Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pleteniecki Elizeusz (do ślubów zakonnych - Aleksander) Michajłowicz (według innych dannych - Tomaszewicz) (między 1550 oraz 1554 - †29 października 1624) - archimandryta Ławry Kijowsko-Peczerskiej, pedagog, pisarz, założyciel drukarni w Ławrze oraz pierwszej w centralnej Ukrainie papierni.
Urodził się jako Aleksander Pleteniecki w rodzinnym majątku Pletenyczi województwa Ruskiego (teraz obwodu Lwowskiego na Ukrainie) w rodzinie prawosławnego drobnego szlachcica. Jego ojciec służył w chorągwi kozactwa rejestrowego.
Wiadomości o wczesnych latach Pletenieckiego są niepewne. Wiadomo, że wykształcenie zdobył w brackich szkołach w Ostrogu i Lwowie. Według niektórych źródeł, Alexander Pleteniecki początkowo marzył o karierze wojskowej, a nawet rzekomo kozakował, podobno do swego ojca.
Wziął śluby zakonne pod imieniem Elizeusza - według niektórych wiadomości, w Meżygórskim klasztorze, według innych - w Ławre Kijowsko-Peczerskiej.
W 1595 r. dokonano wyboru Elizeusza Pletenieckiego na archimandrytę klasztoru Leszczyńskiego w Pińsku. W grudniu 1596 roku Pleteniecki brał udział w obrządkach przeciwników unii kościelnej w Brześciu (jednocześnie tam odbywał się zjazd, na którym ta unia została zawarta).
W tym samym roku, z nieznanych powodów (oczywiście, z powodu jego stanowiska wobec unii) Pleteniecki został usunięty od pełnienia obowiązków archimandryty. Mimo to, opierając się na swoich zwolenników i patrona – księcia-wojewodę kijowskiego Konstantego Wasyla Ostrogskiego, nadal pełnił swe obowiązki aż do swego obrania archimandrytą Ławry Kijowskiej (wrzesień 1599 roku).
Wybory Pletenieckiego na archimandrytę Ławry były dokonane w warunkach ostrej konkurencji z promowanym przez króla Zygmunta III Hipacym Pociejem, który w tym czasie był już metropolitą kijowskim. Pod pretekstem nadzoru za wyborami król wysłał do Ławry Kijowsko-Peczerskiej katolickiego biskupa kijowskiego Krzysztofa Kazimierzskiego, ale książę Ostrogski z pachołkami a kozakami nie dopuścił go dotąd.
Potwierdzenie Elizeusza Pletenieckiego jako archimandryty Ławry Kijowskiej stało się jednak kilka lat później - 22 lutego 1605 roku król Zygmunt III wydał na to dekret po odpowiedniej decyzji sejmu.
Pierwszą rzeczą, którą Pleteniecki uczynił jako archimandryta Ławry Kijowskiej – powrócił przepisy życia monasterskiego według Bazylego Wielkiego, od których mnisi z Ławry odstąpiły w dużej mierze za jego poprzednika. Jednak chodziło mu również o poprawę warunków życia mnichów. Poza tym, Elizeusz Pleteniecki prowadził naprawy w głównej cerkwie ławrskiej – w katedrze Zaśnięcia Bogurodzicy.
Pletenetsky także stał się znany dzięki swojej działalności charytatywnej. Z jego rozkazu, z zapasów Ławry każdy, który zapytywał, mógł otrzymać chleb i gorące jedzenie. Wybudowano także kuchnię dla starych żebraków.
W miesiąc po wyborach nowego archimandryty Ławry Kijowsko-Peczerskiej (12 października 1599) metropolita kijowski unicki Hipacy Pociej próbował przez specjalną komisję dokonać rekwizycji ławrskich majętności. Jednak zwolennicy Pleteneckiego, głównie Kozacy, postawili zbrojny opór.
W roku 1608 Pociej spróbował usunąć Elizeusza Pleteneckiego od archimandrytstwa z okazji skargi niejakich mnichów ławrskich z powodu rzekomych wytrat przez archimandrytę dochodowego nadwyżki w nieznanym bliżej celu. 10 września tegoż roku metropolita mianował hierodiakona Antonego Grekowicza swym namiestnikiem w Ławrze. Ale Pletenieckiego ochroniły Kozacy oraz kijowska szlachta prawosławna, a wielu mnichów ławrskich odmówiły posluchu Grekowiczu.
