2 Pułk Pancerny (PSZ)

2 Pułk Pancerny (2 ppanc) – oddział broni pancernej Polskich Sił Zbrojnych.

Ten artykuł dotyczy pułku 10 BKPanc PSZ na Zachodzie. Zobacz też: 2 Pułk Czołgów – inne pułki pancerne z numerem 2.

2 Pułk Pancerny

Znak pancerny i proporczyk
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1942
Rozformowanie	1947
Tradycje
Święto	8 sierpnia
Nadanie sztandaru	2 marca 1946
Rodowód	66 batalion czołgów
Dowódcy
Pierwszy	ppłk dypl. Stanisław Koszutski
Ostatni	mjr Michał Gutowski
Organizacja
Rodzaj wojsk	Broń pancerna
Podległość	1 Dywizja Pancerna (PSZ)
Odznaczenia

Walki pułku

Szlak bojowy pułku

Bitwa pod Falaise 1944

Podstawowy czołg pułku – Sherman M4

Tablica rozpoznawcza pojazdów WP

Proporczyk pułku

Sformowanie i zmiany organizacyjne

Pułk powstał 13 sierpnia 1942 roku w wyniku przeformowania 66 batalionu czołgów z 16 Brygady Czołgów^[1]. Nawiązywał do 2 batalionu czołgów powstałego w Coetquidan we Francji 29 stycznia 1940^[2]. Tradycją wiązał się z 2 batalionem pancernym stacjonującym w 1939 w Żurawicy^[3].

Początkowo wchodził w skład 16 Brygady Pancernej.

W czasie walk na froncie zachodnim wchodził w skład 10 Brygady Kawalerii Pancernej z 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka.

Swoje święto obchodził 8 sierpnia, w rocznicę wejścia do działań na kontynencie. Był to jednocześnie najkrwawszy dzień walki.

Działania bojowe pułku

2 pułk pancerny przerzucony został z Wielkiej Brytanii do Francji w ostatnich dniach lipca 1944 roku. 1 sierpnia o 24:00 dowódca pułku ppłk dypl. Stanisław Koszutski złożył meldunek do sztabu 10 Brygady Kawalerii Pancernej, że wyznaczony rejon koncentracji osiągnęło 20 oficerów i 302 szeregowych. W tym czasie w rejonie było 8 czołgów Sherman i 91 innych pojazdów kołowych. 2 sierpnia o 11:45 dowódca wysłał meldunek uzupełniający i informował w nim, że całość pułku znajdowała się w wyznaczonym rejonie koncentracji, a jego stan wynosił 39 oficerów i 544 żołnierzy^[4].

Bitwa o Normandię

7 sierpnia wieczorem 2 pułk pancerny wykonał marsz poprzez Cean w rejon ześrodkowania dywizji na bezpośrednim zapleczu frontu, który osiągnął w godzinach porannych następnego dnia. 8 sierpnia 1944 roku zostało przeprowadzone bombardowanie lotnicze przez lotnictwo amerykańskie, niestety częściowo zbombardowano stanowiska własnej artylerii. Z tego powodu przy zbyt słabym ostrzale artylerii na niezniszczone stanowiska wroga, pułk rozwinął się dwoma szwadronami pancernymi w przód, przeszedł czołowe stanowiska szkockiej 51 DP, w walce z piechotą osiągnął stanowiska wyjściowe w rejonie Saint-Aignan de Cramensnil. 2 pułk pancerny, 1 i 2 szwadronami jako czołowe, z 2 szwadronem dragonów 10 pułku i 3 szwadronem pancernym w II linii od godz. 13:40 rozpoczął natarcie w kierunku Saint Sylvain i Renémesnil. Atakujący pułk natknął się na silny ogień armat przeciwpancernych i przeciwlotniczych 8,8 cm oraz czołgów wroga, zniszczył kilka stanowisk artylerii, lecz z uwagi na starty w czołgach i załogach wycofał się na stanowiska wyjściowe. Poniesione straty to 10 poległych, 31 rannych i 11 zaginionych (w większości spalonych) oraz zniszczone 20 czołgów Sherman i 2 Stuart^[5]. 9 sierpnia pułk pozostał w II rzucie natarcia 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Od 10 sierpnia został podporządkowany 3 Brygadzie Strzelców. 11 sierpnia szwadrony pułku pełniły dyżury ogniowe dozorując wzg. 140 niszcząc 1 czołg „Panther” i działo 8,8 cm. Przez następne dni pozostawał w odwodzie dywizji uzupełniając poniesione straty i wypoczywając^[6].

