Warszawski Krzyż Powstańczy

Warszawski Krzyż Powstańczy – polskie pamiątkowe odznaczenie państwowe ustanowione ustawą z dnia 3 lipca 1981 roku^[1] jako wyraz hołdu dla uczestników powstania warszawskiego w 1944 roku.

Ten artykuł dotyczy polskiego odznaczenia państwowego. Zobacz też: Odznakę „Krzyż Powstania Warszawskiego” (nieoficjalne odznaczenie wojenne z 1944).

Warszawski Krzyż Powstańczy

Awers
Rewers
Baretka
Ustanowiono	3 lipca 1981
Wycofano	8 maja 1999 (ust.z dn.16.10.1992r.)
Wielkość	42 × 42 mm
Kruszec	posrebrzany, oksydowany
Wydano	24 691 krzyży
Powyżej	Wielkopolski Krzyż Powstańczy
Poniżej	Srebrny Krzyż Zasługi PRL
Projektant	Edward Gorol

Historia

Powstał jako próba pozyskania przychylności społeczeństwa dopominającego się prawdy po 1980 roku. Podobnie jak ustanowiony w tym samym czasie w podobnym celu Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”, mógł być nadawany pośmiertnie i obywatelom innych państw mającym obywatelstwo polskie w chwili wydarzeń upamiętnianych^[2].

Zasady nadawania

Odznaczenie to było nadawane osobom, które brały czynny udział w powstaniu warszawskim, a w szczególności:

• żołnierzom wszystkich formacji powstańczych oraz żołnierzom innych formacji biorących udział w walce powstańczej
• członkom Wojskowej Służby Kobiet, powstańczej służby zdrowia, prasy i informacji powstańczej oraz pozostałych służb pomocniczych
• innym osobom wspomagającym bezpośrednio czyn powstańczy.

Krzyż nadawany był obywatelom polskim, a także osobom, które uczestnicząc w powstaniu jako obywatele polscy w chwili nadania posiadali inne obywatelstwo. Krzyż mógł być nadawany również cudzoziemcom, którzy brali udział w powstaniu lub wnieśli istotny wkład do czynu powstańczego. Warszawski Krzyż Powstańczy mógł być nadawany pośmiertnie. Nadawano go z okazji rocznicy powstania warszawskiego lub Dnia Zwycięstwa (9 maja, następnie 8 maja).

Warszawski Krzyż Powstańczy nadawała do 1989 Rada Państwa, następnie Prezydent PRL/RP na wniosek:

• Ministra Obrony Narodowej – w odniesieniu do osób pełniących czynną służbę wojskową oraz pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej
• Ministra Spraw Zagranicznych – w odniesieniu do obywateli polskich zamieszkałych za granicą oraz obywateli innych państwa
• Związku Bojowników o Wolność i Demokrację – w odniesieniu do pozostałych osób

Pierwsze Warszawskie Krzyże Powstańcze nadano w dniu 1 sierpnia 1981 roku i otrzymało je 100 byłych powstańców warszawskich, m.in. gen. bryg. Jan Mazurkiewicz „Radosław” – dowódca zgrupowania Armii Krajowej, gen. bryg. Franciszek Kamiński – dowódca Batalionów Chłopskich, płk Maria Wittek – dowódca Wojskowej Służby Kobiet, Mieczysław Fogg, Lesław Bartelski.

W 1998 roku ustawę zmieniono umożliwiając nadanie odznaczenia miastu Warszawa^[3].

Ustawą z 16 października 1992 roku nadawanie medalu uznano za zakończone z dniem 8 maja 1999^[4].

Opis odznaki

Odznaką Warszawskiego Krzyża Powstańczego^[5] jest równoramienny prosty krzyż o wymiarach 42 × 42 mm, posrebrzany i oksydowany. Na awersie krzyża pośrodku jest emaliowana biało-czerwona opaska, na tle której umieszczony jest znak Polski Walczącej – stylizowana kotwica z literą P, a na poziomych ramionach data 1.VIII – 1944. Na rewersie na ramionach poziomych jest napis POWSTAŃCOM WARSZAWY, a pośrodku krzyża wieniec laurowy.

Wstążka odznaczenia jest szerokości 40 mm, pośrodku pasek biało-czerwony (barwy narodowe) o szerokości 12 mm, z boków na granatowym tle o szerokości 14 mm po dwa paski czarne (barwy wstążki nawiązujące do barw wstążki Orderu Virtuti Militari^[2]).

Warszawski Krzyż Powstańczy nosiło się na lewej stronie piersi, w kolejności po Wielkopolskim Krzyżu Powstańczym, od 1992 nosi się w kolejności po aktualnych odznaczeniach państwowych.

Projektantem odznaki jest rzeźbiarz, medalier Edward Gorol.

Odznaczeni

Wg danych Biura Odznaczeń Państwowych Kancelarii Rady Państwa oraz Biura Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP nadano łącznie 24 691 krzyży^[6]

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Warszawskim Krzyżem Powstańczym.

Przypisy

1. Ustawa z dnia 3 lipca 1981 r. o ustanowieniu Warszawskiego Krzyża Powstańczego (Dz.U. z 1981 r. nr 18, poz. 85)
2. Tadeusz Jeziorowski, Mariusz Skotnicki (red.): Blask orderów. T. III. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2019, s. 58.
3. Ustawa z dnia 30 września 1998 r. o zmianie ustawy o ustanowieniu Warszawskiego Krzyża Powstańczego (Dz.U. z 1998 r. nr 156, poz. 1017)
4. Art. 7 pkt. 1 ust. 3 ustawy z dnia 16 października 1992 r. Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 451) i art. 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustaw (Dz.U. z 1995 r. nr 83, poz. 419)
5. Art. 4 ustawy z dnia 3 lipca 1981 r. o ustanowieniu Warszawskiego Krzyża Powstańczego
6. Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. I). Warszawa: 2008, s. 20.

Bibliografia

• Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Wyd. Interpress, 1989. ISBN 83-223-2287-9. Brak numerów stron w książce

Encyklopedie internetowe (odznaczenie wojskowe):

• PWN: 3928267