T-10 (czołg)

T10 (także Obiekt 730, do śmierci Józefa Stalina w 1953 jako IS-8) – ostatni czołg z serii sowieckich czołgów ciężkich IS. Najważniejsze cechy, które odróżniały go od jego poprzedników, IS-3 i wyprodukowanego w niewielkiej ilości IS-4, to dłuższy kadłub, siedem par kół nośnych zamiast sześciu, większa wieża z nową armatą i przedmuchiwaczem lufy, ulepszony silnik Diesla i wzmocniony pancerz. Ogólne osiągi były zbliżone, jednak T-10 mógł zabrać więcej amunicji. Pierwszą wersję produkowano w latach 1954-1957. Dzielona amunicja powodowała niewielką szybkostrzelność (3-4 pociski/min). W toku prac nad projektem czołg był oznaczany też jako IS-9 oraz IS-10.

T-10 (T-10M)

Eksponat Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w Kijowie
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	4
Historia
Prototypy	1953
Produkcja	1954-1967
Wycofanie	1993
Egzemplarze	Około 200
Dane techniczne
Silnik	silnik wysokoprężny 12-cylindrowy, widlasty W-2-IS chłodzony wodą o mocy 700 KM (522 kW)
Transmisja	mechaniczna
Pancerz	spawany z płyt walcowanych 20 do 250 mm
Długość	10,49 m kadłuba: 7,41 m z lufą do tyłu: 7,40 m
Szerokość	3,14 m z ekranami: 3,56 m
Wysokość	2,43 m
Prześwit	460 mm
Masa	bojowa: 49 t
Nacisk jedn.	0,74 kg/cm²
Osiągi
Prędkość	42 km/h
Zasięg pojazdu	250
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	do 1,5 m
Rowy (szer.)	do 2,7 m
Ściany (wys.)	do 0,8 m
Dane operacyjne
Uzbrojenie
armata D-25TA lub M-62-T2 L/43 kal. 122 mm z zapasem 30 pocisków 2 wielkokalibrowe karabiny maszynowe DSzKM kal. 12,7 mm lub KPWT kal. 14,5 mm (1 sprzężony z działem i 1 przeciwlotniczy), 1000 sztuk amunicji)

Historia

Mobilny charakter działań wojennych podczas II wojny światowej wykazał wady powolnych czołgów ciężkich. Podczas walk na terenie Polski i natarcia na Berlin, dywizje pancerne i zmechanizowane zostały podzielone, gdyż czołgi ciężkie nie nadążały za mobilnymi T-34. Sowieci kontynuowali produkcję czołgów ciężkich jako część zimnowojennego wyścigu zbrojeń (jako przeciwwagę dla amerykańskich M103 i brytyjskich Conqueror), lecz już bardziej wszechstronne sowieckie czołgi średnie/podstawowe T-54 i T-62 posiadały opancerzenie i uzbrojenie porównywalne z T-10.

W latach 60. XX wieku, Rosjanie przyjęli doktrynę czołgu podstawowego i zaczęli zastępować czołgi ciężkie mobilnymi czołgami podstawowymi. W późnych latach 60. samodzielne bataliony czołgów ciężkich zostały przezbrojone na bardziej zaawansowane technologicznie czołgi T-64 a dekadę później także T-80. W tym czasie regularne jednostki pancerne i zmechanizowane zostały wyposażone w mniej zaawansowane (i mniej kosztowne) czołgi T-55 i T-72. Produkcja T-10 została wstrzymana w roku 1966, a projekty przyszłych czołgów ciężkich, takich jak wyposażony w automat ładowniczy i uzbrojony w armatę 130 mm Obiekt 770 zostały wstrzymane.

W latach 70. kierowane pociski przeciwpancerne (PPK) upowszechniły się na polach bitew i skutecznie zastąpiły wielkokalibrowe, dalekosiężne działa w jakie wyposażone były czołgi ciężkie. Do użytku zaczęły wchodzić lekkie, zaawansowane opancerzenie typu Chobham oraz dodatkowe opancerzenie reaktywne, które gwarantowało czołgom podstawowym znaczną ochronę bez ograniczenia ich manewrowości.