Bitwa o Falaise

15 sierpnia podjął marsz w ślad za 1 pułkiem pancernym w kolumnie 10 BKPanc., osiągając rzekę Dives w dniu 15 sierpnia wieczorem. W godzinach nocnych 15/16 sierpnia 1 szwadron pancerniaków współdziałał z 3 szwadronem 10 Pułku Dragonów oraz szwadronami strzelców konnych w walkach o opanowanie miejscowości Jort. Wspólnie z 8 batalionem strzelców i IV dywizjonem armat ciągnionych, 1 pułku artylerii przeciwpancernej utworzył taktyczną grupę bojową „Koszutski”. 16 sierpnia grupa bojowa prowadziła natarcie w kierunku Louvigny, Barou-en-Auge. W trakcie walk pułk zniszczył 2 czołgi Pz Kpfw V Panther i 1 Pz Kpfw IV oraz armatę 8,8 cm^[7]. 17 sierpnia grupa taktyczna ppłk. dypl. Koszutskiego opanowała wzg. 96 następnie wzg. 159, skąd prowadziła ostrzał kolumn nieprzyjaciela, następnie zajęła wzg. 259, opanowane wcześniej przez 10 psk. W nocy zgrupowanie otrzymało rozkaz zdobycia miasta Chambois, lecz w godzinach nocnych myląc drogi 18 sierpnia rano grupa „Koszutski” dotarła do Les Champeaux. Oprócz walk z pododdziałami 2 DPanc. SS „DR” i 9 DPanc. SS „H” zgrupowanie zostało zaatakowane przez amerykańskie samoloty P-47. Po szeregu walk i po poniesionych stratach zgrupowanie wieczorem 19 sierpnia osiągnęło wzg. 240, a 20 sierpnia rano przebiło się na wzg. 262 (Maczuga)^[8]. Pułk trwał w obronie pomimo okresowego braku amunicji, żywności i innego zaopatrzenia do 23 sierpnia. Następnie przeszedł na odpoczynek i uzupełnienie stanów osobowych i sprzętu. W wyniku walk w okresie od 8 do 26 sierpnia poległo 20 pancerniaków, rannych zostało 92, zaginęło 12.

Pościg, walki w Belgii

2 pułk pancerny maszerował i prowadził pościg w siłach głównych dywizji, od 31 sierpnia 1944 roku nie był angażowany w poważniejsze walki, aż do osiągnięcia granicy francusko-belgijskiej. Po jej przekroczeniu pułk 6 września stoczył walkę o opanowanie Poperinge, a następnie wiązał walką i ostrzeliwał nieprzyjaciela w Ypres. Następnie obszedł miasto od północnego wschodu zajmując wsie St. Jean i Wieltje. Ostatecznie miasto zdobyła 3 BS. Podczas walk w pościgu pułk stracił 6 poległych i 30 rannych. 8 września pułk prowadził pościg wsparty 1 szwadronem dragonów, doszedł do silnie bronionego Ruiselde, omijając je prowadził dalsze natarcie zdobywając Aaltre oraz osiągnął silnie broniony kanał Gent-Oostende. Okres pościgu pułk zakończył opanowaniem miejscowości Beveren. Następnie w zdobytej miejscowości pancerniacy pozostali na odpoczynku i reorganizacji, z uwagi na braki kadrowe rozformowano plutony przeciwlotnicze oraz po jednym plutonie czołgów w każdym szwadronie^[9].

