Renesans Paleologów

Renesans Paleologów – okres rozwoju kultury bizantyńskiej, przypadający na panowanie dynastii Paleologów, czyli lata 1261–1453. Był to czas rozkładu Cesarstwa Bizantyńskiego pod względem politycznym, jednak pod kątem sztuki panował rozkwit^[1].

Literatura

Wizerunek Jerzego Pachymeresa

Za panowania Paleologów nastąpił rozwój literatury w tym także tej historycznej. Najważniejszymi historykami byli wówczas Jerzy Pachymeres, Nikefor Gregoras i Jan VI Kantakuzen. Pachymeres jest autorem Historii zakończonej na roku 1308 i dobrze opisującej rządy Michała VIII oraz jego syna Andronika II. Gregoras z kolei napisał dzieło zatytułowane Romaike historia, czyli "Historia rzymska", opisujące lata 1204-1359^[2]. Nie dość, że ostatnie czterdzieści lat jest przedstawionych bardzo szczegółowo, to Gregoras dodatkowo wyróżnia się wyjątkową bezstronnością w większości aspektów. Jan Kantakuzen stworzył Historie opiewające czterdzieści lat od 1320 roku. Problem tego dzieła tkwi w tym, iż Kantakuzen jako cesarz w latach 1341-1354 sam był bohaterem jednej trzeciej omawianego przez siebie okresu. To z kolei nadaje Historiom subiektywny charakter, a były władca próbuje w nich postawić siebie w jak najlepszym świetle^[3].

Gemist-Pleton

Inną wybitną postacią był Nikefor Chumnos, piastujący wysokie urzędy publiczne i powiązany z rodem Paleologów. Chumnos napisał różne traktaty filozoficzne i teologiczne, gdzie przeciwstawił teorię Arystotelesa neoplatonizmowi. Oprócz tego zajmował się astronomią, matematyką, oraz retoryką. W imieniu cesarza Andronika II redagował akty prawne, między innymi edykt o reformie sądownictwa z 1296 oraz złotą bullę z 1313 roku^[4]. Liczne traktaty retoryczne, filologiczne i teologiczne pozostawił po sobie filolog Tomasz Magister. Jego dzieła O władzy cesarskiej, oraz O państwie dostarczają istotne informacje o systemie administracyjnym Andronika II. Na dworze w Konstantynopolu u Andronika następcą Chumnosa na stanowisku mesadzona był Teodor Metochita, twórca traktatów filozoficznych, matematycznych, astronomicznych, lecz ponadto udzielający się w poezji i retoryce. Wśród poetów zaznaczyli się również Manuel Holobol, a także Manuel Files. Wybitnym filozofem połowy XIV wieku był neoplatończyk Demetriusz Kydones z Tesaloniki. Brał on udział w żarliwych dysputach religijnych jako przeciwnik mistycznego ruchu hezychazmu, oraz zajmował stanowisko prozachodnie, dążące do zjednania Kościołów prawosławnego i katolickiego. Demetriusz zasłynął jako tłumacz z łaciny na grekę wielu dzieł zachodnich w tym między innymi Summa theologiae świętego Tomasza z Akwinu^[5].

Sprawami społecznymi zajmowali się Mikołaj Kabazylas, autor traktatów o lichwiarstwie, czy Aleksy Makrembolita, który napisał Dialog między bogaczem a żebrakiem^[6]. Wśród cesarzy obok Jana Kantakuzena w dziedzinie literatury należy postawić Manulea II, autora traktatów teologicznych, pism okolicznościowych, czy też wielu listów. Na temat unii kościołów pisali tacy uczeni jak humanista Jerzy Gemist-Pleton, Marek Eugenik, Gennadiusz II Scholar, albo Jan Eugenik. O życiu dworskim i systemie administracyjnym informuje praca o urzędach pałacowych i kościelnych. Dzieło to powstałe za Jana Kantakuzena informuje o zwyczajach na cesarskim dworze, na przykład koronacji cesarza, oraz przedstawia wykaz urzędów kościelnych i świeckich^[7]. W dziedzinie prawa duże znaczenie ma wydany w 1345 Heksabiblos Konstantyna Hermenopula stanowiący kompendium o prawie karnym i cywilnym. Został napisany na podstawie dawnych kodeksów bizantyńskich, między innymi Prochironu a także Eklogi. Heksabiblos szeroko rozpowszechnił się poza Bizancjum.

Architektura

• 
  Kościół świętego Zbawiciela w Mykonos
• 
  Plan Chory w Konstantynopolu
• 
  Teotokos Pammakaristos
• 
  Pałac despoty w Mistrze
• 
  Pałac despoty w Mistrze
• 
  Szczegóły okien pałacu despotów w Mistrze
• 
  Monastyr Pantanassa w Mistrze, widok wejścia od zachodniej strony
• 
  Monastyr Pantanassa, widok od strony południowej
• 
  Dzwonnica Hagia Sophia w Trabzonie
• 
  Wnętrze świątyni Panagia Paragoritissa
• 
  Kościół św. Jana w Ochrydzie
• 
  Monastyr Gračanica w Gračanicy

