![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/%25D0%25A2%25D0%25B8%25D1%2582%25D1%2583%25D0%25BB_%25D1%2580%25D0%25B5%25D1%2594%25D1%2581%25D1%2582%25D1%2580%25D0%25B0_%25D0%2592%25D1%2596%25D0%25B9%25D1%2581%25D1%258C%25D0%25BA%25D0%25B0_%25D0%2597%25D0%25B0%25D0%25BF%25D0%25BE%25D1%2580%25D0%25BE%25D0%25B7%25D1%258C%25D0%25BA%25D0%25BE%25D0%25B3%25D0%25BE_1649_%25D1%2580%25D0%25BE%25D0%25BA%25D1%2583.jpg/640px-%25D0%25A2%25D0%25B8%25D1%2582%25D1%2583%25D0%25BB_%25D1%2580%25D0%25B5%25D1%2594%25D1%2581%25D1%2582%25D1%2580%25D0%25B0_%25D0%2592%25D1%2596%25D0%25B9%25D1%2581%25D1%258C%25D0%25BA%25D0%25B0_%25D0%2597%25D0%25B0%25D0%25BF%25D0%25BE%25D1%2580%25D0%25BE%25D0%25B7%25D1%258C%25D0%25BA%25D0%25BE%25D0%25B3%25D0%25BE_1649_%25D1%2580%25D0%25BE%25D0%25BA%25D1%2583.jpg&w=640&q=50)
Rejestr kozacki
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Rejestr kozacki – spis Kozaków, których Rzeczpospolita wykorzystywała jako żołnierzy zaciężnych w służbie wojskowej do obrony południowo-wschodnich ziem ruskich Korony przed najazdami Tatarów krymskich.
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/%D0%A2%D0%B8%D1%82%D1%83%D0%BB_%D1%80%D0%B5%D1%94%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0_%D0%92%D1%96%D0%B9%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B7%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_1649_%D1%80%D0%BE%D0%BA%D1%83.jpg/320px-%D0%A2%D0%B8%D1%82%D1%83%D0%BB_%D1%80%D0%B5%D1%94%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0_%D0%92%D1%96%D0%B9%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B7%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_1649_%D1%80%D0%BE%D0%BA%D1%83.jpg)
Rejestr został wprowadzony przez Zygmunta II Augusta po Unii Lubelskiej. Kozacy wpisani do rejestru mieli zagwarantowaną wolność osobistą, egzempcję wojskową i otrzymywali żołd ze skarbu państwa, innym natomiast groziło wprzęgnięcie w system feudalno-pańszczyźnianych zależności[1].
Kozacy nie objęci rejestrem domagali się przez wiele lat jego poszerzenia, występowali przeciwko magnaterii kresowej (pochodzenia polskiego lub ruskiego).
Rejestr objął pierwotnie 500 Kozaków[2]. Z czasem liczba Kozaków rejestrowych się zwiększała, lecz i tak nie wszyscy chętni mogli być do niego wpisani.
Ordynacja kurukowska z 1625 ustalała wysokość rejestru na 6 tysięcy.
Po powstaniu Pawluka Sejm w 1638 r. uchwalił Ordynację wojska zaporoskiego regestrowego w służbie Rzeczypospolitej będącego traktującą wszystkich Kozaków, którzy pozostali poza rejestrem jako w chłopy obrócone pospólstwo[3].
Gdy Władysław IV w latach 40. XVII wieku, mając w planach wojnę z Turcją, ogłosił zwiększenie liczby Kozaków rejestrowych z 6000 do 12 000, stawiło się aż 24 000 Kozaków. Nie w smak było to magnatom, którzy oskarżyli króla o tworzenie stałej armii, po to by zaprowadzić w Rzeczypospolitej monarchię absolutną[4].
W rezultacie większość Kozaków pozostała poza rejestrem, co zemściło się na Rzeczypospolitej podczas powstania Chmielnickiego. Na przykład przed bitwą nad Żółtymi Wodami w kwietniu 1648 r. Kozacy rejestrowi z wojsk pod komendą Stefana Potockiego (syna hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego), podporządkowani bezpośrednio pułkownikowi Stanisławowi Krzeczowskiemu przeszli na stronę powstańców – Kozaków Zaporoskich i przesądzili o klęsce wojsk Rzeczypospolitej.
Ugoda zborowska w 1649 ustaliła rejestr na 40 tysięcy, ugoda w Białej Cerkwi w 1651 na 20 tysięcy, Unia hadziacka w 1658 - 30 tysięcy albo jako Wielmożny Hetman Zaporoski na Regestrze poda.
Rejestr kozacki został zniesiony przez sejm po pokoju karłowickim (1699), kończącym wojny polsko-tureckie. W konsekwencji zniesienia rejestru wybuchło w 1702 oparte o likwidowane kozackie pułki rejestrowe powstanie Paleja, ostatnie powstanie kozackie przeciw Rzeczypospolitej.