Święty i Wielki Sobór Kościoła Prawosławnego (gr. Ἡ Ἁγία καὶ Μεγάλη Σύνοδος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας; potocznie Sobór Wszechprawosławny) – sobór prawosławny, którego obrady trwały od 19 do 26 czerwca 2016 pod przewodnictwem patriarchy Konstantynopola. Zgromadzenie odbyło się w Kolymbari na Krecie.
Geneza soboru panprawosławnego sięga roku 1902, kiedy to patriarcha Konstantynopola, Joachim III zasugerował potrzebę zorganizowania takiego zgromadzenia.
Pierwsze przygotowania do zwołania soboru podjęto w 1923 na Kongresie Wszechprawosławnym w Stambule. Zapadła wówczas decyzja o uczczeniu nim tysiącsześćsetlecia Soboru Nicejskiego I. Wielki Sobór Kościoła Wschodniego zaplanowany na rok 1925 w Jerozolimie nie odbył się jednak z powodu różnych stanowisk Kościołów narodowych.
Odbyły się cztery Wszechprawosławne Narady Przedsoborowe (1971, 1982, 1986, 2016[1]), których celem było opracowanie wszystkich szczegółów dotyczących obrad.
W styczniu 2016 przedstawiciele 14[uwaga 1] autokefalicznych Cerkwi postanowili, że Wielki Sobór Kościoła Wschodniego będzie obradował w dniach 19–27 czerwca 2016 w Prawosławnej Akademii Krety w Kolymbari[2][3][4].
1 czerwca 2016, na posiedzeniu Świętego Synodu Patriarchatu Bułgarskiego podjęto decyzję o wycofaniu się z uczestnictwa tej Cerkwi w obradach soboru, zastrzegając jednak możliwość wzięcia udziału w przypadku zwołania soboru w późniejszym terminie[5]. Również Patriarchaty: Antiocheński, Gruziński i Moskiewski postanowiły nie brać udziału w soborze[6].
20 czerwca 2016 – Liturgia w języku arabskim w cerkwi monasteru Ikony Matki Bożej „Gonia”. Obrady pierwszej sesji Soboru; przemówienie inauguracyjne patriarchy konstantynopolitańskiego Bartłomieja oraz wystąpienia zwierzchników pozostałych 9 Cerkwi biorących udział w Soborze. Na drugiej sesji zapoczątkowano prace nad dokumentem dotyczącym misji Cerkwi prawosławnej we współczesnym świecie[7].
21 czerwca 2016 – Liturgia w cerkwi monasteru Ikony Matki Bożej „Gonia”. Na sesjach kontynuowano prace nad zagadnieniami misji Cerkwi we współczesnym świecie oraz rozpoczęto dyskusję nad dokumentem „Prawosławna diaspora”[8].
22 czerwca 2016 – Liturgia pod przewodnictwem patriarchy serbskiego Ireneusza w cerkwi monasteru ikony Matki Bożej „Gonia”. Na sesjach kontynuowano dyskusję nad zagadnieniami prawosławnej diaspory oraz rozpoczęto prace nad dokumentami „Autonomia i sposób jej ogłaszania” oraz „Ważność postu i jego wypełnianie dzisiaj”[9].
W monasterze ikony Matki Bożej „Gonia” odbywały się Święte Liturgie w trakcie soboru23 czerwca 2016 – Liturgia pod przewodnictwem patriarchy rumuńskiego Daniela w cerkwi monasteru Ikony Matki Bożej „Gonia”. Na sesjach przedpołudniowych pracowano nad dokumentem „Sakrament małżeństwa i jego przeszkody”, natomiast na sesji popołudniowej omawiano zagadnienia relacji Cerkwi prawosławnej z pozostałym światem chrześcijańskim. Podpisanie trzech dokumentów: „Misja Cerkwi prawosławnej we współczesnym świecie”, „Prawosławna diaspora” oraz „Autonomia i sposób jej ogłaszania”[10].
24 czerwca 2016 – Liturgia w językach cerkiewnosłowiańskim i polskim pod przewodnictwem biskupa siemiatyckiego Jerzego (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny) w cerkwi monasteru Ikony Matki Bożej „Gonia”. Prace Synaksy Zwierzchników Cerkwi Prawosławnych nad ustaleniem końcowego orędzia Soboru. Kontynuacja prac nad dokumentem „Relacje Cerkwi prawosławnej z pozostałym światem chrześcijańskim”, z uwzględnieniem problematyki unickiej. Podpisanie dokumentu „Ważność postu i jego wypełnianie dzisiaj”[11].
25 czerwca 2016 – Kontynuacja i zakończenie dyskusji nad dokumentem omawiającym relacje Cerkwi prawosławnej z pozostałymi chrześcijanami. Przyjęcie tekstu Orędzia Wielkiego i Świętego Soboru Wszechprawosławnego Kościoła Wschodniego[12].
