Pęcherzyk jajnikowy

Pęcherzyk jajnikowy – pęcherzyk wypełniający zewnętrzną warstwę jajnika, zawierający oocyt wraz z komórkami towarzyszącymi^[1]. U samicy człowieka rozumnego w chwili narodzin jajniki zawierają od 1 do 2 mln pęcherzyków, jednakże tylko ok. 500 z nich dojrzewa w okresie między pokwitaniem a przekwitaniem (menakme)^[2], po którym pęcherzyki zanikają^[3]. Przed owulacją komórki pęcherzyków wytwarzają estradiol, zaś po owulacji reszta komórek przemienia się w ciałko żółte^[2].

Pęcherzyki jajnikowe u maciorki (nr 2)

Ludzki pęcherzyk jajnikowy (pęcherzyk wzrastający)

Rozmiar

Pęcherzyki jajnikowe osiągają różne rozmiary, w zależności od gatunku. Przykładowe rozmiary pęcherzyków jajnikowych:

• świnia: 7–8 mm^[4]
• maciorka: ok. 10 mm^[a][5]
• człowiek: ok. 15 mm^[6]
• krowa: 16–19 mm^[b][7]
• klacz: od 10–30^[c] do 50–60 mm^[b][8].

Dojrzewanie

Pęcherzyk pierwotny

Pęcherzyk jajnikowy zawiera początkowo komórkę jajową^{[wymaga weryfikacji?]} o jasnej cytoplazmie^[6]. Cykl dojrzewania pęcherzyków rozpoczyna się wraz z powstaniem oogonii^[9], która, otoczona jedną warstwą komórek pęcherzykowych^[9][6], zwanych też pęcherzykowatymi lub ziarnistymi^[6], tworzy pęcherzyk pierwotny, leżący najbliżej powierzchni jajnika. W czasie dwukrotnego zwiększenia rozmiarów oogonii, zwanej od tego momentu oocytem I rzędu, komórki pęcherzykowe dokonują podziału, w wyniku którego tworzą nabłonek wielowarstwowy, który wraz z oogonią nosi nazwę oocytu II rzędu^[9].

Pęcherzyk wzrastający

Oocyt I rzędu zwiększa swoją objętość i jest otoczony osłonką. W pęcherzyku występuje wiele warstw komórek ziarnistych. Cały pęcherzyk otoczony jest osłonką pęcherzyka.

Pęcherzyk dojrzały (Graafa)

Regnier de Graaf – odkrywca pęcherzyków jajnikowych^[10]

Pęcherzykiem dojrzałym (Graafa) nazywany jest oocyt II rzędu otoczony komórkami odżywczymi (wieniec promienisty, łac. corona radiata) wraz z płynem pęcherzykowym^[11][12][13]. Pęcherzyk pierwotny wzrasta oraz rozwija się w pęcherzyk Graafa^[d] (łac. folliculi ovarici vesiculosi^[3]) dzięki działaniu hormonów tarczycy^[14] oraz hormonu folikulotropowego^[e][16][17], którego antagonistą jest prolaktyna (jej nadmierne wydzielanie w okresie laktacji hamuje sekrecję hormonu folikulotropowego)^[16].

Oocyt w pęcherzyku Graafa zlokalizowany jest na wzgórku jajonośnym^[3][18]. Pęknięcie pęcherzyka Graafa^[f] pod wpływem ciśnienia płynów wewnątrz niego^[11][20] powoduje powstanie ubytku, który wypełnia się krwią^[3][20] pochodzącą z sąsiednich, uszkodzonych naczyń krwionośnych. Skrzepnięta krew tworzy ciałko czerwone (łac. corpus rubrum^[3])^[3][20]. Zbliznowacenie łącznotkankowe ubytku oraz wzrost osłonki i komórek pęcherzykowych, w których dochodzi do gromadzenia się progesteronu, doprowadza do powstania ciałka żółtego (łac. corpus luteum^[3]), które w czasie ciąży, jako ciałko żółte ciążowe^[g], hamuje rozwój dalszych pęcherzyków Graafa. W przypadku braku zapłodnienia ciałko żółte menstruacyjne zanika pozwalając na rozwój kolejnych pęcherzyków Graafa^[20]. Niezależnie od tego, ciałko żółte przeradza się w ciałko białawe (łac. corpus albicans) wskutek zastąpienia przez tkankę chrzęstną włóknistą^[3]. Liczba pękniętych pęcherzyków Graafa u samic świń parzonych z dwoma samcami jest większa niż u samic kojarzonych tylko z jednym partnerem^[21].