Walki na pograniczu Belgii i w Holandii

Od 30 września 2 pułk wspierał poszczególnymi szwadronami 10 pułk dragonów, który jako straż przednia 10 BKPanc. prowadził natarcie w ciężkim terenie bagiennym, zalewowym i lesistym w kierunku Baarle Nassau. W okresie walk w tym rejonie prowadzono próby obejścia miejscowości przez szwadron pancerny w składzie Oddziału Wydzielonego mjr. J.K. Zbroskiego, ale bez powodzenia. Kilkakrotnie podejmowane czołowe natarcia taktycznej grupy bojowej mjr. B. Mincera przy wsparciu lotnictwa taktycznego i ostrzału artylerii dywizyjnej w nocy z 3/4 października pozwoliły opanować przedmiot natarcia – miasto Baarle-Nassau. W trakcie walk poległ dowódca 3 szwadronu pancernego kpt. W. Kownas (wcześniej p.o. dowódcy 10 p drag.). Od 5 października 2 pułk pancerny z 1 szwadronem dragonów trzykrotnie przełamał pozycje obronne wroga na podejściach do miejscowości i otaczających lasach, prowadząc natarcie w kierunku Alphen. Natarcie grupy bojowej ppłk. Koszutskiego pozwoliło na zdobycie silnie bronionej wsi De Ross, a pod koniec dnia Alphen. 6 października pancerniacy 2 pułku wspierali dragonów w obronie^[10]. W okresie 7–26 października pułk rotacyjnie prowadził działania obronne pododdziałami oraz remontował i naprawiał sprzęt, ponadto odpoczywał. Od 27 października 1944 r. pułk został przydzielony do 3 BS i po zdobyciu Bredy wspierał 8 batalion strzelców w ramach taktycznej grupy bojowej ppłk. Nowaczyńskiego w walkach o opanowanie przyczółka na rzece Mark. W związku ze zdobyciem przyczółka w nocy z 31 października na 1 listopada zdecydowano się wzmocnić obronę 8 batalionu strzelców 1 szwadronem pancernym. Jednak z uwagi na warunki taktyczne, tj. porzucenie przyczółka przez 104 DP USA zlikwidowano przyczółek, czołgi 1 szwadronu i działa samobieżne 1 pappanc. nie zniszczone w trakcie walk rozstrzelano z drugiego brzegu tracąc 10 Shermanów i 4 przeciwpancerne działa samobieżne. W następnych dniach w ramach walki o Moerdijk z rozwiązanej grupy bojowej, dowódca 3 BS utworzył trzy OW (Oddziały Wydzielone), w tym OW nr 2 p.o. dowódcy 2 ppanc. kpt. E Uścińskiego w składzie 2 pułku pancernego (bez dwóch szwadronów) i kompanii 8 batalionu strzelców oraz samobieżnej baterii artylerii przeciwpancernej. Zadaniem oddziałów było wywalczenie drogi do przeprawy do Hollandsch Diep. Od 5 listopada 1944 r. pancerniacy wraz z innymi jednostkami dywizji dozorowali front na rzece Moza. Rotacyjnie pełniona służba patrolowa i dozorowa w obronie pod ogniem artylerii wroga, doprowadziła do odparcia wypadów zza rzeki. Ponadto zmienianym pododdziałom pułku pozwoliła na wymianę czołgów na nowe, uzupełnienie stanów osobowych i szkolenie^[11].