Aby ubezpieczyć w przyszłości Ławrą Kijowsko-Peczerską od roszczeń Hipacego Pocieja, Elizeusz Pleteniecki osiągnął dla niej stauropigią, czyli bezpośrednie podporządkowanie patriarchę Konstantynopola, nie lokalnym władzam cerkiewnym.
Na wiosnę 1612 roku Pletenetsky spotkał się z metropolitą sofijskim Neofitem, który przez długi czas zamieszkiwał w Ławrze. Neofit faktycznie przejmuje funkcję prawosławnego metropolity kijowskiego (uświęciał cerkwy, wyświęcał kapłanów). Hipacy Pociej początkowo wahał się coś czynić Neofitowi, ponieważ ów był strzeżony przez Kozaków, dostojników prawosławnych i plebs. Jednak później podjął proces przeciwko Neofita i kijowskich duchownych prawosławnych (w tym Pleteneckiego) w Trybunału Lubelskim. Sprawa jednak została obniżona na hamulcach.
Po śmierci Hipacego Pocieja (18 lipca 1613), Pletenetsky za wsparcia przez Kozaków Piotra Sahaidacznego odebrał majętności ławrskie, zajęte przez unitów na mocy dekretu króla Zygmunta III jeszcze za życia poprzednika Pocieja - Michała Rahozy. Następca Pocieja – metropolita Józef Weliamin Rutski złożył na Pletenieckiego do sądu, sprawa została przez niego wygrana, ale archimandryta ławrski nie odstąpił zagarniętych majętności. Woźnemu województwa kijowskiego Pleteniecki wyjaśnił, że zmarły Ragoza pozostawił dużo długi wobec Ławry, dlatego utrzymuje zajętych nieruchomości na pokrycie tych długów, a w razie potrzeby gotowy jest zasięgać swoich praw zbrojnie.
Wreszcie Rutsky odstąpił tych majętności za pewne odszkodowania, a w roku 1616 król Zygmunt III ostatecznie zatwierdził ich za Ławrą Kijowsko-Peczerską.
W roku 1615 Elizeusz Pleteniecki założył drukarnię w Kijowsko-Peczerskiej Ławrze. Urządzenia dla niej nabył we Lwowie od biskupa Gedeona Bałabana i jego syn Teodora, którzy raniej posiadały drukarnią w Stratyniu. W drukarnie ławrskiej zaczęło się drukować nie tylko książki religijne, ale także świeckie - polemiczne, filozoficzne dzieła etc. w języku staroruskim (staroukraińskim), polskim i łacińskim.
Od powstania drukarni i do śmierci archimandryty Elizeusza Pletenieckiego drukarnia ławrska opublikowała 11 książek. Pierwszą książką, opublikowaną w tej drukarnie, była "Księga Godzin" (Czasosłów) która była również wykorzystywana do nauczania w szkołach. Książka nabyła popularności wśród kijowskich obywateli, oni zwracali się niejednokrotnie do Pletenieckiego z prośbami powiększyć jej nakład. Do dziś przetrwały cztery egzemplarze tego Czasosłowa, wszystcy z nich są w muzeach Rosji (trzy w Moskwie, jeden w Sankt-Petersburgu). W drukarnie ławrskiej został opublikowany pierwszy ukraiński zbiór poezji p.t. " Wizerunek cnoty przewielebnego w Bogu miłościwego pana ojca Eliseusza Pletenieckiego" (1618). Do dnia dzisiejszego zachowała się tylko jedna kopia tej książki, która jest przechowywana w Rosyjskiej Bibliotece Państwowej w Moskwie.
Książki z drukarni w Ławrze Kijowskiej stały się popularny w Moskwie, zwłaszcza w czasy "Wielkiej Smuty" i po tzw. "Dymitriadach", podczas kiedy drukowanie ksiąg w tym kraju wpadło.
Na zlecenie archimandryty Elizeusza Pletenieckiego, w celu uruchomienia produkcji papieru na potrzeby drukarni Ławry Kijowsko-Pieczerskiej, powstało prawdopodobnie między 1612 i 1616 rokami przedsiębiorstwo papierowe (papiernia) w Radomyślu (teraz miasteczko w obwodzie Żytomierskim, Ukraina). To było chyba pierwsze tego rodzaju przedsiębiorstwo w centralnej Ukrainie (obecnie w tym miejscu jest Muzeum ukraińskich ikon domowych). Papier, produkowany w Radomyślu za życia Elizeusza Pletenieckiego, był markowany jego własnym herbem szlacheckim.
