Acyklowir

Acyklowir (łac. aciclovirum) – organiczny związek chemiczny, lek przeciwwirusowy^[7], z grupy analogów nukleozydowych^[8], stosowany przede wszystkim w leczeniu zakażeń wirusem opryszczki pospolitej oraz wirusem ospy wietrznej i półpaśca^[9]. Inne zastosowania obejmują zapobieganie zakażeniom wirusem cytomegalii po transplantacji i ciężkie powikłania zakażenia wirusem Epsteina-Barr^[9][10]. Lek może być przyjmowany doustnie, stosowany jako krem lub w postaci wstrzyknięć^[9].

Acyklowir

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) 2-amino-9-[(2-hydroksyetoksy)metylo]-3,9-dihydro-6H-puryn-6-on Inne nazwy i oznaczenia farm. łac. aciclovirum[1] inne 9-(2-hydroksyetoksymetylo)guanina, acykloguanozyna
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C8H11N5O3
Masa molowa	225,20 g/mol
Wygląd	biały lub prawie biały krystaliczny proszek[1]
Identyfikacja
Numer CAS	59277-89-3
PubChem	135398513
DrugBank	DB00787
SMILES C1=NC2=C(N1COCCO)NC(=NC2=O)N
InChI InChI=1S/C8H11N5O3/c9-8-11-6-5(7(15)12-8)10-3-13(6)4-16-2-1-14/h3,14H,1-2,4H2,(H3,9,11,12,15) InChIKey MKUXAQIIEYXACX-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie 1,82 mg/ml[2] w innych rozpuszczalnikach rozpuszczalny w rozcieńczonych roztworach kwasów nieorganicznych i wodorotlenkach litowców, łatwo w dimetylosulfotlenku, bardzo trudno w etanolu[1] Temperatura topnienia 257 °C[3] logP −1,56 do −1,76[4] Kwasowość (pKa) 9,2[5] Zasadowość (pKb) pKBH+ = 2,3[5]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2021-01-07] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Substancja nie jest klasyfikowana jako niebezpieczna według kryteriów GHS[6]. Numer RTECS UP0791400 Dawka śmiertelna LD50 >20 g/kg (szczur, doustnie)[6]
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	J05AB01, D06BB03, S01AD03, D06BB53
Stosowanie w ciąży	kategoria B
Farmakokinetyka Biodostępność 10–20% (doustnie)[3] Okres półtrwania 2,6 h (doustnie)[3] Wiązanie z białkami osocza i tkanek 9–33%[3] Metabolizm <15% – utlenianie do 9-karboksymetoksymetyloguaniny 1% – hydroksylacja do 8-hydrokyy-acyklowiru[3] Wydalanie z moczem, głównie w postaci niezmienionej[3]
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie, dożylnie, miejscowo

Struktura

Porównanie cząsteczek guanozyny i acyklowiru

Acyklowir jest analogiem guanozyny, w którym pierścień rybozy zastąpiono jej fragmentem, odpowiadającym atomom C1′, O4′, C4′, C5′ i O5′ nukleozydu. Uzyskany w ten sposób związek okazał się mało toksycznym dla człowieka, specyficznym inhibitorem replikacji wirusów opryszczki: Herpes simplex 1 (HSV-1), Herpes simplex 2 (HSV-2) oraz wirusa ospy wietrznej i półpaśca Varicella zoster (VZV).

