Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Świętosawie (serb. Светосавље, Svetosavlje) – serbska ideologia religijno-narodowa, sformułowana pod wymienioną nazwą w dwudziestoleciu międzywojennym i rozwijana przez prawosławnych duchownych i teologów Mikołaja (Velimirovicia) i Justyna (Popovicia) oraz ich uczniów. Nazwa ideologii odwołuje się do pierwszego zwierzchnika autokefalicznego Serbskiego Kościoła Prawosławnego – świętego Sawy.
Fundamentem świętosawia jest wiara w szczególny związek narodu serbskiego z religią prawosławną oraz powierzenie temu narodowi wyjątkowej misji przez samego Boga. Ideologia ta głosi także budowę w Serbii państwa wyznaniowego z wiodącą rolą religii prawosławnej, przy czym preferowany jest jego ustrój monarchiczny, nawiązujący do średniowiecznego państwa Nemaniczów. Ważnym składnikiem świętosawia jest kult świętego Sawy oraz kanonizowanych przez Serbski Kościół Prawosławny władców z dynastii Nemaniczów.
Propozycja terminu świętosawie jako synonimu „serbskiego prawosławia” pojawiła się po raz pierwszy w kręgu teologów i innych intelektualistów działających w Serbskim Klubie Kulturalnym w Belgradzie w latach 30. XX wieku, redagujących pismo religijno-filozoficzne pod tym samym tytułem[1]. Pierwszą próbę bliższego zdefiniowania tego terminu podjął w 1932 Dimitrije Najdanović, w pracy pod tym samym tytułem, zdaniem którego świętosawie oznaczało „integralną narodową wspólnotę w Chrystusie”[1]. Najdanović rozwijał następnie koncepcję ideologiczną, w której prawosławie miało łączyć się z wiarą w mesjańskie znaczenie narodu serbskiego w historii świata[2].
Idee Najdanovicia poszerzył i spopularyzował biskup Mikołaj (Velimirović), głoszący wybraństwo narodu serbskiego i zawarcie przezeń szczególnego przymierza z Bogiem poprzez postacie św. Sawy oraz Łazarza I Hrebeljanovicia. Biskup interpretował bitwę na Kosowym Polu i jej następstwa jako wynik decyzji Łazarza, by zginąć i zdobyć królestwo niebieskie, nie zaś zwyciężyć i utrwalać swoją władzę na ziemi. W tym momencie jego zdaniem naród serbski otrzymał szczególną misję, ale również został skazany na szczególne, oczyszczające cierpienie[3].
Na ideologię świętosawia powoływała się w swoich deklaracjach politycznych organizacja nacjonalistyczna ZBOR oraz jej przywódca Dimitrije Ljotić[4]. W 1952 Dimitrije Najdenović twierdził jednak, że jej działalność nie miała nic wspólnego z tworzoną przez niego ideologią, zaś świętosawie jest w praktyce równoznaczne z prawosławiem[5].
Współcześni teologowie prawosławni definiują świętosawie jako „chrześcijaństwo w narodowym wydaniu” (określenie biskupa Atanazego (Jevticia))[6]. Archimandryta Justyn (Popović) tłumaczył natomiast, iż świętosawie to postawa życiowa stanowiąca połączenie miłości, pracy, czynienia dobra oraz walki o ideały chrześcijańskie[7].
Zdaniem Doroty Gil działalność duchownych i świeckich powołujących się na koncepcje świętosawskie (według definicji Justyna (Popovicia)) w rzeczywistości odbiega od deklarowanych założeń teoretycznych[7].
Współczesną serbską organizacją polityczną bezpośrednią podającą świętosawie jako podstawę swojej doktryny jest Serbska Partia Świętosawska protojereja Žarko Gavrilovicia. Ten ostatni definiował świętosawie następująco:
Świętosawie jest nie tylko formą wiary prawosławnej, ale stanowi formę życia serbskiego. Świętosawie oznacza niezależną Cerkiew, wolność i niepodległość państwa i szkoły, narodową armię. Świętosawie to (...) umocniony mur obronny przeciwko napierającym religiom, ideologiom, wszystkim zaborcom i okupantom na Bałkanach. Świętosawie jest duszą narodu serbskiego[8].
Świętosawie jest określane w literaturze jako ideologia fundamentalistyczna[9].
Jednym z elementów myśli świętosawskiej jest kult osoby św. Sawy, wykraczający poza ramy kultu świętych funkcjonującego w prawosławiu. Według zwolenników koncepcji świętosawskich działalność pierwszego zwierzchnika Serbskiego Kościoła Prawosławnego zapoczątkowała istnienie odrębnego narodu serbskiego oraz nadała mu widoczny do dnia dzisiejszego charakter[10]. W hagiograficznych opracowaniach poświęconych tej postaci, jak również tekstach politycznych na ten temat, św. Sawa określany był jako „zbiorowe imię narodu”, „ojciec serbskiego narodu”, „agapista”, „apostoł”, „największy architekt bogoczłowieczej kultury prawosławnej”[10]. Biskup Mikołaj (Velimirović), jeden z głównych ideologów świętosawia, uważał św. Sawę za twórcę serbskiej myśli narodowej[4] i człowieka, który najpełniej łączył specyficzne cechy duchowości chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu[11].
W ujęciu świętosawia religią narodową Serbów jest prawosławie, zaś zwierzchnik Serbskiego Kościoła Prawosławnego to nie tylko duchowy autorytet społeczeństwa, ale i jeden z przywódców świeckich. Udział duchownych prawosławnych w polityce jest tym samym w pełni dozwolony, czy wręcz zalecany.
Świętosawie zawiera w sobie pochwałę monarchii serbskiej w kształcie powstałym w okresie rządów dynastii Nemaniczów, gloryfikację władców z tejże dynastii, ukazywanie ich jako przywódców świeckich i duchowych wszystkich Serbów. Niektórzy autorzy utożsamiający się z tradycją świętosawską nawoływali wprost do powrotu do Serbii średniowiecznej[12].
Jako inny dopuszczalny ustrój państwowy ideologowie świętosawia podawali specyficznie rozumianą demokrację – zachowanie demokratycznych form ustrojowych przy równoczesnym oparciu całości kultury i życia społecznego na etyce chrześcijańskiej („chrystokracja”, „teodemokracja”)[6].
Ideologowie świętosawia przypisywali Serbom szczególne miejsce w historii ludzkości, określając ich jako nowy naród wybrany, „naród-bogonośca” (nosiciel Boga)[13]. Serbowie są w tej ideologii narodem wybranym, w którego losy w szczególny sposób ingeruje sam Bóg[14]. Ich szczególnym zadaniem jest również obrona wiary – stąd wszystkie wojny, w których walczą Serbowie, traktowane są równolegle jako walka w obronie narodu i w obronie prawosławia[15].
Wizja Serbów jako narodu wybranego w etyce świętosawskiej łączy się z przekonaniem o ich szczególnej gotowości do ponoszenia kolejnych ofiar[12].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
