Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pianchi lub Pije (imię kuszyckie) – władca kuszycki rezydujący w Napacie, a następnie faraon - władca starożytnego Egiptu z czasów końca Trzeciego Okresu Przejściowego. Był synem króla Kaszty i królewskiej małżonki Pabatmy. Założyciel XXV dynastii kuszyckiej, w obrębie której, oprócz niego, władzę sprawowali: jego młodszy brat - Szabaka oraz synowie: Szabataka i Taharka oraz jego wnuk (lub według innych ocen bratanek) - Tanutamon. Władzę sprawował od 746 roku p.n.e., rządząc około dwudziestu lat w Napacie, później jako król Górnego i Dolnego Egiptu, przejściowo na całym obszarze Obu Krajów, następnie jedynie w Tebaidzie i Nubii, w końcu z powrotem w Napacie.
Przez wiele wieków Nubia związana była ściśle z Egiptem - stanowiła jego część. Oficjalnym językiem był egipski, a kolejni faraonowie wznosili świątynie poświęcone bogom Egiptu. Władzę sprawowali wicekrólowie mianowani przez faraonów. W Napacie wzniesiono świątynię Amona-Re według klasycznych, egipskich zasad, a jej wystrój stanowiły sceny, przedstawiające wielowiekową tradycję faraońską, zgodną z ikonografią i rytuałami. W czasach libijskiego rozbicia dzielnicowego, gdy Egipt rozpadł się na liczne księstwa, których władcy świeccy i duchowni, rościli sobie prawa do dziedziczenia władzy i starożytnej tradycji faraonów, Nubia, oddzielona od Egiptu, pozostała wierna starożytnej religii i tradycji. W latach anarchii stała się ostoją najlepszych osiągnięć z dumnych czasów Imperium Nowego Państwa. Prawdopodobnie w tych czasach gdy Egiptem targały walki wewnętrzne, a każdy z władców na tyle zainteresowany był władzą, na ile przynosiła mu ona korzyści, król, kapłan i wódz w jednej osobie - Pianchi, dumny spadkobierca królów Nubii, postanowił przywrócić ład i porządek w Obu Krajach. Przez pierwsze dziesięć lat swych rządów systematycznie przesuwał granicę opanowanych terenów na północ. Około 12. roku panowania spowodował, iż Szepenupet I, boska małżonka Amona, władająca w Karnaku adoptowała jego siostrę Amenardis, rozpoczynając tam tym samym okres rządów kuszyckich. Prawdopodobnie w tych latach Pianchi zdołał opanować już cały obszar Górnego Egiptu do Teb, a być może jeszcze dalej na północ do Hermopolis i Herakleopolis. Ekspansja Pianchiego zaczęła realnie zagrażać królestwom libijskim w Delcie. W odpowiedzi na posunięcia Pianchiego, władca Sais Tefnacht zjednoczył pod swoim berłem cztery królestwa wodzów Ma: Królestwo Zachodnie, znajdujące się na zachód od damiettańskiej odnogi Nilu, królestwo z ośrodkiem władzy w Sebennytos i Busiris, królestwo ze stolicą w Mendes i królestwo znajdujące się na południe od peluzyjskiej odnogi Nilu, z ośrodkiem w Pi-Soped. Do koalicji Tefnachta przyłączyły się także królestwo z Athribis i Tanis, podległe Osorkonowi IV i państwo Iuputa II z Leontopolis. Zjednoczone siły Tefnachta ruszyły na południe, zajmując Memfis, Herakleopolis i Hermopolis.
Prawdopodobnie pochód sił Tefnachta był od samego początku kontrolowny przez Pianchiego. Jednakże po dotarciu tych sił w okolice Herakleopolis, król, upatrujący w Tefnachcie groźnego przeciwnika i konkurenta do władzy nad całym obszarem Obu Krajów, wysłał naprzeciw nim korpus swych wojsk. Wojska te zmusiły siły Tefnachta do ukrycia się w Herakleopolis, a następnie wyjścia z miasta i podjęcia walki. W wyniku walnej bitwy i klęski siły Tefnachta wycofały się. Jednocześnie wojska Pianchiego rozpoczęły oblężenie Hermopolis. Na tym etapie wojny, w 21. roku panowania, Pianchi, być może niezadowolny z postępu kampanii, postanowił osobiście objąć dowództwo. Zmierzając na północ dokonał w Karnaku celebracji wielkiego Święta Opet, być może aby uprawomocnić swą władzę i ukazać wpływ samego Amona na swe działania. Wkrótce połączył się ze swymi siłami i stanął pod murami Hermopolis, którego król - Nimlot poddał miasto. Po nim również Herakleopolis poddało się, a jego władca złożył hołd zwycięzcy. Następnie siły Pianchiego zdobyły Meidum i Liszt i dotarły pod Memfis. Pianchi zdawał sobie sprawę, że zdobycie tej pradawnej stolicy konieczne było aby jego zwycięstwo dopełniło się, aby jego władza nad Egiptem była całkowita. W wyniku energicznych działań oblężniczych oraz doskonałej strategii, miasto wkrótce upadło. Wykorzystano wysoki poziom wód Nilu i zaatakowano miasto od strony rzeki i bagnistych rozlewisk. Fortyfikacje od tej strony były najsłabiej obsadzone, gdyż obrońcy nie spodziewali się ataku właśnie z tego kierunku. Po klęsce w Memfis niedobitki armii Tefnachta i on sam zdołali ujść i ukryć się w bagnistych rozlewiskach Delty. Książęta koalicji poddali się władzy Pianchiego, składając mu hołd w jego kwaterze głównej w Athribis. Przybyli: Pefczauauibastet z Herakleopolis, Nimlot z Hermopolis, Osorkon IV z Tanis, Iuput II z Leontopolis, Padiiset z Athribis, Jukanes z Sebennytos i pozostali książęta - członkowie koalicji. Nie było jedynie wśród nich Tefnachta, który próbował jeszcze raz zebrać siły. Dążenia te nie przyniosły jednak rezultatu i po zręcznych negocjacjach, Tefnacht doprowadził do rozejmu i wkrótce sam złożył hołd Pianchiemu. Po przyjęciu hołdu władca udał się do Heliopolis, gdzie odbyły się wielkie uroczystości ku czci Re i odnowienie koronacji. Umocniony hołdem książąt Delty, Pianchi zatwierdził czterech królów: Iuputa II w Leontopolis, Pefczauauibasteta w Herakleopolis, Osorkona IV w Tanis i Nimlota w Hermopolis. Zdarzenia te dały początek zjednoczeniu Górnego i Dolnego Egiptu jako jednego królestwa pod berłem jednego faraona, zapoczątkowując tym samym władzę Kuszytów w Egipcie. Władza ta w Delcie była jednak jedynie nominalna, gdyż wydarzenia polityczne nie pociągnęły za sobą żadnych posunięć administracyjnych.