Mechanizm działania

Genom herpeswirusów stanowi liniowy, dwuniciowy DNA. Jego replikacja odbywa się w jądrze zakażonej komórki gospodarza, przy współudziale licznych enzymów wirusowych. Wśród nich kluczową rolę odgrywa kodowana przez wirusa polimeraza DNA. Acyklowir wprowadzany jest do komórek przez białko transportujące nukleozydy, w tym deoksyguanozynę. Wewnątrz komórki zostaje przekształcony w biologicznie aktywną pochodną fosforanową. Za proces ten odpowiedzialna jest kodowana przez wirus kinaza tymidynowa. Fakt, że acyklowir nie jest odpowiednim substratem dla kinaz komórkowych powoduje, że lek zostaje zaktywowany głównie w komórkach zakażonych przez wirusa, co wpływa korzystnie na jego selektywność. W komórkach zakażonych HSV stwierdza się od 40 do 100 razy wyższy poziom aktywnych form fosforanowych acyklowiru, niż w komórkach niezakażonych. Trójfosforan acyklowiru (ACVTP) hamuje syntezę DNA HSV, gdyż pozbawiony jest grupy 3’OH. Gdy polimeraza wirusowa wprowadzi zmodyfikowany nukleozyd do łańcucha DNA dalsze jego wydłużanie staje się niemożliwe.

Leki zawierające acyklowir

Preparaty dostępne w Polsce^[11]:

• preparaty proste: Aciclovir, Acix, Axoviral, Hascovir, Herpex, Hevipoint, Heviran, Invirum, Zovirax Intensive
• preparaty złożone: Zovirax Duo (acyklowir + hydrokortyzon)

Przypisy

1. Farmakopea Polska IX, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2011, s. 4574, ISBN 978-83-88157-77-6.
2. MałgorzataM. Koźbiał MałgorzataM., PawełP. Gierycz PawełP., Comparison of Aqueous and 1-Octanol Solubility as well as Liquid–Liquid Distribution of Acyclovir Derivatives and Their Complexes with Hydroxypropyl-β-Cyclodextrin, „Journal of Solution Chemistry”, 42 (4), 2013, s. 866–881, DOI: 10.1007/s10953-013-9995-8, ISSN 0095-9782, PMID: 23661859, PMCID: PMC3646166 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
3. Acyclovir, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00787 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
4. Acyclovir, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 135398513 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
5. FarahnazF. Soleimani FarahnazF., RobabehR. Karimi RobabehR., FarrokhF. Gharib FarrokhF., Thermodynamic Studies on Protonation Constant of Acyclovir at Different Ionic Strengths, „Journal of Solution Chemistry”, 45 (6), 2016, s. 920–931, DOI: 10.1007/s10953-016-0478-6, ISSN 0095-9782 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
6. Acyclovir (nr A4669) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2021-01-07]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
7. Erik DeE.D. Clercq Erik DeE.D., Hugh JH.J. Field Hugh JH.J., Antiviral prodrugs – the development of successful prodrug strategies for antiviral chemotherapy, „British Journal of Pharmacology”, 147 (1), 2006, s. 1–11, DOI: 10.1038/sj.bjp.0706446, ISSN 0007-1188, PMID: 16284630, PMCID: PMC1615839 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
8. G.B.G.B. Elion G.B.G.B., Mechanism of action and selectivity of acyclovir, „The American Journal of Medicine”, 73 (1A), 1982, s. 7–13, DOI: 10.1016/0002-9343(82)90055-9, ISSN 0002-9343, PMID: 6285736 [dostęp 2020-07-17].
9. Acyclovir. drugs.com. [dostęp 2021-01-07]. (ang.).
10. Petros I.P.I. Rafailidis Petros I.P.I. i inni, Antiviral treatment for severe EBV infections in apparently immunocompetent patients, „Journal of Clinical Virology: The Official Publication of the Pan American Society for Clinical Virology”, 49 (3), 2010, s. 151–157, DOI: 10.1016/j.jcv.2010.07.008, ISSN 1873-5967, PMID: 20739216 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
11. Acyklowir, [w:] Indeks Leków MP, lista preparatów, Medycyna Praktyczna [dostęp 2021-01-07].

Bibliografia

• MagdalenaM. Figlerowicz MagdalenaM., Acyklowir w terapii przeciwwirusowej, „Postępy Dermatologii i Alergologii”, 20 (3), 2003, s. 178–182 [dostęp 2021-01-07].

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Kontrola autorytatywna (rodzaj indywiduum chemicznego):

• LCCN: sh88002652
• J9U: 987007539105005171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3865599
• Britannica: science/acyclovir
• Catalana: 0269184