26 czerwca 2016 – Dzień Wszystkich Świętych; Liturgia w katedrze Świętych Piotra i Pawła w Chanii pod przewodnictwem patriarchy konstantynopolitańskiego Bartłomieja w asyście zwierzchników pozostałych dziewięciu Cerkwi uczestniczących w Soborze. Podpisanie dokumentu „Relacje Cerkwi prawosławnej z pozostałym światem chrześcijańskim” (przed 26 czerwca podpisano również dokument „Sakrament małżeństwa i jego przeszkody”). Ogłoszenie Orędzia Soboru w monasterze Ikony Matki Bożej „Życiodajne Źródło” w pobliżu Chanii[13].
Zadaniem Soboru Wszechprawosławnego było podjęcie decyzji i ustalenie stanowiska w kwestiach, które nurtują Kościoły prawosławne jako wspólnotę ogólnoświatową.
Do głównych tematów obrad miały należeć pierwotnie następujące kwestie:
problem diaspory i Kościołów pozostających poza terytorium kanonicznym swoich macierzystych Kościołów.
konflikty między Kościołami autokefalicznymi, niekanonicznymi i autonomicznymi aspirującymi do autokefalii; sposób ogłaszania autokefalii[14]
kwestia dyptychów i wzajemnego uznania kanoniczności pomiędzy poszczególnymi Kościołami prawosławnymi
stanowisko Kościołów prawosławnych w kwestii stosowania różnych kalendarzy liturgicznych
refleksja nad poszczególnymi przeszkodami małżeńskimi oraz kanonicznością sprawowania małżeństwa
dyscyplina związana z postem w warunkach życia współczesnego świata
relacje prawosławia z innymi wyznaniami chrześcijańskimi
stosunek prawosławia do ruchu ekumenicznego
wkład prawosławia do zachowania chrześcijańskiego ideału pokoju, braterstwa i wolności we współczesnym świecie.
Zgodnie z ustaleniami podjętymi na ostatniej naradzie przedstawicieli lokalnych Cerkwi w styczniu 2016, Sobór podjął tematy:
autonomia i sposób jej ogłaszania;
relacje Cerkwi prawosławnej z pozostałym światem chrześcijańskim;
znaczenie postu i jego wypełnianie dzisiaj;
prawosławna diaspora;
misja Cerkwi prawosławnej we współczesnym świecie; wkład Cerkwi prawosławnej w realizację ideałów pokoju, sprawiedliwości, wolności, braterstwa i miłości między narodami;
oraz doradcy: archimandryciJan (Joannu), Augustyn (Karras), Benedykt (Joannu), Grzegorz (Joannidis), Grzegorz (Musurulis) a także teolog Michalis Spiru[21].
oraz doradcy: biskup Metonii Klemens, archimandryci Ignacy (Sotiriades) i Cherubin (Moustakas), protoprezbiterzy Adamantios Augoustidis i Vasilikós Kalliakmanis, a także teolog Geôrgios Filias[22].
Delegacja Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego
W delegacji znaleźli się również sekretarz Metropolity – archidiakon Paweł (Tokajuk), pełniący funkcję tłumacza Jerzy Betlejko oraz pełniący funkcję stewarda Mikołaj Podolec. Korespondentem PAKP z Soboru był Jarosław Charkiewicz[23].
Delegacja Autokefalicznego Prawosławnego Kościoła Albanii
a także: archimandryta Serafin (Šemjatovský) oraz diakoni: Maksym (Durila) i Cyryl (Sarkissian)[25].
W dniu rozpoczęcia soboru papież Franciszek modlił się aby Duch Święty „wspierał swoimi darami patriarchów, arcybiskupów i biskupów zebranych na Soborze”[26].
26 czerwca 2016 ogłoszono Przesłanie Świętego i Wielkiego Soboru Cerkwi Prawosławnej[28].
2 lipca 2016 Patriarchat Antiocheński wydał oświadczenie, w którym stwierdził, że nie traktuje soboru, jaki odbył się na Krecie, jako takiego, lecz jako kolejne zgromadzenie biskupów poprzedzające właściwy sobór. Tym samym nie będzie traktował jego postanowień jako wiążących. Uzasadniając swoje stanowisko, Święty Synod Kościoła wskazał, że na soborze nie byli obecni delegaci niektórych Cerkwi autokefalicznych, a podczas obrad nie podjęto najważniejszych zdaniem Patriarchatu Antiochii tematów (problem ogłaszania autokefalii, dyptychów i kalendarza liturgicznego). Zauważył również, że nie wszystkie Cerkwie zaakceptowały dokumenty przedsoborowe[29].
Rosyjski Kościół Prawosławny nazwał sobór ważnym wydarzeniem w historii procesu soborowego, lecz nie uznał go za panprawosławny z powodu nieobecności niektórych Kościołów lokalnych i braku konsensusu wokół dokumentów soboru[30].
Mnisi z Athos opublikowali list, w którym wzywają wspólnotę prawosławną do odrzucenia soboru oraz prymatu patriarchy Konstantynopola. Według nich sobór rzekomo miał w dwunastu punktach odrzucić tradycję oraz ortodoksję chrześcijańską, zaakceptować panherezję ekumenizmu i synkretyzmu (ΠΑΝΘΡΗΣΚΕΙΑ)[31].
W naradach nie brali udziału przedstawiciele Kościoła Prawosławnego w Ameryce (OCA), którego autokefalia nie jest uznawana przez większość kanonicznych Cerkwi.
