102 mm armata morska Zakładów Obuchowskich

Armata morska 102 mm – rosyjska armata morska produkowana w Zakładach Obuchowskich. Na wyposażeniu Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego od 1909 roku, była montowana głównie na niszczycielach.

Armata morska 102 mm

Armata 102 mm jako pomnik obrony wybrzeża w Finlandii
Dane podstawowe
Państwo	Imperium Rosyjskie
Producent	Zakłady Obuchowskie
Rodzaj	artyleria okrętowa
Dane taktyczno-techniczne
Kaliber	101,6 mm
Długość lufy	6284 mm
Donośność	16,1 km (przy 30°)
Prędkość pocz. pocisku	823 m/s
Masa	6,2 tony
Kąt ostrzału	-6°/+15° -10°/+30°
Szybkostrzelność	10–15 strz./min.
Obsługa	7

Geneza

Działa powstało w odpowiedzi na zapotrzebowanie zgłoszone w styczniu 1907 roku przez bohatera wojny rosyjsko-japońskiej – Nikołaja Essena. Pełnił on wówczas w stopniu kontradmirała funkcję dowódcy Minnoj Dywizji Floty Bałtyckiej. Essen zwrócił uwagę, iż niszczyciele o wyporności 500–600 ton posiadają artylerię okrętową tego samego kalibru, co torpedowce o wyporności 350 ton – na obu klasach okrętów zamontowane były działa 75 mm^[1].

Do konstrukcji armaty o kalibrze 4 cali przystąpiły Zakłady Obuchowskie. Technicznego wsparcia udzieliła im angielska firma Vickers. Próby poligonowe nowej broni odbyły się w sierpniu 1909 roku, zaś pod koniec roku zakład rozpoczął produkcję seryjną. W 1910 roku działa zostały zamontowane na pierwszych okrętach – niszczycielach typu Dobrowolec^[1].

Opis konstrukcji

Działo miało kaliber 4 cale, co odpowiadało 101,6 mm^[2]. Lufa miała całkowitą długość 6284 mm (61,6 kalibrów), jej gwintowana część mierzyła 5285 mm^[a]. Wewnątrz znajdowały 24 gwinty o głębokości 1,016 mm. Zamek klinowy poziomy ważył 50–53 kg^[3][4][5].

Armata z łożem miała masę 6,2 tony, jednak na niszczycielach stosowano wariant lżejszy, ważący 5,7 tony^[6]. Masa samej lufy wynosiła 2,2^[2] lub 2,8 tony^[5]. Działo chronione było przez tarczę o grubości 38 mm. Ważyła ona 290 kilogramów^[6].

Lufa mogło być standardowo opuszczana o 6 stopni i podnoszona o 15 stopni. Aby zwiększyć kąt podniesienia, w późniejszych egzemplarzach łoże działa montowano na cokole. W 1914 roku zastosowano cokół o wysokości 200 mm, co pozwoliło powiększyć wychył do 20 stopni. W 1916 roku uzyskano dodatkowe 5 stopni przy pomocy podstawy o wysokości 320 mm, zaś przy cokole o wysokości 500 mm osiągnięto kąty od -10° do + 30°^[6][1]. W płaszczyźnie poziomej działo mogło obracać się bez ograniczeń. Ruch, zarówno w poziomie jak i w pionie, odbywał się z maksymalną prędkością 3 stopni na sekundę^[3].

Działo mogło wystrzeliwać następujące pociski^[5][7]:

Pocisk	Masa	Długość	Uwagi
burzący wz. 1911	17,5 kg	5 kalibrów	2,4 kg materiału wybuchowego
burzący wz. 1915[b]	17,5 kg	5 kalibrów	2,1 kg materiału wybuchowego
szrapnel	17,5 kg	4,38 kalibra	zapalnik z 22 sekundowym opóźnieniem
zapalający	17,6 kg	4 kalibry
nurkujący	15,8 kg	5,05 kalibra	3,13 kg materiału wybuchowego
oświetlający	15,08 kg	4,7 kalibra
chemiczny	?	?	wypełniony gazem duszącym

Stanowisko artyleryjskie obsługiwane było przez 7 osób. Teoretyczna szybkostrzelność wynosiła 15 strzałów na minutę, dobrze wyćwiczony działon osiągnąć mógł 12 strzałów na minutę, zaś praktyczna szybkostrzelność działa wynosiła 10 strzałów na minutę. W przypadku pocisku burzącego wz. 1915 prędkość początkowa wynosiła 823 m/s, zaś donośność przy kącie 30° około 16,1 kilometra. Dla szrapnela i pocisku nurkującego wielkości te wynosiły odpowiednio 11 km przy 768 m/s i 2,2 km przy 208,8 m/s^[1][7].

Historia użycia

Armata 102 mm na niszczycielu „Stalin”.

Zamówiono 505 sztuk dział 102 mm. Do 1 stycznia 1917 r. wyprodukowano 225 sztuk, kolejne 200 miało być dostarczone do końca roku, zaś pozostałe 80 w roku 1918^[8]. Do 1918 roku działa te używane były jedynie na niszczycielach. Po wybuchu wojny domowej montowano je również na kanonierkach i pływających bateriach.

22 czerwca 1941 roku na stanie Marynarski Wojennej ZSRR znajdowały się 152 sztuki opisywanych dział. Najwięcej z nich – 49 – znajdowało się na okrętach Floty Bałtyckiej, po 30 sztuk posiadały Flota Oceanu Spokojnego i Flota Czarnomorska (35 sztuk na stanie z 1 kwietnia 1917 roku^[8]), zaś Flota Północna używała 18 egzemplarzy. Na kanonierkach flotylli rzecznych znajdowało się 15 dział 102 mm L/60, 9 przypadało na Flotyllę Kaspijską, zaś 6 na Flotyllę Pińską. Dodatkowo 10 armat stanowiło uzbrojenie strażniczych okrętów na służbie NKWD^[5].

Za sprawą przejęcia niszczycieli „Awtroił” i „Wambola” przez marynarkę wojenną Estonii, armaty były używane również poza granicami ZSRR. W latach 1919–1933 niszczyciele wyposażone w łącznie 9 dział 102 mm znajdowały się we władaniu Estonii, po czym zostały sprzedane Peru^[9].

Broń ta cieszyła się dobrą opinią, zarówno u użytkowników, jak i ich przeciwników. Na początku I wojny światowej przewyższała kalibrem broń używaną przez niemieckie niszczyciele (88 mm), podkreślano też jej zadowalającą szybkostrzelność^[1].

Uwagi

1. Campbell 1985 ↓, s. 362 podaje długość gwintowanej części na 57 kalibrów, co po przeliczeniu daje 5791 mm.
2. Według Чернышов 2007 ↓, s. 55 pociski wz. 1916.