Loading AI tools
pierwsze wydanie drukiem zbioru najważniejszych praw Królestwa Polskiego Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Statut Łaskiego, Statuty Łaskiego (łac. Commune Incliti Poloniae regni privilegium constitutionum et indultuum publicitus decretorum approbatorumque, „Przesławnego Królestwa Polskiego przywileje, konstytucje i zezwolenia urzędowe oraz uznane dekrety”[1]) – dokument będący spisem wszystkich statutów, przywilejów szlacheckich, konstytucji sejmowych, prawo miejskie magdeburskie, przywilej dla Żydów z 1264 roku oraz traktaty międzynarodowe (w tym unie litewsko-polskie bez unii mielnickiej) obowiązujących w Królestwie Polskim, opracowany przez kanclerza wielkiego koronnego prymasa Jana Łaskiego na zlecenie króla i sejmu, którzy swą decyzję wyrazili i uchwalili w Radomiu 30 maja 1505 roku. Odtąd można było odwoływać się do sejmu z żądaniem przywrócenia praworządności lub też uzupełnienia praw o nowe, potrzebne zmiany, stanowione w wyniku konsensusu trzech stanów sejmujących (uczestniczących w życiu politycznym): króla, senatu i posłów szlacheckich – czyli z izbą poselską, pochodzącą z wyborów reprezentacją obywateli całego kraju[2]. Statut Łaskiego rozpoczynał się od tekstu Bogurodzicy. Drugi artykuł konstytucji wieczystych stwierdzał, że każda ustawa wchodzi w życie dopiero od momentu jej opublikowania[3].
_(cropped).jpg) Statut Łaskiego, ilustracja (król i senat) | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania |
1506 |
| Wydawca | |
Wydrukowano 12 egzemplarzy na pergaminie przeznaczonych dla najważniejszych urzędników państwa, oraz ~150 egzemplarzy na papierze z przeznaczeniem dla kapituł kościelnych i sędziów ziemskich. Król otrzymał pergaminowy urzędowy egzemplarz, przesznurowany i opieczętowany pieczęcią wielką koronną, tak aby nic nie można już było do niego dodać. Bogato iluminowany został złożony w Archiwum Koronnym Krakowskim (zachowany obecnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych). Od 2016 roku na krajowej iście Programu UNESCO Pamięć Świata[4][5].
Jeden z egzemplarzy Statutu Łaskiego został zagrabiony w XVII wieku przez Szwedów – wraz z innymi bezcennymi skarbami kultury polskiej – podczas wypraw zbrojnych na Polskę i do dnia dzisiejszego znajduje się na terenie Szwecji jako łup wojenny. Na piątej stronie Statutu znajduje się najdawniejszy drukowany tekst Bogurodzicy[6].
Statut Łaskiego nie obejmował uchwalonego w 1501 roku przywileju mielnickiego, który powierzał decydującą władzę w państwie senatowi. Był więc wyrazem zwycięstwa nowej magnaterii skupionej wokół Jana Łaskiego i popieranej przez średnią szlachtę nad obozem starego możnowładztwa. Pomijał także tekst unii mielnickiej, która miała wprowadzić między Koroną a Litwą unię realną.
Wydrukowany w 1506 roku w Drukarni Jana Hallera w Krakowie i rozesłany do wszystkich sądów polskich, przyczynił się do ujednolicenia systemu prawnego i zwiększenia centralizacji państwowej, a także upowszechnienia znajomości prawa wśród szlachty[7]. Egzekucja praw i przywilejów zawartych w Statucie stała się głównym postulatem ruchu egzekucyjnego, rozwijającego się w I połowie XVI wieku. Statut stał się fundamentalnym źródłem prawa aż do rozbiorów[8]. Składał się z dwóch części.
Częściowe tłumaczenie statutu na język polski, zapisane w 1542 roku, znajduje się w rękopiśmiennym Kodeksie Stradomskiego[9].
Część pierwsza dotyczyła prawa publicznego i sądowego. Zawierała ułożone chronologicznie przywileje ziemskie i generalne, statuty i edykty królewskie, zbiór praw zwyczajowych ziemi krakowskiej Consuetudines terrae Cracoviensis, konstytucje sejmowe, umowy i traktaty międzynarodowe (w tym m.in. statuty Kazimierza Wielkiego, teksty unii polsko-litewskich i pokojów polsko-krzyżackich) oraz krótki spis „Processus iuris” zawierający przepisy postępowania sądowego i egzekucyjnego. Część ta posiadała charakter urzędowy, gdyż została potwierdzona przez króla Aleksandra Jagiellończyka.
Część druga obejmowała przede wszystkim pomniki prawa niemieckiego, takie jak Zwierciadło saskie (spis prawa zwyczajowego Saksonii), Weichbild Magdeburski (zbiór prawa magdeburskiego) czy prawo lubeckie. Znalazły się w niej również traktaty O wojnie sprawiedliwej i niesprawiedliwej i o prawie rzymskim, obydwa pochodzące z XIV wieku. Nie posiadała mocy formalnoprawnej.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