Walki we wschodniej Holandii i w Niemczech

7 kwietnia 1945 roku 2 pułk pancerny podjął marsz w ugrupowaniu dywizji w kierunku linii frontu. Od 11 kwietnia pancerniacy 2 pułku zostali przydzieleni jako wsparcie do 3 Brygady Strzelców i wspólnie z 8 batalionem strzelców „Krwawych koszul” utworzył taktyczną grupę bojową ppłk. Koszutskiego z zadaniem oczyszczenia obszaru od rzeki Ems do kanału Vertenigd. 12 kwietnia dowództwo 2 pułku pancernego wyzwoliło jeniecki obóz kobiecy Stalag VI C w Oberlangen z 1721 kobietami żołnierzami AK uczestniczkami Powstania Warszawskiego. 14 kwietnia grupa taktyczna „Koszutski” opanowała rejon Bourtange i podejścia do Neue Rhede, rozbijając 366. marynarski batalion forteczny. Od 17 kwietnia wycofany z rejonu walki 2 pułk utworzył wraz 10 pułkiem dragonów (każdy bez szwadronu) nową taktyczną grupę bojową ppłk. Koszutskiego. Oddział ten zdobył wieś Rhede, wzięto wraz z dragonami 236 jeńców. Nazajutrz na bazie TGB Koszutski, utworzono TGB Szydłowski dołączając część 8 bs i wspólnymi siłami zdobyto następną silnie bronioną wieś Borsum. 19 i 20 kwietnia pancerniacy wraz z dragonami bronili opanowanego terenu przed kontratakami wroga w rejonie wsi Brual i Winschoten oraz prowadzili rozpoznanie. 22 kwietnia 1945 r. dowództwo pułku objął mjr M. Gutowski^[12]. 29 kwietnia na mocy otrzymanych rozkazów utworzono taktyczną grupę bojową mjr. Gutowskiego w składzie podległego pułku wzmocnionego szwadronem dragonów połową 9 batalionu strzelców i IV/1 pappanc. Po przegrupowaniu zgrupowanie „Gutowski” zdobyło 1 maja miejscowość Hesel, a następnie 2 maja 3 szwadron z kompanią 9 bs opanował most na Nord Georgsfehner Kanal. 3 maja 1 szwadron poruszając się w błotnistym terenie opanował wieś Neufirrel, 3 szwadron opanował las na północ od wspomnianej wsi. Natarcie ugrzęzło w niedostępnym bagiennym terenie. Przerzucono 2 pułk na nowy kierunek 4 maja 1945 roku i zajął miejscowości Hollwege i Westerstede. Po czym 3 szwadronem prowadził rozpoznanie na kierunku Westerloy. Podjęte dalsze natarcie 2 pułku pancernego z uwagi na zniszczenia i niedostępny teren zatrzymało się na rubieży w rejonie Eggeloge, Linswege. Od godziny 8:00 5 maja 1945 roku zaprzestano działań bojowych z uwagi na rozejm i kapitulację wojsk niemieckich.

Pancerniacy po wojnie

5 maja zgrupowanie płk. dypl. Antoniego Grudzińskiego zastępcy dowódcy 10 BKPanc. w składzie 2 pułku pancernego i 8 batalionu strzelców wkroczyło do Wilhelmshaven, gdzie przebywało do 20 maja^[13]. Zadaniem jego było oczyszczanie terenu z niedobitków, rozbrajanie osób i terenu z broni i amunicji, wyłapywanie przebranych żołnierzy i funkcjonariuszy hitlerowskich, egzekwowanie zarządzeń i warunków kapitulacji w tym ustalonej godziny policyjnej. Po czym stacjonował na okupacji we wsiach w rejonie Herzlake, od 20 sierpnia 1945 r. w miejscowości Holte. Pułk przebywał na okupacji północnych Niemiec do czerwca 1947 roku, przewieziony został do Tilshead Camp w Wielkiej Brytanii, gdzie 9 czerwca 1947 roku został rozformowany, a pozostali jeszcze żołnierze wcieleni zostali do PKPR^[14]. W czasie walki pułk poniósł następujące straty: poległych 9 oficerów i 50 szeregowych, rannych: 51 oficerów i 202 szeregowych, zaginionych: 6 szeregowych. Straty w sprzęcie: 68 czołgów, 15 innych pojazdów^[15]. Wzięto do niewoli 1567 jeńców. Otrzymano odznaczenia polskie: 34 Krzyży VM Vkl, 263 KW, 68 KZ z M, zagraniczne: 1 DSO, 1 MC, 2 MM, 4 Croix de Guerre i inne^[16].

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku, a także batalionu z Francji i Szkocji

• mjr Zygmunt Chabowski (29.01.1940 – 20.07.1942)
• ppłk dypl. Stanisław Koszutski (28.09.1942 – 29.04.1945)
• mjr Michał Gutowski (29.04.1945 – 10.06.1947)

Zastępca dowódcy pułku

• mjr dypl. Bohdan Mincer (do 19 IX 1944)
• kpt./mjr Edward Uściński

Dowódcy pododdziałów

szwadronu dowodzenia

• kpt. Oskar Jazdowski

1 szwadron

• kpt. Edward Uściński
• kpt. Wacław Kownas (20 IX – +1 X 1944)