Archimandryta Elizeusz Pleteniecki zebrał w Ławrze Kijowsko-Pieczerskiej największych współczesnych mu prawosławnych przywódców religijnych i edukacyjnych. Wśród nich byli, m.in., leksykograf i filolog Paweł (Pamvo) Berynda; teolog Wawrzyniec Zyzaniusz; następca Pleteneckogo na archimandrytstwie Zachariasz Kopysteński; przyszły metropolita Kijowa i Galicji Job Borecki; przyszły ławrski archimandryta, a później metropolita Kijowa i Galicji Piotr Mohyła i inni. Zakres ich zainteresowań był szeroki: teologia, filozofia, medycyna, geografia, grafika, antyczna i renesansowa zachodnia literatura, tłumaczenia literackie.
Członkowie "koła Pletenieckiego" uczestniczyły w organizacji kijowskiej szkoły prawosławnego bractwa Objawienia Pańskiego, którego Elizeusz Pleteniecki był współzałożycielem. Później Piotr Mohyła, w ów czas archimandryta Ławry Kijowsko-Pieczerskiej, zjednoczył ją ze szkołą Ławry, skutkiem czego powstał Kollegium Kijowsko-Mohylański. Szkoła prawosławnego bractwa Objawienia Pańskiego w Kijowie była pod protekcją hetmana kozackiego Piotra Sahaydacznego, który wraz ze wszystkimi Kozakami dołączył do bractwa, pomagając jemu w tym finansowo. Cwiczenia w szkole były prowadzone za darmo. Prowadził ich osobiście Pleteniecki oraz Berynda, Zyzaniusz i inni. Wykładały oni łaciną, teologią, retoryką, geografią, gramatyką.
Wśród uczniów byli także obywateliowie Moskwy.
W 1620 roku wraz z Piotrem Sahaidacznym Elizeusz Pleteniecki przekonał patriarchą jerozolimskiego Teofana przywrócić kasowaną przez króla Zygmunta III prawosławną hierarchią. Negocjacje prawdopodobnie odbywały się w Ławrze Kijowsko-Pieczerskiej, gdzie Teofan zatrzymał się w drodze z Moskwy. Patriarcha początkowo nie chciał tego czynić, bo miał dobre stosunki z dworem króla i doceniał to. Ale ostatecznie zgodził się - za "darowizną".
Procedura przywrócenia hierarchii prawosławnej znajdowała się w sprzeczności z ówczesnym prawem Rzeczypospolitej, mocą którego tylko król miał władzę zatwierdzać najwyższych hierarchów Cerkwi Prawosławnej. Dlatego wszystko odbywało się w tajemnicę. Rozkaz Zygmunta III do aresztowania patriarchę nie był spełniony - Teofan i nowopostawione arcybiskupi i nowy metropolita (był nim członek "koła Pletenieckiego" - Job Borecki) były strzeżone przez Kozaków. Poza tym, Zygmuntowi III chodziło o zaciąg wojsk (w tym kozackich) do oczekiwanego starcia z Turcją po nieszczęśliwej dla Rzeczypospolitej bitwie pod Cecorą (1620).
Prawdziwego i prawomocnego przywrócenia hierarchii prawosławnej dokonał w roku 1632 inny reprezentant "koła Pletenieckiego" – Piotr Mohyła, ówczesny metropolita kijowski i halicki, gdy po zmarłym Zygmuncie III tron osiągnął jego syn Władysław IV.
Działalność Elizeusza Pletenieckiego w kierunku odrodzenia religijnego i kulturowego życia prawosławnej części Rzeczypospolitej była dużo doceniana przez współczesnych. Według Zachariasza Kopysteńskiego (później jako następcę Pleteneckiego na archimandrytstwie), jego poprzednik i patron był "ojcem nie tylko Ławrę, ale dla wszystkiego ludu."
Przed swą śmiercią Pleteniecki przyjął schemat pod imieniem Eutymiusz. Zmarł 29 października 1624 roku. Pochowany 17 lutego 1625 roku w odrestaurowanej przez niego Cerkwie Zaśnięcia Bogurodzicy w Ławrze Kijowsko-Pieczerskiej. Grobowiec jego do czasu niniejszego nie zachował się.
29 października 2009 r. w Radomyślu w pobliżu miejsca, gdzie znajdowała się papiernia Ławry Kijowsko-Pieczerskiej, został postawiony pomnik Elizeusza Pletenieckiego (będący prawdopodobnie obecnie jedynym pomnikiem na Ukrainie stojącym na ruchomej powierzchni wody).
Kategoria:Historia Ukrainy Kategoria:Duchowni prawosławni Kategoria:Zakonnicy Ławry Pieczerskiej
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.