Malarstwo

Ikony i freski

• 
  Maria z Nazaretu z Jezusem i apostołami dookoła
• 
  Maria z Dzieciątkiem z XIV wieku
• 
  Wskrzeszenie Łazarza z XIV wieku
• 
  Wizja piekła z XIV wieku z Konstantynopola
• 
  Zgromadzenie apostołów z początku XIV wieku
• 
  Ikona Chrystusa z Ochrydy z początku XIV wieku
• 
  Ikona Chrystusa z Ochrydy z połowy XIV wieku
• 
  Czternastowieczna ikona przedstawiająca św. Klemensa
• 
  Dwustronna ikona z XIII wieku przedstawiająca Marię Dziewicę
• 
  Zwiastowanie z XIV wieku
• 
  Kopuła konstantynopolitańskiej Chory
• 
  Sąd ostateczny na sklepieniu Chory
• 
  Święty Dymitr Sołuński
• 
  Freski przedstawiające patriarchów z wnętrza Chory
• 
  Freski przedstawiające Bogurodzicę z Chory
• 
  Freski Monastyru Pantanassa
• 
  Freski na kopule Pantokratora w Monastyrze Pantanassa
• 
  Freski z Mistry
• 
  Wyszydzenie Jezusa z Kościoła Świętego Krzyża na Cyprze
• 
  Cerkiew Świętej Trójcy w Sopoćani: Zaśniecie Matki Boskiej, 1271–1274

Iluminacje

• 
  Portret Dionizego Areopagity z XV wieku
• 
  Manuel II, cesarz Bizancjum od 1391 do 1425 roku
• 
  Iluminacja z kroniki Jerzego Mnicha
• 
  Menologion^{[uwaga 1]} despoty Demetriusza II
• 
  Menologion despoty Demetriusza II
• 
  Menologion despoty Demetriusza II
• 
  Menologion despoty Demetriusza II
• 
  Historia Aleksandra Wielkiego z XIV wieku
• 
  Historia Aleksandra Wielkiego z XIV wieku
• 
  Manuel II, jego żona Helena Dragasz i dzieci
• 
  Wizerunek megaduksa Aleksego Apokauka w stroju urzędowym
• 
  Jan VI Kantakuzen obecny na synodzie w 1351
• 
  Przejście Żydów przez Morze Czerwone
• 
  Menologion despoty Demetriusza
• 
  Wizerunek Michała VIII, założyciela dynastii Paleologów autorstwa Jerzego Pachymeresa

Mozaiki

• 
  Mozaika z Chory
• 
  Mozaika przedstawiająca pobieranie podatków
• 
  Mozaika przedstawiająca Chrystusa z Chory
• 
  Mozaika na kopule kościoła Chora przedstawiająca Theotokos
• 
  Mozaika na kopule Chory przedstawiająca Pantokratora
• 
  Chrystus z Chory
• 
  Maria z Nazaretu z Chory
• 
  Mozaika z Chory przedstawiająca śmierć Marii matki Jezusa
• 
  Paweł Apostoł na mozaice z Chory
• 
  Święty Jerzy na mozaice
• 
  Mozaika przedstawiająca Teodora Metochitę oraz Chrystusa Pantokratora

Wizerunki cesarzy

• 
  Gordian I i Gordian II
• 
  Konstantyn I Wielki
• 
  Maurycjusz
• 
  Leon V Armeńczyk
• 
  Roman I Lekapen
• 
  Bazyli II Bułgarobójca
• 
  Konstantyn VIII
• 
  Roman III Argyros
• 
  Michał V Kalafates
• 
  Zoe Porfirogenetka
• 
  Teodora Porfirogenetka
• 
  Konstantyn IX Monomach
• 
  Jan II Komnen
• 
  Manuel I Komnen
• 
  Aleksy II Komnen
• 
  Andronik I Komnen
• 
  Izaak II Angelos
• 
  Aleksy III Angelos
• 
  Aleksy IV Angelos
• 
  Aleksy V Murzuflos
• 
  Teodor I Laskarys
• 
  Jan III Watatzes
• 
  Teodor II Laskarys
• 
  Jan IV Laskarys
• 
  Michał VIII Paleolog
• 
  Andronik II Paleolog
• 
  Michał IX Paleolog
• 
  Jan V Paleolog
• 
  Andronik IV Paleolog
• 
  Jan VII Paleolog
• 
  Konstantyn XI Paleolog

Rzeźba

• 
  Marmurowe rzeźby przedstawiająca Marię, matkę Jezusa
• 
  Chrystus Pantokrator z XIII lub XIV wieku
• 
  Rzeźba przedstawiająca bizantyńską damę z XIII lub XIV wieku
• 
  Święty Dymitr z Tesaloniki
• 
  Rzeźba Jana Chrzciciela
• 
  Rzeźba przedstawiająca świętego Dymitra z Tesaloniki z XIV wieku

Zobacz też

• Upadek Cesarstwa Bizantyńskiego
• Monachomachia w Bizancjum
• Ikonoklazm w Bizancjum
• Kryzys dynastyczny w Bizancjum z przełomu VII i VIII wieku
• Wieki ciemne w Cesarstwie Bizantyńskim
• Stratioci
• Renesans Komnenów
• Laonik Chalkokondyles

Uwagi

1. Menologion to w liturgii greckiej księga zawierająca żywoty świętych ułożone w porządku poświęconych im dni.

Przypisy

1. Gregorij Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 447.
2. Gregorij Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 436.
3. Gregorij Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 437.
4. Gregorij Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 441.
5. Gregorij Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 442.
6. Gregorij Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 443.
7. Gregorij Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 444.

Bibliografia

• Georgij Ostrogorski : Dzieje Bizancjum, przekład pod redakcją Haliny Evert-Kappesowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.