Zobacz też

• pęcherzyk nasienny

Uwagi

1. Przed jajeczkowaniem.
2. Przed jajeczkowaniem. Pęcherzyki możliwe do wyczucia dłonią przez odbytnicę
3. W fazie dojrzewania.
4. Zwany również pęcherzykiem dojrzewającym lub dojrzałym^[3].
5. Wstrzyknięcie tego hormonu niedojrzałym płciowo samicom myszy i szczurów powoduje powiększenie pęcherzyków jajnikowych^[15].
6. Przykładowo u klaczy pęcherzyki Graafa pękają tylko w dole owulacyjnym, zlokalizowanym na wolnej krawędzi jajnika^[19].
7. W przypadku braku zapłodnienia ciałko to nazywane jest ciałkiem żółtym menstruacyjnym^[3].

Przypisy

1. Wasserman 2012 ↓, s. 1003.
2. Wasserman 2012 ↓, s. 1004.
3. Narkiewicz, Wójcik i Dziewiątkowski 2010 ↓, s. 257.
4. Gill 1968 ↓, s. 730.
5. Gill 1968 ↓, s. 771.
6. Zawistowski 1983 ↓, s. 471.
7. Gill 1968 ↓, s. 769.
8. Gill 1968 ↓, s. 774.
9. Gill 1968 ↓, s. 721.
10. Reinier de Graaf, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2015-12-06] (ang.).
11. Rugh i Shettles 1979 ↓, s. 23.
12. pęcherzyk jajnikowy, [w:] JanJ. Strzałko JanJ. (red.), Słownik terminów biologicznych, [w:] Aneksy internetowe podręczników PWN, Aneksy PWN [dostęp 2024-06-24].???
13. ROZDZIAŁ 3 | Pierwszy tydzień rozwoju: od owulacji do implantacji – Cykl jajnikowy, [w:] T.W.T.W. Sadler T.W.T.W., Embriologia. Langman [pdf], wyd. XIII, Edra Urban & Partner, 2017, s. 34-39 [dostęp 2024-06-24] (pol.).
14. Gill 1968 ↓, s. 697.
15. Gill 1968 ↓, s. 767.
16. Gill 1968 ↓, s. 681.
17. Gill 1968 ↓, s. 749.
18. wzgórek jajonośny, [w:] JanJ. Strzałko JanJ. (red.), Słownik terminów biologicznych, [w:] Aneksy internetowe podręczników PWN, Aneksy PWN [dostęp 2024-06-24].???
19. Gill 1968 ↓, s. 729.
20. Gill 1968 ↓, s. 724.
21. Gill 1968 ↓, s. 760.

Bibliografia

• Janusz Gill: Zarys anatomii i fizjologii zwierząt gospodarskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1968.
• Preludium do ciąży. W: Robert Rugh, Landrum Shettles: Od poczęcia do narodzin. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1979.
• Steven Wasserman: Rozmnażanie zwierząt. W: Neil Campbell, Jane Reece: Biologia. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2012. ISBN 978-83-7510-392-2.
• Układ rozrodczy. W: Stanisław Zawistowski: Technika histologiczna, histologia oraz podstawy histopatologii. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1983.
• Jama miednicy. W: Olgierd Narkiewicz, Sławomir Wójcik, Jerzy Dziewiątkowski: Anatomia człowieka: podręcznik dla studentów. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010. ISBN 978-83-200-4108-8.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Kontrola autorytatywna (klasa bytu anatomicznego):

• BNCF: 61187

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/ovarian-follicle