Powiat brzeski (województwo poleskie)

Powiat brzeski – powiat województwa poleskiego II Rzeczypospolitej. Jego siedzibą było miasto Brześć nad Bugiem. W skład powiatu wchodziło 22 gminy wiejskie, 1 miasto i 2 miasteczka.

Ten artykuł dotyczy powiatu II Rzeczypospolitej. Zobacz też: Powiat brzeski (1795–1915).

Powiat brzeski

powiat
Państwo	Polska
Województwo	poleskie
Siedziba	Brześć nad Bugiem
Powierzchnia	4625 km²
Populacja (1931) • liczba ludności	216.200
• gęstość	47 os./km²
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin wiejskich 22
Położenie na mapie województwa

12 grudnia 1920 r. pod Zarządem Terenów Przyfrontowych i Etapowych z powiatu wyłączono gminy: Połowce, Wierzchowiec, Dmitrowicze i Dworce do nowo utworzonego powiatu białowieskiego^[1].

Demografia

W grudniu 1919 roku powiat brzeski okręgu brzeskiego ZCZW zamieszkiwały 81 497 osoby. Na jego terytorium znajdowało się 491 miejscowości, z których 4 miały 1–5 tys. mieszkańców i jedna powyżej 5 tys. mieszkańców. Był nią Brześć Litewski z 14 005 mieszkańcami^[2].

Wyniki spisu powszechnego z 1921 r.^{[uwaga 1]}:

• miejscowości: 748, w tym 3 miasta i miasteczka powyżej 2 000 mieszkańców, 6 mniejszych miasteczek oraz 57 miejscowości zniszczonych, względnie niezamieszkanych po I wojnie światowej i wojnie polsko-bolszewickiej
• budynki: 16 817 przeznaczonych na mieszkanie, 717 innych – zamieszkałych
• ludność: 116 773, w tym 56 048 mężczyzn i 60 725 kobiet
• wyznania: prawosławni – 73 266, wyznanie mojżeszowe – 23 840, rzymscy katolicy – 17 465, inne chrześcijańskie – 36 (w tym grekokatolicy – 29, anabaptyści – 5, staroobrzędowcy – 2, inne niechrześcijańskie – 16 (w tym muzułmanie – 11, bezwyznaniowcy – 5)
• narodowość: białoruska – 54 717, polska – 36 384, żydowska – 21 235, rusińska^{[uwaga 2]} – 2 744, narodowość tutejsza, miejscowa, poleszucka i ruska – 345, niemiecka – 27, inna narodowość – 1 321 (w tym Rosjanie – 1 235, Litwini – 45, Łotysze – 14, Czesi – 10, Finowie – 5, Tatarzy – 4 oraz Amerykanin, Bułgar, Chińczyk, Duńczyk, Francuz, Grek, Ormianin, Włoch)^[3].

Oświata

W powiecie brzeskim okręgu brzeskiego ZCZW, w roku szkolnym 1919/1920 działały 63 szkoły powszechne, 4 szkoły średnie i 10 szkół zawodowych. Ogółem uczyło się w nich 4141 dzieci i pracowało 136 nauczycieli^[4].

Starostowie

• Jan Sienkiewicz (1920-)^[5]
• Konstanty Kossobucki (31 stycznia 1924 – )^[6]
• Franciszek Baran (1929)^[7]
• Andrzej Hałaciński (1929–)^[8]
• Adam Chitry (1932–)^[9][10]
• Franciszek Czernik (1937)^[11]
• Zygmunt Szacherski (od początku 1938)^[12]

Podział administracyjny

Gminy

• Dmitrowicze
• Domaczewo (pocz. gmina Domaczów)
• Dworce (do 1928)^[13]
• Kamienica Żyrowiecka (pocz. gmina Kamienica Żyrowicka)
• Kamieniec Litewski
• Kosicze
• Łyszczyce (do 1928)
• Małoryta^[14]
• Miedna
• Motykały
• Ołtusz
• Połowce (do 1928)
• Przyborowo (do 1928)
• Radwanicze (do 1928)
• Ratajczyce
• Turna
• Wielkoryta^[15]
• Wierzchowice
• Wojska (do 1928)
• Wołczyn
• Wysokie Litewskie
• Życin (do 1928)

Miasta

• Brześć nad Bugiem
• Kamieniec Litewski
• Wysokie Litewskie

Dalsze losy

W latach 1939–1941 powiat pod okupacją sowiecką, od 1941 do 1944 – niemiecką. W 1945 prawie w całości wszedł w skład Białorusi (poza częściami gmin: Połowce, Wołczyn i Wysokie Litewskie).

Zobacz też

• Podział administracyjny II Rzeczypospolitej
• województwo poleskie
• powiat brześciański (do 1795)
• powiat brzeski (1795–1915)
• rejon brzeski

Przypisy

1. Dz. Urz. ZTPiE z 1920 r. Nr 5, poz. 43
2. I. Tablice ogólne. W: Zeszyt VII. Spis ludności na terenach administrowanych przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (grudzień 1919). Lwów – Warszawa: Książnica Polska T-wa Naucz. Szkół Wyższych, 1920, s. 25, seria: Prace geograficzne wydawane przez Eugenjusza Romera.
3. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 8: Województwo poleskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. X. [dostęp 2012-08-02].
4. Joanna Gierowska-Kałłaur: Rozdział VII. Szkolnictwo na ziemiach podległych Zarządowi Cywilnemu Ziem Wschodnich. W: Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, 2003, s. 243. ISBN 83-88973-60-6.
5. Ruch służbowy. W starostwach. „Dziennik Urzędowy Zarządu Terenów Przyfrontowych i Etapowych”, s. 6, Nr 1 z 20 października 1920.
6. III. Ruch służbowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych od 1 stycznia do 1 lutego 1923. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. 1, s. 23, 1 marca 1924. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.
7. Starostowie odznaczeni za popieranie przysposobienia wojskowego
8. Czerwcowe zmiany w powiatach
9. Zmiany na stanowiskach starostów. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 234 z 2 października 1932.
10. Ruch służbowy. „Lwowski Dziennik Wojewódzki”. Nr 19, s. 256, 15 listopada 1932.
11. Zawieszenie w czynnościach starosty brzeskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 114 z 25 maja 1937.
12. Zmiany i mianowania w administracji. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 1 z 3 stycznia 1939.
13. 12 kwietnia 1928 r. została zniesiona, a jej terytorium włączone do gmin: Horodeczna, Szereszów w powiecie prużańskim i Kamieniec litewski w powiecie brzeskim (Dz.U. z 1928 r. nr 45, poz. 427).
14. 12 kwietnia 1928 r. włączono wsie Osowa i Lachowce ze zniesionej gminy Mokrany z powiatu kobryńskiego (Dz.U. z 1928 r. nr 45, poz. 427).
15. 12 kwietnia 1928 r. włączono zniesioną gminę Mokrany z powiatu kobryńskiego (Dz.U. z 1928 r. nr 45, poz. 427).

Bibliografia

• Zeszyt VII. Spis ludności na terenach administrowanych przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (grudzień 1919). Lwów – Warszawa: Książnica Polska T-wa Naucz. Szkół Wyższych, 1920, s. 50, seria: Prace geograficzne wydawane przez Eugenjusza Romera.
• Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, 2003, s. 447. ISBN 83-88973-60-6.
• Èncyklapèdyâ hìstoryì Belarusì, Tom II, Mińsk 1994

Uwagi

1. Bez ludności objętej spisem wojskowym.
2. Wg współczesnych standardów tego rodzaju deklarację należałoby uznać najprawdopodobniej za deklarację narodowości ukraińskiej