15 Dywizja Grenadierów SS (1 łotewska)

15 Dywizja Grenadierów SS (1 łotewska) – dywizja grenadierów Waffen-SS złożona z Łotyszów.

15 Dywizja Grenadierów SS

15. Waffen-Grenadier-Division der SS (lettische Nr. 1)

Historia
Państwo	III Rzesza
Dowódcy
Pierwszy	SS-Brigadeführer Peter Hansen
Ostatni	SS-Oberführer Karl Burk
Działania zbrojne
Bitwa o Bydgoszcz Bitwa o Podgaje,
Organizacja
Formacja	Waffen-SS
Rodzaj wojsk	grenadierzy
Podległość	16 Armia, Grupa Armii Północ

Ten artykuł dotyczy 15 Dywizji Grenadierów SS. Zobacz też: 15 Dywizja Piechoty – stronę ujednoznaczniającą.

Historia

Parada w Rydze 15 Dywizji Grenadierów SS przed wyruszeniem na front wschodni, grudzień 1943

Pierwsze łotewskie ochotnicze oddziały walczące po stronie III Rzeszy powstały już w lipcu 1941 roku. Nabór do łotewskiego legionu SS rozpoczęto w styczniu 1943 roku. Formalnie nabór był dobrowolny, jednak wiele jednostek łotewskiego wojska wcielono przymusowo (w sumie zebrano 80 000 ludzi).

Łotewska Brygada Ochotnicza SS ruszyła w listopadzie 1943 roku do walki pod Nowosokolniki w ramach VI Korpusu Ochotniczego SS 16 Armii Grupy Armii Północ^[1]. Jesienią jednostka ta została wycofana z frontu, w celu przeformowania na 1 Dywizję Łotewskiego Legionu SS (nazwę zmieniono następnie na 15 Ochotniczą Dywizję Łotewską SS)^[2]. W listopadzie 1943 roku już jako 15 Dywizja Grenadierów SS otrzymała przydział do XXXXIII Korpusu 16 Armii^[1].

Ofensywy Armii Czerwonej i odwrót 15 Dywizji Grenadierów SS

14 stycznia 1944 roku w celu rozbicia sił Grupy Armii „Północ” ruszyła Operacja leningradzko-nowogrodzka Armii Czerwonej. Zmagania były niezwykle zacięte, a obie strony poniosły ciężkie straty. 15 Dywizja Grenadierów walczyła u boku łotewskiej 19 Dywizji SS w ramach VI Korpusu Łotewskiego. W marcu 1944 roku obie łotewskie dywizje walczyła nad rzeką Wielikają – na południe od jeziora Pejpus^[3]. Od stycznia 1944 roku jednostka wchodziła w skład VI Ochotniczego Armijnego Korpusu SS (łotewskiego). Nad Wielikają ceną dużych strat zatrzymała aż 11 dywizji Armii Czerwonej^[1]. Jednostka razem z siłami niemieckimi nieudanie próbowała w tym czasie powstrzymać ofensywę Armii Czerwonej mającą na celu odblokowanie Leningradu. W lecie 1944 roku opuściła swoje pozycje obronne nad Sanuchą a lipcu tego samego roku dywizja uczestniczyła w ciężkich walkach pod Ostrowem (Łotwa). W wyniku tych walk jednostka utraciła zdolność bojową. Kadra trzech pułków piechoty oraz jednostki dywizyjne zostały ewakuowane drogą morską na poligon „Westpreussen” znajdujący się pomiędzy Kościerzyną a Bytowem^[4]. We wrześniu dywizję zaczęto odtwarzać z łotewskich poborowych oraz saperów ze szkolnych i rezerwowych batalionów SS w Dreźnie. W październiku 1944 roku pozostały w Kurlandii pułk artylerii został odcięty w tzw. kotle kurlandzkim wraz z łotewską 19 Dywizją Grenadierów SS (której w tym czasie podlegał), oraz wieloma innymi oddziałami.

Reorganizacja dywizji i walki na Wale Pomorskim

We wrześniu 1944 roku jednostka została odtworzona, otrzymała też nową nazwę 15 Dywizji Grenadierów SS (łotewska nr 1). Dywizja walczyła na Wale Pomorskim, m.in. z oddziałami 1 Armii Wojska Polskiego.

Osobny artykuł: Bitwa o Bydgoszcz.

Osobny artykuł: Bitwa o Podgaje.

Tam też, w Podgajach, 2 lutego 1945, SS-mani z grupy bojowej „Elster” (niem. Kampfgruppe Elster), wchodzącej w skład 15 Dywizji Grenadierów SS, dokonali zbrodni wojennej na polskich jeńcach, paląc żywcem w stodole skrępowanych kablem telefonicznym^[5] lub jak podają inne źródła, drutem kolczastym, 32 żołnierzy Wojska Polskiego z 4 kompanii 3 pułku piechoty^[6][7][8][9].

