Awiza typu Afonso de Albuquerque

Awiza typu Afonso de Albuquerque – typ dwóch okrętów marynarki portugalskiej z okresu II wojny światowej i powojennego, przeznaczonych do pełnienia służby w koloniach. Oryginalnie klasyfikowane jako awiza kolonialne 1. klasy, a w literaturze anglojęzycznej jako slupy. Po II wojnie światowej zostały przeklasyfikowane na fregaty, służąc do lat 60. Zbudowane w brytyjskiej stoczni Hawthorn Leslie, stanowiły największe okręty portugalskie swojego okresu.

Awiza typu Afonso de Albuquerque

„Afonso de Albuquerque” w 1935
Kraj budowy	Wielka Brytania
Użytkownicy	Marinha Portuguesa
Stocznia	Hawthorn Leslie, Hebburn
Wejście do służby	1935
Wycofanie	1969
Zbudowane okręty	2
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1788 ts pełna: 2440 ts
Długość	103,17 m
Szerokość	13,49
Zanurzenie	3,83 m
Napęd	2 turbiny parowe o mocy łącznej 8000 KM, 2 kotły, 2 śruby
Prędkość	21 węzłów
Zasięg	8000 Mm przy 10 w.
Załoga	189-229
Uzbrojenie	• początkowe: 4 działa 120 mm (4 × I) 2 działa 76 mm plot. (4 × I) 4 działka 40 mm plot. (4 × I) bomby głębinowe, 40 min
Wyposażenie lotnicze	1 wodnosamolot (początkowo)

Charakteryzowało je silne uzbrojenie główne z czterech dział kalibru 120 mm oraz duży zasięg pływania. Ich wyporność pełna wynosiła około 2440 ton, a prędkość 21 węzłów.

Historia

Okręty typu Afonso de Albuquerque^{[uwaga 1]} zaprojektowano specjalnie dla pełnienia służby w portugalskich koloniach, jako następców małych krążowników przeznaczonych do służby kolonialnej^[1]. Były one klasyfikowane oryginalnie jako awizo kolonialne 1. klasy (port. aviso colonial de 1ª classe)^[2]. W 1930 roku Portugalia przyjęła dziesięcioletni program rozbudowy marynarki wojennej w celu zastąpienia posiadanych przestarzałych okrętów^[3]. W jego ramach zamówiono na początku lat 30. między innymi dwa małe awiza 2. klasy typu Pedro Nunes w Portugalii i dwa typu Gonçalo Velho w brytyjskiej stoczni Hawthorn Leslie w Hebburn nad rzeką Tyne, oraz dwa duże awiza 1. klasy projektu włoskiej stoczni OTO^[3]. Te ostatnie okręty, zamówione w 1931 roku, miały mieć według projektu wyporność standardową 2100 ton i dwukominową sylwetkę^[4]. Zamówienie to zostało jednak jeszcze w tym roku anulowane z powodów finansowych oraz silnych związków ze stoczniami brytyjskimi, po czym duże awiza zamówiono również w stoczni Hawthorn Leslie^{[2][uwaga 2]}. W literaturze anglojęzycznej okręty te klasyfikowane były jako slupy^[5].

Na projekt okrętów wpłynęły francuskie duże awiza kolonialne typu Bougainville^[3]. W odróżnieniu od nich, okręty projektu Hawthorn Leslie napędzane były turbinami parowymi, a nie silnikami Diesla, osiągając wyższą prędkość maksymalną, przy niewiele mniejszym zasięgu^[6]. Również łączyły one stosunkowo silne uzbrojenie artyleryjskie z dobrą dzielnością morską i dużym zasięgiem pływania^[7]. Podobnie jak awiza francuskie, otrzymały imiona żeglarzy i odkrywców portugalskich. Stały się one największymi okrętami marynarki Portugalii tego okresu, aż do końca ich służby^[8].

Okręty

Nr burtowy	nazwa	położenie stępki	wodowanie	ukończenie	los
F470	Afonso de Albuquerque	24.05.1933	28.05.1934	31.01.1935	zatopiony 18.12.1961[2]
F471	Bartolomeu Dias	1933	10.10.1934	15.05.1935[9]	wycofany w 1969[2]

