Actiones in factum

Actiones in factum (actiones in factum conceptae) – powództwa oparte na fakcie. W prawie rzymskim grupa powództw pretorskich w których powód nie opierał swojego żądania na prawie cywilnym, bo mu ono nie przysługiwało, a jedynie na pewnym opisanym stanie faktycznym (zdarzeniu) wymienionym w intentio formułki (intentio in factum concepta)^[1].

Formułki powództw opartych na fakcie były tworzone przez pretora i umieszczane w jego edykcie. Pretor deklarował tym gotowość udzielania powództw na podstawie samego opisu określonego stanu faktycznego, nieznanego prawu cywilnemu. W ten sposób pretor zapewniał ochronę prawną nowym stosunkom życiowym nieuwzględnianym przez dawne prawo cywilne.

Actiones in factum należały do powództw, przy których z chwilą dokonania litis contestatio, nie następowała tzw. konsumpcja skargi. Oznaczało to, iż powód mógł w przyszłości - wbrew zasadzie bis de eadem re ne sit actio - ponownie wnieść powództwo w tej samej sprawie. Aby temu zapobiec pretor udzielał osobie, ponownie pozwanej w sprawie już poprzednio przeprowadzonej przez litis contestatio, specjalnego zarzutu procesowego - exceptio rei in iudicium deductae. Jeżeli spór został już rozstrzygnięty wyrokiem, udzielano pozwanemu zarzutu sprawy osądzonej - exceptio rei iudicatae^[2]. Zarzuty te można było podniosić zarówno w fazie in iure jak i apud iudicem i powodowały oddalenie powództwa.

Bibliografia

• MarekM. Kuryłowicz MarekM., AdamA. Wiliński AdamA., Rzymskie prawo prywatne, Kraków: „Zakamycze”, 1999, ISBN 83-7211-089-1, OCLC 830208116. Brak numerów stron w książce
• Władysław Rozwadowski "Prawo rzymskie" Wydanie II. Poznań 1992 ISBN 83-01-10031-1

Przypisy

1. Gaius Instytucje IV, 46: O pozostałych formułkach mówimy, że są oparte na fakcie, to jest o tych, w których intentio nie ujęto żadnego takiego twierdzenia...
   Gaius Institutiones IV, 46: Ceteras vero in factum conceptas vocamus, id est, in quibis nulla talis intentio concepta est...
2. Gaius Instytucje IV, 107: (...) Jeśli natomiast pozywano powództwem rzeczowym, albo powództwem opartym na fakcie, ponowna skarga jest możliwa i dla tego nieodzowny jest zarzut sprawy osądzonej, lub doprowadzonej do litis contestatio.
   Gaius Institutiones IV, 107: (...) Si vero vel in rem, vel in factum actum fuerit, ipso iure nihilo minus postea agi potest et ob id exceptio necessaria est rei iudicatae vel in iudicium deductae.