Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pustelnia parmeńska (fr. La Chartreuse de Parme) – powieść psychologiczno-obyczajowa Stendhala opublikowana w 1839 roku.
 | |||
| Autor | |||
|---|---|---|---|
| Typ utworu | |||
| Data powstania |
1838 | ||
| Wydanie oryginalne | |||
| Język | |||
| Data wydania |
1839 | ||
| Wydawca |
Ambroise Dupont | ||
| |||
Fabuła powieści opisuje burzliwe dzieje włoskiego arystokraty Fabrycego del Dongo od jego urodzenia aż po śmierć, ukazane na tle wojen napoleońskich i czasów restauracji. Była to najbardziej osobista powieść Stendhala, w której umieścił on wiele wątków autobiograficznych. Stanowiła ona zarazem znakomite studium społeczności rządzonej przez absolutnego władcę, którego uosabia w powieści fikcyjny książę parmeński Ranucy Ernest IV[1].
Powieść uważana za jedno z dwóch arcydzieł Stendhala (obok Czerwonego i czarnego) znalazła szersze uznanie już po śmierci pisarza, a zachwycali się nią m.in. Honoré de Balzac, Lew Tołstoj, Émile Zola, André Gide, Giuseppe Tomasi di Lampedusa czy Henry James. Utwór doczekał się licznych adaptacji i stanowił kanwę opery, filmów i seriali telewizyjnych.
W Polsce powieść ukazała się po raz pierwszy w 1889 pod tytułem Klasztor Kartuzów w Parmie. Później tłumaczył ją m.in. Tadeusz Boy-Żeleński.
Stendhal od zawsze fascynował się kulturą Italii, w której zresztą spędził wiele lat swojego życia. Pisząc Pustelnię parmeńską, postanowił spojrzeć na kulturę północnych Włoch z francuskiego punktu widzenia, uwypuklając różnice kulturowe pomiędzy obydwoma nacjami. Inspiracją do stworzenia postaci głównego bohatera powieści, Fabrycego del Dongo, był dla niego Alessandro Farnese, znany później jako papież Paweł III.
Utwór powstał podczas pobytu pisarza w Paryżu w dużym pośpiechu - praca nad nim zajęła mu zaledwie 52 dni (4 listopada-26 grudnia 1838 roku), co odbiło się na niedopracowaniu niektórych wątków i postaci w powieści (zwłaszcza poety Ferrante Palli, który pojawia się pod koniec książki i z którego sam Stendhal nie był zadowolony).
Tytuł odwołuje się do klasztoru kartuzów, który pojawia się dopiero na ostatniej stronie powieści niejako w formie epilogu. Inspiracją był dla pisarza zapewne klasztor św. Hieronima, znany obecnie jako Certosa di Parma (pol. pustelnia parmeńska), znajdujący się na obrzeżach miasta.
W powieści tej Stendhal opowiada dzieje Fabrycego del Dongo - młodszego syna mediolańskiego arystokraty i bogacza. Fabrycy, nie mogąc znaleźć w rodzinnym domu szczęścia i miłości, ucieka z Italii i przyłącza się do armii Napoleona (wątek autobiograficzny - sam Stendhal uczestniczył w rozpaczliwym odwrocie wojsk francuskich spod Moskwy, wieńczącym kampanię rosyjską w 1812). Bierze udział w bitwie pod Waterloo.
Po powrocie przybywa do Parmy do swej ukochanej ciotki Giny Sanseverina i decyduje się na wybór kariery duchownej. Nie przeszkadza mu to utrzymywać miłosnych stosunków z licznymi kobietami, w tym aktorką Mariettą czy śpiewaczką operową Faustą. Gdy w akcie samoobrony Fabrycy zabija wędrownego aktora Gilettiego, zazdrosnego admiratora Marietty, musi uciekać z Parmy. Przez jakiś czas przebywa w Bolonii, a kiedy w końcu w tajemnicy wraca do miasta, zostaje zdekonspirowany i uwięziony w wieży Farnese pod Parmą. Tam zakochuje się w Klelii Conti, córce komendanta więzienia. Ta wraz z księżną Sanseverina pomaga mu w ucieczce, ale dręczona wyrzutami sumienia ślubuje Bogu, że już nigdy więcej go nie zobaczy, po czym wychodzi za innego. Fabrycy tymczasem, zgodnie z pierwotnym planem, zostaje arcybiskupem Parmy.
Po latach tłumione uczucie pomiędzy nimi wybucha na nowo, jednak aby nie złamać przysięgi, kochankowie spotykają się tylko nocą. Z tego zakazanego związku przychodzi na świat syn, który wkrótce umiera. Załamana Klelia, przekonana, że to kara Boża, umiera niedługo po nim. Fabrycy, zrozpaczony po utracie ukochanej i dziecka, rezygnuje ze stanowiska, przekazuje bliskim swój majątek i zamyka się w tytułowej pustelni parmeńskiej (czyli klasztorze kartuzów), gdzie przed upływem zaledwie roku umiera. Wkrótce po nim umiera także jego ciotka Gina, księżna Sanseverina.
Określając bohaterów powieści, Stendhal często posługuje się zaledwie ich szlacheckim tytułem, dodając sporadycznie ich imię i/lub nazwisko. Co więcej, tytuły bohaterów podlegają zmianom wraz z rozwojem akcji i nabywaniem nowych tytułów arystokratycznych, uzyskiwanych poprzez awans społeczny bądź związek małżeński.
Powieść ma czterech głównych bohaterów, tworzących swoisty czworokąt miłosny: Fabrycy del Dongo, księżna Gina Sanseverina, hrabia Mosca i Klelia Konti. Postaci występujące w powieści można podzielić na trzy grupy:
Pustelnia parmeńska, podobnie jak niemal cała twórczość Stendhala, nie zyskała uznania w oczach współczesnych. W epoce romantyzmu raziła intelektualna oschłość jego stylu. Pisarz, świadomy tej oceny, uważał, że tworzy "dla garstki szczęśliwców" (ang. "to the happy few" - ostatnie zdanie powieści), czyli dla czytelników, którzy mają pojawić się wiele lat później. Ze współczesnych jedynie Honoré de Balzac docenił powieść i poświęcił jej pochlebny artykuł[2].
Dopiero kolejne pokolenia czytelników zaczęły doceniać mistrzostwo prozy Stendhala. Sposób przedstawienia bitwy pod Waterloo - nie jako zaplanowane, rozegrane strategicznie wydarzenie historyczne, ale jako zbiór chaotycznych epizodów, widziany z perspektywy zagubionej jednostki - stanowi jeden z najświetniejszych w literaturze nowożytnej opisów wojny[3]. Wątek ten stanowił inspirację dla licznych późniejszych autorów opisujących wojenną zawieruchę, m.in. Lwa Tołstoja (bitwa pod Borodino w Wojnie i pokoju) czy Ernesta Hemingwaya (Pożegnanie z bronią)[2]. Z kolei Simone de Beauvoir chwaliła dzieło Stendhala za ukazanie silnych postaci kobiecych[2].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