Opis konstrukcji

„Bartolomeu Dias” po zbudowaniu

Awiza typu Albuquerque miały cechy architektury brytyjskich slupów. Podniesiony pokład dziobowy ciągnął się na około 2/3 długości kadłuba, dziób był prosty, lekko wychylony^[10]. Uzbrojenie główne w postaci czterech dział umieszczone było na dziobie i rufie w superpozycji. Nadbudówka dziobowa była rozbudowana, a za nią znajdował się masywny maszt trójnożny z platformą dla reflektora na szczycie i pochyłą stengą, a dalej pochylony pojedynczy komin na śródokręciu^[10]. Sylwetkę dopełniał podobny trójnożny maszt rufowy z platformą i zawieszonym na nim bomem ładunkowym^[10]. Ze zdjęć wynika, że w trakcie II wojny światowej maszt rufowy został usunięty (najpóźniej w 1944)^[11]. Działa rufowe były umieszczone na pokładówce będącej przedłużeniem pokładu dziobowego i pokładzie rufowym^[10]. Element szybkiej identyfikacji różniący okręty stanowił biały pas wokół komina „Bartolomeu Dias”^[11]. Wyporność standardowa okrętów wynosiła około 1780 ts, normalna 2100 ton, a pełna 2440 ts (podawane są różne wartości)^{[uwaga 3]}. Miały długość całkowitą 103,17 m, na linii wodnej 99,6 m, szerokość 13,49 m, a zanurzenie 3,83 m^[2]. Załoga liczyła od 189 osób w czasie pokoju do 229 podczas wojny^[11].

Uzbrojenie artyleryjskie okrętów stanowiły cztery działa kalibru 120 mm Vickers-Armstrong Mk G o długości lufy 50 kalibrów (L/50), analogiczne co do typu i liczby z uzbrojeniem nowych portugalskich niszczycieli typu Vouga^[2]. Działa były umieszczone w pojedynczych stanowiskach z maskami ochronnymi. Strzelały one pociskami o masie 22 kg; ładunki miotające umieszczone były w łuskach (działa typu QF)^[12]. Masa działa wynosiła 3396 kg (bez maski), a długość lufy 6000 mm^[12]. Prędkość wylotowa pocisku wynosiła 915 m/s, a maksymalna donośność 19 500 metrów przy kącie podniesienia lufy 45°^{[uwaga 4]}

Uzbrojenie przeciwlotnicze, również pochodzenia brytyjskiego, stanowiły dwie armaty kalibru 76 mm L/50 i cztery działka automatyczne 40 mm L/39^[13]. Armaty 76 mm rozmieszczone były po obu bokach małej pokładówki za kominem, a działka 40 mm były zgrupowane na nadbudówce rufowej, w czterech jej rogach wokół masztu^[11]. Uniwersalność okrętów zwiększało posiadanie dwóch zrzutni bomb głębinowych i możliwość zabrania 40 min^[2]. Nietypowym dodatkiem jak na okręty tej wielkości była możliwość przenoszenia lekkiego wodnosamolotu rozpoznawczego, który był przenoszony początkowo na pokładzie za kominem i stawiany na wodzie dźwigiem zamocowanym na maszcie rufowym^[14]. Wyposażenie lotnicze nie zdało jednak egzaminu i okręty zaprzestały przenosić wodnosamolot wkrótce po wejściu do służby (dokładne daty nie są podawane)^[4]. Przed końcem II wojny światowej przestarzałe działka 40 mm zostały zastąpione przez osiem działek automatycznych 20 mm, dodano też cztery miotacze bomb głębinowych^[13].

Napęd stanowiły dwa zespoły turbin parowych systemu Parsonsa(inne języki) z przekładniami, o mocy łącznej 8000 KM, do których parę dostarczały dwa kotły trójwalczakowe typu Yarrow^[2]. Siłownia napędzała dwie śruby^[4]. Projektowa prędkość maksymalna wynosiła 21 węzłów, chociaż na próbach okręty osiągnęły 22 węzły bez przeciążania^[11]. Okręty zabierały 580 ton paliwa płynnego, co pozwalało na uzyskanie dużego zasięgu 8000 Mm przy prędkości 10 węzłów^{[uwaga 5]}.

Służba w skrócie

„Afonso de Albuquerque” z oznaczeniami neutralności podczas II wojny światowej; na śródokręciu słabo widoczny wodnosamolot

Podczas II wojny światowej Portugalia była neutralna, stąd okręty nie uczestniczyły w działaniach bojowych^[3]. „Afonso de Albuquerque” 28 listopada 1942 roku uratował 194 rozbitków ze statku „Nova Scotia” storpedowanego u wybrzeży Mozambiku przez niemiecki okręt podwodny U-177^[15]. Po wojnie okręty kontynuowały służbę w marynarce Portugalii, przeklasyfikowane na fregaty^[16]. Otrzymały NATO-wskie numery burtowe F470 i F471^[7].

NRP „Afonso de Albuquerque” został ciężko uszkodzony podczas aneksji Indii Portugalskich, w walce z indyjską fregatą „Betwa” 18 grudnia 1961 roku pod Goa, po czym wyrzucił się na brzeg^[13].

NRP „Bartolomeu Dias” w lutym 1967 roku został przekształcony w okręt-bazę pod nazwą „Sao Cristovao”, po czym został wycofany w 1969 roku^[13].