Granitowa stela wystawiona w świątyni Amona w Napacie (dzisiejszym Dżebel Barkal), odnaleziona w 1862 roku. Tekst na niej nie jest dokładnie relacją z działań wojennych lecz przedstawia relację panowania Pianchiego po zakończeniu działań wojennych, przedstawionych jako kampania przeciw rebeliantom, dokonana z rozkazu samego Amona. Tekst nie jest jednoznacznym świadectwem historycznym lecz utworem zgodnym z klasyczną tradycją "relacji królewskiej".
(Stela Zwycięstwa 8-14).
(Stela Zwycięstwa 71-76).
(Stela Zwycięstwa 101-106).
Po zwycięstwach, hołdach i trwających wiele dni świętach i uroczystościach, nastąpiły wydarzenia nieoczekiwane i zdumiewające wszystkich dotychczasowych przeciwników Pianchiego. Armia zdobywców po opanowaniu całego obszaru Egiptu, załadowawszy swe okręty wszelkiego rodzaju łupami dokonała odwrotu i tak szybko jak się pojawiła w Egipcie, tak szybko udała się z powrotem do Nubii. Nieznana jest przyczyna tej decyzji. Być może było nią wyczerpanie się zaopatrzenia, zbyt skąpego na planowaną niedługą kampanię lub być może przytłaczający Nubijczyków, przepych, potęga i splendor Egiptu. Jakkolwiek nie było, Nubijczycy szybko zniknęli, pozostawiając lokalnych władców, którzy szybko odnowili i przywrócili swą władzę na terenach, którymi władali przed inwazją Pianchiego. Mimo wycofania się wojsk nubijskich, Egipt jednak pozostał pod władzą Kuszytów, następców Pianchiego, tworzących XXV dynastię.
Pianchi był władcą prostolinijnym, doskonałym strategiem i bystrym dowódcą. Z egipskiego punktu widzenia był najeźdźcą i obcym władcą. Jako pierwszy w dziejach Egiptu dokonał inwazji i opanował cały obszar Obu Krajów. W przeszłości różni najeźdźcy próbowali opanować Egipt, ale żadnemu z nich nie udało się osiągnąć takich zdobyczy terytorialnych. Hyksosi rządzili tylko Dolnym i częścią Środkowego Egiptu, podobnie Libijczycy. Inwazja nubijska nie miała jednak takiego samego wymiaru jak niegdyś inwazja Hyksosów. Władca z Napaty, dokonując inwazji i podboju Egiptu, dokonał jednocześnie jego zjednoczenia pod jednym, własnym berłem w imię przywrócenia ładu i praworządności. Odbyło się to, jak sam podkreślał, z rozkazu samego Amona.
(Grimal: 1986, s 217-218)
Do swej śmierci, która nastąpiła około 715 roku p.n.e. rezydował w Napacie. Był faraonem, który położył kres okresowi rozbicia dzielnicowego. Został pochowany w Kurru, około 8. kilometrów na południe od Napaty, pomiędzy grobami swych przodków. Był pierwszym władcą nubijskim, który kazał wybudować nad swym grobem piramidę. Długość boku podstawy wynosiła 12 metrów, a kąt nachylenia boków 68°. Obecnie piramida ta, całkowicie zniszczona, przypomina jedynie stertę bloków skalnych i kamieni. Wraz z władcą pochowano jego ulubione wierzchowce.
Królewski Protokół | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
serech lub Horusowe: | |||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
trl.: (kꜢ-nḫt ḫꜤi-m-npt)[1] | |||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
trl.: (kꜢ-tꜢwi.fi)[1] | |||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
trl.: (sḥtp-tꜢwi.fi)[1] | |||||||||||||||||||
nebti lub Należący do Obu Pań: | |||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
trl.: (ḥḳꜢ-kmt)[1] | |||||||||||||||||||
Złotego Horusa: | |||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
trl.: (ḏsr-ḫꜤw sḫm-pḥty Ꜥnḫ ḥr-nb n mꜢ.f mi Ꜣḫty)[1] | |||||||||||||||||||
prenomen lub imię tronowe: | |||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
trl.: (wsr-mꜢꜤt-rꜤ)[1] | |||||||||||||||||||
nomen lub imię rodowe: | |||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
trl.: (piy)[1] | |||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
trl.: (piy mri-imn)[1] |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.