Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją dźwięczna

Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją dźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana jest symbolem: [ʐ]

Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją dźwięczna

Numer IPA	137
ʐ
Jednostka znakowa	ʐ
Unikod	U+0290
UTF-8 (hex)	ca 90
Inne systemy
X-SAMPA	z`
Kirshenbaum	z.
IPA Braille↗	⠲⠵
Przykład
informacje • pomoc
Obraz znaku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Artykulacja

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [ʐ]:

• modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli jest to spółgłoska płucna egresywna
• tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej, powietrze uchodzi przez jamę ustną (spółgłoska ustna)
• prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej uchodzi wzdłuż środkowej linii języka (spółgłoska środkowa)
• czubek języka dotyka podniebienia twardego – jest to spółgłoska z retrofleksją
• wiązadła głosowe periodycznie drgają, spółgłoska ta jest dźwięczna

Warianty

Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:

• artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
• artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.

Przykłady

• w języku abchaskim: abжа [ˈabʐa], „połowa”
• w języku paszto: ږمونځ [ʐmunʣ] „grzebień”
• w języku hiszpańskim (dialekt gwatemalski): arras [aʐaʂ], „bezpieczeństwo”

Polska i rosyjska spółgłoska zadziąsłowa jest uznawana za spółgłoskę laminalną z retrofleksją. Najnowsze badania potwierdzają^[1], że sybilanty zadziąsłowe w języku polskim są właśnie retrofleksyjne [ʐ]^[2][3].

Najnowsze badania nad artykulacją w języku polskim, przeprowadzone przez polską językoznawczynię Anitę Lorenc i jej zespół^[4], wykazały, że retrofleksy mogą być palatalizowane. Badania te ujawniły, że w języku polskim głoski takie jak [ʂʲ] i [ʐʲ] występują jako palatalizowane retrofleksy, co obala dawne założenia Hamann^[5]. Wyniki te wykazują, że retrofleksy mogą mieć różnorodne realizacje artykulacyjne, obejmujące zarówno zagięte, jak i bardziej płaskie kształty języka.

Terminologia

Spółgłoskę [ʐ] zalicza się do spółgłosek syczących, czyli sybilantów. Oprócz tego, zamiast terminu „spółgłoska z retrofleksją” można stosować nazwy „spółgłoska szczytowa” lub „cerebralna”.

Zobacz też

• bezdźwięczny odpowiednik spółgłoski [ʐ]: [ʂ]

Przypisy

1. AnitaA. Lorenc AnitaA. i inni, Articulatory and acoustic variation in Polish palatalised retroflexes compared with plain ones, „Journal of Phonetics”, 96, 2023, s. 101181, DOI: 10.1016/j.wocn.2022.101181, ISSN 0095-4470 [dostęp 2024-08-08].1 stycznia
2. AnitaA. Lorenc AnitaA., Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography, „Logopedia”, 47-2, 2018. Brak numerów stron w czasopiśmie
3. MarzenaM. Żygis MarzenaM., Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami?, „Logopedia”, 33:119-132, styczeń 2004. Brak numerów stron w czasopiśmie
4. AnitaA. Lorenc AnitaA. i inni, Articulatory and acoustic variation in Polish palatalised retroflexes compared with plain ones, „Journal of Phonetics”, 96, 2023, s. 101181, DOI: 10.1016/j.wocn.2022.101181, ISSN 0095-4470 [dostęp 2024-08-08].1 stycznia
5. Hamann, Silke. 2004. „Retroflex fricatives in Slavic Languages.” Journal of the International Phonetic Association 34,1: 53–67. http://www.fon.hum.uva.nl/silke/articles/Hamann_2004.pdf [dostęp 16 sierpnia 2014].