Zobacz też

• Porównywalne okręty:
  • Awiza typu Bougainville – francuskie awiza kolonialne
  • „Eritrea” – włoskie awizo kolonialne
  • „Van Kinsbergen” – holenderska kanonierka (eskortowiec)
  • Slupy typu Black Swan – brytyjskie slupy (eskortowce)

Uwagi

1. Prawidłowy zapis nazwy „Afonso de Albuquerque” w Jane’s Fighting Ships of World War II 2001 ↓, s. 220. W publikacjach nieportugalskojęzycznych imię na ogół jest podawane jako „Alfonso de Albuquerque” (Patianin i Barabanow 2006 ↓, s. 36, Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 397)
2. Według Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 397 i Jane’s Fighting Ships of World War II 2001 ↓, s. 220, zamówienie anulowano w 1932 roku. Anulowano też budowę we Włoszech czterech okrętów podwodnych (typów Argo i Glauco) i okrętu-bazy wodnosamolotów.
3. Wyporność standardowa 1780 ts i pełna 2440 ts według Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 397. Oficjalnie wyporność standardową „Afonso de Albuquerque” określono jako 1782,5 ts (1811 ton metrycznych) (The Departament of State: Treaty Information. Bulletin No. 66, s. 3). Jane’s Fighting Ships 1937 ↓, s. 398 podaje dla „Albuquerque” wyporność standardową 1811 ton, a dla „Dias” 1816 ton (zapewne w tonach metrycznych), wyporność normalną 2100 ton i pełną 2435 ton, natomiast Jane’s Fighting Ships of World War II 2001 ↓, s. 220 podaje dla „Albuquerque” wyporność standardową 1783 ton i pełną 2434 ton, a dla „Dias” 1788 ton i 2439 ton. Patianin i Barabanow 2006 ↓, s. 36 podają wyporność standardową 1788 ton, a pełną 2480 ton.
4. Campbell 2002 ↓, s. 388. Nie jest jednak jasne jaki kąt podniesienia miały działa na tych okrętach.
5. Według Patianin i Barabanow 2006 ↓, s. 36, natomiast Jane’s Fighting Ships 1937 ↓, s. 398 podaje taki sam zasięg 8000 Mm, ale 600 t paliwa, a Jane’s Fighting Ships of World War II 2001 ↓, s. 220 660 t paliwa. Odmiennie Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 397 podaje 580 t paliwa i zasięg 10 000 Mm przy 10 w.

Przypisy

1. Alejandro A. Anca, Nikołaj Mitiuckow. Krążowniki Portugalii. „Okręty Wojenne”. Nr 5/2011. s. 19. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X.
2. Patianin i Barabanow 2006 ↓, s. 36.
3. Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 396.
4. Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 397.
5. Conway’s All the world’s fighting ships 1922–194680 ↓, s. 397.
6. Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946 ↓, s. 276-277, 396.
7. Krzysztof Kubiak. Zajęcie Goa, Daman i Diu przez wojska indyjskie w 1961 roku. „Okręty Wojenne”. Nr 53 (3/2002). s. 54. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X.
8. Na podstawie Conway’s All the world’s fighting ships 1922–19460 ↓, s. 58-61, 137, 396-398 i Conway’s All the world’s fighting ships 1947–1995 ↓, s. 117, 317-321, 595
9. The Departament of State. Armament reduction. „Treaty Information”. Bulletin No. 69, s. 5, 30 czerwca 1935.
10. Na podstawie rysunku Patianin i Barabanow 2006 ↓, s. 37
11. Jane’s Fighting Ships of World War II 2001 ↓, s. 220.
12. Campbell 2002 ↓, s. 388.
13. Patianin i Barabanow 2006 ↓, s. 36-37.
14. Jane’s Fighting Ships 1937 ↓, s. 398.
15. Donald Bertke, Gordon Smith, Don Kindell: World War II Sea War, Vol 7: The Allies Strike Back. Lulu.com, 2014, s. 343. ISBN 978-1-937470-11-1. (ang.).
16. Conway’s All the world’s fighting ships 1947–1995 ↓, s. 317.

Bibliografia

• John Campbell: Naval weapons of World War Two. Annapolis: Naval Institute Press, 2002. ISBN 0-87021-459-4. (ang.).
• Siergiej Patianin, M. Barabanow. Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Niderlandow i małych stran Zapadnoj Jewropy (Bielgii, Irlandii, Islandii i Portugalii). „Morskaja Kampanija”. Nr 2’2006, 2006. Moskwa: OOO Kollekcyja. (ros.).
• Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
• Conway’s All the world’s fighting ships 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
• Jane’s Fighting Ships 1937. Francis McMurtrie (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1937. (ang.).
• Jane’s Fighting Ships of World War II. Antony Preston (wstęp). London: Random House Group, 2001. ISBN 1-851-70494-9. (ang.).