Starcia wojny sześciodniowej, między innymi pod Rafah, jedynie unaoczniły to, co dowództwo Armii Radzieckiej już wiedziało, a mianowicie że czas czołgów ciężkich minął.

Zdaniem Bryana Perreta

W 1967 r. T-10 zostały wycofane ze służby pierwszoliniowej, w latach 70. i 80. XX wieku przewidywano dla nich rolę niszczycieli czołgów oraz nieruchomych punktów ogniowych broniących strategicznych punktów na drugiej linii frontu. Ostatecznie T-10 został wykreślony ze stanu Armii Rosyjskiej w roku 1993.

Według starszych źródeł^[1][2] maszyny te sprzedano do Egiptu i Syrii, jednak brak na to potwierdzenia.

Wersje

• IS-8/T-10 (Obiekt 730) – (od 1954) pierwsza wersja czołgu, po śmierci Józefa Stalina nazwa została zmieniona na T-10^[3].
• T-10A (Obiekt 730A) – (1956 – 1957) wersja z jednopłaszczyznowym stabilizatorem armaty^[3]
• T-10B (Obiekt 730B) – (1957 – 1958) wersja z dwupłaszczyznowym stabilizatorem armaty^[3]
  • T-10BK (Obiekt 730BK) – (1957) wersja dowódcza T-10B^[3]
• T-10M (Obiekt 734 oraz Obiekt 272) – (od 1957) wersja z nową armatą M-62-T2 L/43 kal. 122 mm, dwupłaszczyznowym stabilizatorem armaty, zmienionymi karabinami maszynowymi na KWPT o lepszych parametrach balistycznych, dodanym aktywnym systemem obserwacji w podczerwieni oraz systemem ochrony przed bronią ABC, w 1963 roku T-10M zostają wyposażone w system głębokiego brodzenia OPVT z chrapami, a w 1967 roku otrzymują amunicję podkalibrową i kumulacyjną^[3]
• T-10MK (Obiekt 272K) (1959 – 1964) – wersja dowódcza T-10M^[3]
• Obiekt 268 (1959) – prototyp ciężkiego niszczyciela czołgów oparty na podwoziu T-10, był uzbrojony w armatę M-64 kal. 152 mm, prototyp pojazdu znajduje się w Muzeum Czołgów w Kubince^[4]

Wielkość produkcji nie jest dokładnie znana – szacuje się, że po II wojnie światowej w Związku Radzieckim wyprodukowano około 6000 czołgów ciężkich, większość z nich stanowiły IS-2, IS-3, IS-4 i T-10.

Użytkownicy

•  Osetia Południowa - Wycofane w 1995 roku.
•  Rosja
•  ZSRR

Prawdopodobni

•  Egipt
•  Syria

Przypisy

1. Tucker 2004 ↓, s. 148.
2. Miller 2000 ↓, s. 251.
3. Soviet/Russian Heavy Tanks. Big Book of Warfare. [dostęp 2012-08-08]. (ang.).
4. Obiekt 268 Tank. Preserved Tanks. [dostęp 2012-08-08]. (ang.).

Bibliografia

• Janusz Magnuski, artykuł w miesięczniku Nowa Technika Wojskowa z sierpnia 1995 roku.
• RayR. Bonds RayR., Ilustrowany Przewodnik po Uzbrojeniu Radzieckich Wojsk Lądowych, JózefJ. Kozłowski (tłum.), Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1999, ISBN 83-11-08763-6, OCLC 830246014. Brak numerów stron w książce
• Bryan Perret (1987), Soviet Armour Since 1945. Blandford Press, London. ISBN 0-7137-1735-1
• David Miller: The Illustrated Directory of Tanks of the World. Zenith Imprint Press, 2000. ISBN 0-7603-0892-6.
• Spencer Tucker: Tanks: An Illustrated History of Their Impact. ABC-CLIO, 2004. ISBN 1-57607-995-3., ISBN 978-1-57607-995-9

Linki zewnętrzne

• Czołg ciężki T-10. Czerwona Armia. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-03)].

Kontrola autorytatywna (klasa broni):

• NKC: ph989507

Encyklopedie internetowe:

• SNL: T-10