Osobny artykuł: Zbrodnia w Podgajach.

Łotysze wycofali się potem w rejon Lędyczka, w czasie tego manewru ponieśli straty w wysokości 70%^[6] stanu osobowego i całości sprzętu ciężkiego, po okrążeniu przez 1 Armię Wojska Polskiego i radziecki 2 Samodzielny Korpus Kawalerii Gwardii. Dywizja utraciła także dowódcę, SS-Brigadeführera Herberta von Obwurzera. W marcu Łotysze brali udział w bitwie o Kołobrzeg^[10].

Ostatnie walki dywizji

15 Dywizja SS z resztkami żołnierzy przebiła się na północ od Berlina (Neubrandenburg) i dalej na zachód. Żołnierze z 32. i 33. pułku pod dowództwem obersturmführera Neilandsa uczestniczyli w obronie stolicy III Rzeszy^[3]. 24 kwietnia 1945 roku, po odparciu szturmów oddziałów Armii czerwonej w południowej części Berlina, część wojsk przedostała się przez Łabę i poddała armii amerykańskiej^[11]. Ostatnie łotewskie oddziały złożyły broń pod Schwerinem^[11]. Reszta została rozstrzelana przez wojska radzieckie^[10]. Niektórzy spośród żołnierzy starali się ukryć przed NKWD, bądź próbowali kontynuować walkę partyzancką przeciwko ZSRR^[12].

Nieśmiertelnik jednego z żołnierzy dywizji

Kontrowersje

Obecnie, w Łotwie można zaobserwować tendencję do usprawiedliwiania działań łotewskich jednostek SS, zwłaszcza 15 i 19 Dywizji Grenadierów SS, jako zgrupowań walczących o wolność Łotwy. Często jednak przemilcza się zbrodnie wojenne łotewskich oddziałów w służbie III Rzeszy. Tego typu przedstawianie historii na Łotwie i w Estonii nie jest właściwe tylko środowiskom nacjonalistycznym, ale obejmuje szersze kręgi społeczeństwa, media, urzędy i władze państwowe^[13].

W Rydze co roku 16 marca odbywa się marsz upamiętniający żołnierzy legionu. Uczestnicy marszu idą na Plac Wolności, gdzie składają wieńce i upamiętniają legion Waffen SS. W marszu biorą udział weterani łotewskich jednostek^[14].

1 września 1950 Komisja Stanów Zjednoczonych do spraw Osób Przesiedlonych uznała, że jednostka ta nie była stroną wrogą wobec USA i przyznała jej kombatantom prawo do ubiegania się o azyl polityczny^[15].

Umundurowanie

Tarcza

Łotysze nosili takie same mundury jaki inni żołnierze Waffen-SS, jednakże na prawym rękawie płaszcza widniała tarcza w łotewskich barwach narodowych. Na kołnierzach oprócz dystynkcji umieszczony był symbol jednostki. W przypadku 19 Dywizji Grenadierów była to runiczna swastyka a 15. Dywizja - godło Łotwy. Żołnierze nosili niemieckie hełmy Stahlhelm^[16].

Dowódcy

• SS-Brigadeführer Peter Hansen (25 lutego 1943 – 1 maja 1943)
• SS-Gruppenführer Carl von Pückler-Burghauss (1 maja 1943 – 17 lutego 1944)
• SS-Brigadeführer Nikolaus Heilmann (17 lutego 1944 – 21 lipca 1944)
• SS-Brigadeführer Herbert von Obwurzer (21 lipca 1944 – 26 stycznia 1945)
• SS-Oberführer Arthur Ax (26 stycznia 1945 – 15 lutego 1945)
• SS-Brigadeführer Karl Burk (15 lutego 1945 – 2 maja 1945)^[1]

Skład

W roku 1944 w skład dywizji wchodziły następujące pułki^[17]:

• 32 Pułk Grenadierów Waffen-SS (3. łotewski)
• 33 Pułk Grenadierów Waffen-SS (4. łotewski)
• 34 Pułk Grenadierów Waffen-SS (5. łotewski)
• 15 Pułk Artylerii Waffen-SS, batalion fizylierów Waffen-SS, dywizjon przeciwlotniczy, kompania sanitarna, kompania naprawcza, oddział poczty polowej SS, kompania weterynaryjna, batalion gospodarczy
• 1 pułk budowlany 15 Dywizji SS
• 2 pułk budowlany 15 Dywizji SS, zapasowy batalion polowy, oddział żandarmerii polowej Waffen SS i oddział sprawozdawców wojennych^[1]

Skład liczebny dywizji

• grudzień 1943 - 20 291
• czerwiec 1944 - 18 413
• grudzień 1944 - 16 870^[1]

Zobacz też

• 19 Dywizja Grenadierów SS (2 łotewska)