2 szwadron

• por. Zygfryd Zawalski (do + 8 VIII 1944^[17])
• por./kpt. Tadeusz Wielogórski

3 szwadron

• por. Władysław Jakubiec

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za kampanię 1944–1945^[18]

Order Virtuti Militari

• ppłk. dypl. Koszutski Stanisław
• ppłk. dypl. Mincer Bohdan
• mjr Gutowski Michał
• mjr Uściński Edward
• kpt. Wartak Stanisław
• kpt. Wielogorski Tadeusz
• por. Grzesiowski Franciszek
• por. Nowakowski Marian
• por. Wiatrowski Tadeusz
• por. Wasilewski Roman
• por. Wojciechowski Olgierd
• por. Zagorski Jacek
• por. Zatorski Ryszard Jan
• ppor. Mizerka Henryk
• ppor. Niewinowski Jerzy
• ppor. Oses Jan
• ppor. Purzycki Stanisław
• ppor. Rydygier Ryszard
• plut. Blicharski Antoni
• plut. Cichocki Władysław
• plut. Gozdziewicz Marian
• plut. Grzywa Jan
• plut. Skibiński Piotr
• kpr. Lancberg Jan
• kpr. Oleksy Józef
• kpr. Orwat Franciszek

Pośmiertnie:

• kpt. Kownas Wacław
• kpt. Sikora Roman
• por. Kuczowicz Wilhelm
• por. Przyborowski Zygmunt
• ppor. Komosinski Zbigniew
• ppor. Szperber Adam Wacław
• plut. Grzegorzewski Mieczysław
• strz. Sumiński Kazimierz

Skład organizacyjny w 1944

Dowództwo^[a]

• pluton rozpoznawczy
• trzy szwadrony liniowe^[b]
  • pięć plutonów czołgów

Pułk posiadał:

• oficerów – 34
• szeregowych – 596

Sprzęt:

• czołgi średnie – 52
• czołgi lekkie – 11

Symbole pułku

Sztandar

Sztandar ufundowany został przez społeczeństwo belgijskiego miasta Beveren i wręczony 2 marca 1946^[c]. Wykonano go w Belgii według projektu kpr. Tadeusza Głębockiego. 17 września 1967 sztandar udekorowany został orderem Virtuti Militari V klasy.

Na lewej stronie płatu sztandaru^[19]:

• w prawym górnym rogu na tarczy – herb miasta Beveren
• w lewym górnym rogu – tarcza bez emblematu
• w prawym dolnym rogu – wizerunek Matki Boskiej
• w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa na tle barw pułku
• na górnym ramieniu krzyża kawalerskiego napis: „Francja 1940, Francja 1944, Belgia 1944”
• na lewym ramieniu napis: „Niemcy 1945”
• na prawym ramieniu napis: „Holandia 1944–1945”.

Strony prawe wszystkich sztandarów oddziałów 1 Dywizji Pancernej były jednakowe, według wzoru obowiązującego w PSZ. W czterech rogach na tarczach umieszczona jest cyfra 2. Widnieje ona również na przedniej ścianie podstawy orła.

5 września 1965 naszyto na lewym górnym rogu płatu wizerunek Matki Boskiej Kodeńskiej pochodzący ze sztandaru 2 batalionu pancernego z Żurawicy.

Obecnie sztandar eksponowany jest w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie^[20].

Odznaka honorowa
Na lewym ramieniu pleciony sznur pomarańczowy, okrągły, błyszczący^[21].

Odznaka specjalna
Herb miasta Beveren^[22]

Proporczyk
Proporczyk kroju kawaleryjskiego czarno-pomarańczowe z białym paskiem przez środek^[23].

Oznakowanie czołgów
W 2 ppanc 1 DPanc., z lewej i prawej strony wieży, malowano żółte figury geometryczne^[24]:

• szwadron dowodzenia – romb;
• 1 szwadron – trójkąt;
• 2 szwadron – kwadrat;
• 3 szwadron – koło/okrąg.

Uwagi

1. W Dowództwie 4 czołgi plutonu dowództwa oraz 11 czołgów lekkich Stuart i scout carów.
2. W każdym szwadronie 16 czołgów średnich Sherman.
3. Zatwierdzony rozkazem Sztabu Głównego N.W. L. dz. 106/09/46 z 26 stycznia 1946.