Tak Kisra

Tak Kisra^[1] (arab. طاق كسرى, Ṭāq Kisrá; pers. طاق کسری, Ṭāq-e Kesrā także ایوانِ کسری, Ayvān-e Kesrā) – zimowy pałac królewski sasanidzkich władców Persji, najprawdopodobniej z VI wieku, w historycznym Ktezyfonie w Iraku. Do XXI wieku zachowały się jedynie ruiny ejwanu, z ogromnym sklepieniem kolebkowym (pozostałość sali audiencyjnej).

Tak Kisra

Tak Kisra, 2016
Państwo	Irak
Położenie na mapie Iraku Tak Kisra
33°05′37″N 44°37′51″E
Strona internetowa

Tak Kisra, 1914

Tak Kisra, 1932

Sklepienie kolebkowe w 2016

Położenie

Pałac znajdował się w Ktezyfonie, położonym na wschodnim brzegu Tygrysu, naprzeciwko Seleucji, u ujścia Dijali, około 30 km od Bagdadu^[2].

Historia

Data budowy pałacu nie jest do końca znana^[3]. Problemy z jej określeniem związane są z mylnym utożsamianiem Tak Kisry z Białym Pałacem przez kronikarzy średniowiecznych oraz z powszechnym użyciem słowa „kisra” jako tytułu wszystkich królów sasanidzkich^[3].

Hamza Esfahani, cytowany przez Jakuta Ibn Abdallaha al-Hamawiego (1179–1229), przytaczał tłumaczenie Abd Allaha Ibn al-Mukaffy (721–757) z kroniki perskiej, mówiącej, że pałac wzniesiono za panowania perskiego władcy z dynastii Sasanidow Szapura I, który władał Persją w latach 241–272^[3][4]. Takie datowanie uznawał m.in. niemiecki archeolog i iranista Ernst Herzfeld (1879–1948), który w latach 1903–1911 prowadził pierwsze systematyczne badania topograficzne obszaru Seleucji-Ktezyfonu^[5]. Hamza natomiast skłaniał się ku tezie, że pałac powstał za panowania Chosroua II Parwiza (591–628)^[3]. Inne źródła podają, że budowa pałacu została rozpoczęta przez Chosroua I Anoszirwana (531–579) i to datowanie uznawane jest przez współczesnych za najbardziej prawdopodobne^[3][4].

Oscar Reuther, prowadzący niemiecką ekspedycje na obydwu brzegach Tygrysu w regionie Seleucji-Ktezyfonu w latach 1928–1929^[5], datował budowę pałacu na VI w. na podstawie charakterystycznego stylu fasady^[3]. Ku temu datowaniu skłaniał się również włoski archeolog Giorgio Gullini (1923–2004)^[3], prowadzący prace archeologiczne na zachodnim brzegu Tygrysu od 1964 roku^[5]. Teza, jakoby pałac powstał w III w., a jego dekoracje w VI w. nie została potwierdzona^[3].

Perski historyk z X wieku, Ibn al-Faqih, uznawał Tak Kisrę za jeden z cudów świata^[3]. Arabski historyk At-Tabari (838–923) odnotował, że kalifowi Al-Mansurowi (712–775) odradzono zburzenie pałacu^[3].

Ruiny pałacu zostały w jednej trzeciej zniszczone podczas powodzi w 1888 roku^[3]. Kolejne zniszczenia przyniosła powódź w 1909 roku^[2].

W latach 70. XX wieku rozpoczęto renowację – w 1972 ukończono odnawianie skrzydła południowego a w 1975 podjęto prace nad skrzydłem północnym^[3].

Architektura

Do XXI wieku zachowały się jedynie ruiny ejwanu z ogromnym sklepieniem kolebkowym bez zastosowania krążyny^[3]. Ejwan ma 43,5 m głębokości i 25,5 m szerokości^[3]. Według jednych źródeł jest to prawdopodobnie najszersze pojedyncze sklepienie ceglane na świecie^[2], a według innych jedno z największych tego typu sklepień na świecie^[6].

Jest to pozostałość sali audiencyjnej, która ulokowana była w centralnej części pałacu^[7]. Ejwan, wznoszący się na wysokość 35 m, wpisany był w fasadę rozciągającą się na 46 m w obydwie strony, licząc od środka jego łuku^[3]. Sześciopiętrowa fasada zdobiona była ciągami ślepych arkad^[3]. Ejwan dekorowany był marmurem i szklaną mozaiką^[8]. Fragmenty mozaiki zostały znalezione podczas wyprawy w latach 30. XX w. i obecnie znajdują się w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku^[8].

Za ejwanem znajdowały się trzy komnaty nakryte kopułami, za którymi rozciągał się dziedziniec i ogród^[7].

„Wiosna Chosroua”

Z opisu arabskiego po zdobyciu Ktezyfonu w 637 roku i innych przekazów arabskich wiadomo, że podłogę sali audiencyjnej pokrywał ogromny dywan o wymiarach 27 × 27 metrów, znany jako Bahār-e Kesra – „wiosna Chosroua”, Farš-e zamestānī – „ogród zimowy” lub Bahārestān – „ogród wiosenny”^[9]. Wzorem dywanu był wiosenny ogród królewski z owocującymi drzewami, kwiatami w rozkwicie, strumykami i ścieżkami^[10] – tkanina miała być bogato haftowana i zdobiona kamieniami szlachetnymi^[9][11][10]. Po zajęciu Ktezyfonu przez Arabów, dywan został pocięty na kawałki, które zostały rozdane muzułmanom^[9].

Przypisy

1. Nazewnictwo Geograficzne Świata. Zeszyt 2. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych, 2004, s. 44. ISBN 83-239-7552-3. [dostęp 2017-02-22]. (pol.).
2. Trudy Ring: Middle East and Africa: International Dictionary of Historic Places. Routledge, 2014, s. 190. ISBN 978-1-134-25986-1. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
3. E. J. Keall: AYVĀN-E KESRĀ. W: Encyclopædia Iranica, III/2. 1987-12-15, s. 155–159. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
4. Otto Kurz. The Date of the Ṭāq i Kisrā. „The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland”. 1, s. 37-41, Jan., 1941. Cambridge University Press. ISSN 0035-869X. (ang.).
5. Jens Kröger: CTESIPHON. W: Encyclopædia Iranica, VI/4. 1993-12-15, s. 446–448. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
6. Ctesiphon, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-02-23] (ang.).
7. Francis D. K. Ching, Mark M. Jarzombek, Vikramaditya Prakash: A Global History of Architecture. John Wiley & Sons, 2010, s. 205. ISBN 978-1-118-00739-6. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
8. Fowlkes-Childs, Blair. Ctesiphon. „Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–”, July 2016. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).brak numeru strony
9. M. G. Morony: BAHĀR-E KESRĀ. W: Encyclopædia Iranica. s. 479. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
10. Christopher Thacker: The History of Gardens. University of California Press, 1985, s. 28. ISBN 978-0-520-05629-9. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
11. Francis D. K. Ching, Mark M. Jarzombek, Vikramaditya Prakash: A Global History of Architecture. John Wiley & Sons, 2010, s. 204. ISBN 978-1-118-00739-6. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).

Encyklopedie internetowe (pałac królewski):

• Britannica: place/Taq-Kisra
• DSDE: Taq-i_Kisra