Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Seyid Cəfər Pişəvəri (pers. سید جعفر پیشهوری ; w literaturze polskojęzycznej spotyka się również transkrypcję Sajjid Dżafar Piszewari[1], w j. ros. Сеид Джафар Пишевари; ur. 1893, zm. 11 czerwca 1947) – irański działacz komunistyczny, w latach 1945-1946 premier Autonomicznej Republiki Azerbejdżanu, autonomicznego państwa Azerów w północnym Iranie utworzonego pod auspicjami ZSRR.
Z pochodzenia był Azerem[2]. Działacz socjalistyczny, należał do partii bolszewickiej i brał udział w tworzeniu Republiki Gilańskiej w latach 1920-1921[3]. Wiele lat spędził w ZSRR[3].
W listopadzie 1945 stanął na czele rządu Autonomicznej Republiki Azerbejdżanu, który mógł zaistnieć dzięki obecności wojsk radzieckich w północnym Iranie (kryzys irański)[1]. Utworzył własną Demokratyczną Partię Azerbejdżanu, łączącą hasła komunistyczne z żądaniami autonomii kulturalnej irańskich Azerów, niezależną od największej irańskiej socjalistycznej partii Tude, której przywódców Pişəvəri nie cenił[2]. Sformował również ochotnicze oddziały zbrojne[2]. Kierowana przez niego republika nie odłączyła się od Iranu, deklarując autonomię w jego granicach, jednak separatystyczny charakter organizmu państwowego nie budził wątpliwości[3].
Jego rząd zainicjował umiarkowane reformy społeczne, utworzył system powszechnej służby zdrowia, wprowadził pełną kontrolę cen i ustawodawstwo antykorupcyjne. Nakazał również konfiskatę dóbr ziemskich właścicieli, którzy opuścili republikę, i rozdzielenie ich wśród chłopów. Ustanowił również język azerski językiem urzędowym autonomicznej prowincji w miejsce perskiego. W Tebrizie otwarty został uniwersytet oraz szereg azerskich instytucji kulturalnych, które pod rządami Rezy Szacha nie mogły funkcjonować. W ich rozwijaniu rząd wspierali nauczyciele, dziennikarze i działacze przybyli z Azerbejdżańskiej SRR. Niektórzy z nich liczyli na to, że terytorium Iranu zamieszkiwane przez Azerów zostanie wcielone do ZSRR. Do utworzenia w ten sposób "Wielkiego Azerbejdżanu" dążył m.in. pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Azerbejdżanu Mir Cəfər Bağırov[1]. Z administracji republiki usunięto osoby pochodzenia nieazerskiego[3].
Do rządzonej przez Pişəvəriego Autonomicznej Republiki Azerbejdżanu napływali natomiast radzieccy instruktorzy wojskowi oraz funkcjonariusze NKWD, czego celem było pełne podporządkowanie republiki Związkowi Radzieckiemu. Postępowanie wojsk radzieckich, wdrożenie policyjnych środków rządzenia i kłopoty ekonomiczne sprawiły, że popularność Pişəvəriego zaczęła spadać[1]. Ostatecznie Józef Stalin, pod naciskiem mocarstw zachodnich, postanowił jednak wycofać się z Iranu. W końcu r. 1946 pozbawiona radzieckiego wsparcia Autonomiczna Republika Azerbejdżanu została zlikwidowana przez wojsko irańskie; główni działacze Demokratycznej Partii Azerbejdżanu emigrowali do ZSRR. Pişəvəri osiadł w Azerbejdżańskiej SRR. Nigdy jednak nie zyskał całkowitego zaufania miejscowych działaczy partyjnych i w 1947 zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w wypadku samochodowym[1].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.