Obwód III Wola kryptonimy: „Szesnastka”, „16” (w ramach SZP),”43” (w ramach ZWZ/AK), „XXIII” (od 15 czerwca 1944), „III” (od 9 sierpnia 1944)[1] – terytorialna jednostka organizacyjna okręgu warszawskiego Armii Krajowej działająca w okresie okupacji niemieckiej w Polsce na części dzielnicy Wola. Oddziały wojskowe obwodu wzięły udział w powstaniu warszawskim.
Obwód początkowo składał się z czterech rejonów. Na początku 1942 rejon IV „Powązki” został przeniesiony do Obwodu Żoliborz[2].
Komendantami obwodu byli kolejno:
- kpt./mjr Janusz Stanisław Dobrski „Żuk” (od 1940);
- ppłk. Ludomir Wysocki „Rosa”, „Mróz” (od marca 1942 do października 1942);
- mjr Dionizy Błeszyński „Brzechwa” (do 4 kwietnia 1943)[3]
- ppłk. Jan Tarnowski „Lelek”, „Waligóra” (od kwietnia 1943).
Oddziały obwodu jako „Zgrupowanie Waligóra”, walczyły na Woli od 1 do 6 sierpnia, kiedy przeważające siły niemieckie zmusiły je do wycofania się do Starego Miasta, Śródmieścia i do Puszczy Kampinoskiej. Od 9 sierpnia, pełniącym obowiązki dowódcy obwodu był kpt. Wacław Stykowski „Hal”, dowodzący oddziałami III Obwodu w Śródmieściu. Obwód jako jednostka został prawdopodobnie zlikwidowany 1 września 1944, zaś oddział kpt.„Hala” jako Batalion im. Sowińskiego, został włączony do obwodu Śródmieście[4].
Ordre de bataille Obwodu w dniu 31 lipca 1944
Komenda Obwodu
- Komendant – mjr. Jan Tarnowski „Lelek” (od 1 sierpnia „Waligóra”);
- Zastępca i oficer operacyjny – por. Jerzy Dominik „Wilnianin”;
- Oficer łączności – por. rez. łącz. Eugeniusz Przybysz „Kulawiec”;
- Adiutant – ppor. Roman Szwarc „Huragan”;
- Kwatermistrz – kpt. Michał Janecki „Taternik”;
- Oficer żywnościowy – por. „Tlen” NN;
- Oficer broni – por. „Wilk” NN;
- Oficer informacyjny – por. Andrzej Płachciński „Tranzyt”;
- Zastępca oficera informacyjnego – ppor. piech. Zbigniew Jerzy Kutnik „Tulipan”;
- Oficer kontrwywiadu – ppor. rez. piech. Zygmunt Siedlecki „Turkus”;
- Zastępca oficera kontrwywiadu – Kazimierz Kowalik „Nachalny”;
- Kapelan – kpt. ks. Władysław Zbłowski „Struś”;
- Wojskowa Służba Ochrony Powstania – por. rez. kaw. Tadeusz Zbigniew Gorayski „Topór”;
- Wojskowa Służba Kobiet – komendantka Antonina Biernacik „Jadwiga”;
- Adiutant Obwodu – ppor. rez. kaw. inż. mech. Aleksander Karol Wielopolski „Karol 36”.
W dyspozycji dowódcy obwodu:
- Pluton saperów – por.Antoni Kostański „Turysta”;
- Pluton łączności – ppor. łącz. Eugeniusz Kwiatkowski „Jacek-Jano”;
- Pluton osłonowy 300 dowództwa obwodu (dotychczasowy Oddział Dywersji Bojowej) – ppor. rez. piech. Stefan Mrozowski „Pik”.
Struktura i oddziały Obwodu
Obwód „Wola” obejmował:
- Rejon I (Górce – Babice – Boernerowo), kryptonim „XXIII-3”, dowódca – por. Stanisław Gabryszewski „Ballo”, „Wieczorek”, zastępca por.Mirosław Wysocki „Maryś”;
- 1. kompania – dowódca por. Kazimierz Wierzbicki „Stanisław”;
- Pluton 306 i 307 – dowódca ppor.inż.Henryk Czerwiec „Jaskólski”;
- Pluton 308 dowódca – ppor.rez. sł. sanit. Edward Redel „Lot”;
- Pluton 308(A) – dowódca st.sierż.Wacław Bernard „Chemik”;
- 2. kompania – dowódca por. Kazimierz Młodnicki „Mat”;
- Pluton 302 – dowódca st. sierż. Zdzisław Kubicki „Sulima”;
- Pluton 303 – dowódca st. sierż. Józef Jan Nowak „Bosman”;
- Pluton 304 – dowódca st. sierż. Bolesław Zadrożny „Szczerbiec”;
- Ponadto w skład rejonu weszły plutony:
- Pluton 301 – dowódca st. ogn. Ludwik Nowicki „Ul”,
- Pluton 305 – ppor. NN „Mir”,
- Pluton 309 – dowódca st. sierż. Jan Wysocki „Sęp”;
- Pluton 310 – dowódca st. sierż. Wincenty Regulski „Róg”,
- Pluton 316 – dowódca NN.
- 1. kompania – dowódca por. Kazimierz Wierzbicki „Stanisław”;
Oddziały rejonu posiadały w magazynach na Ulrychowie 2 ckm, 11 rkm, 12 pistoletów maszynowych, 85 kb i ok. 150 rewolwerów[5].
- Rejon II (Koło), kryptonim „XXIII-32”; dowódca por./kpt. Wacław Stykowski „Hal”, zastępca por. rez. Stanisław Lubański „Wit” (11 plutonów);
- I Zgrupowanie (1. kompania) – dowódca ppor. Władysław Kulasek „Jaśmin”;
- Pluton 318 – sierż. Józef Biernacki „Dąb”
- Pluton 319 – sierż. Eugeniusz Oleszkiewicz „Orzech”
- II Zgrupowanie (2. kompania) – dowódca ppor. Aleksander Połoński „Gromada”
- Pluton 320 – dowódca NN
- Pluton 321 – dowódca NN
- Pluton 322 – dowódca NN
- Pluton 327 – dowódca ppor. NN „Gryf” nie stawił się 2 sierpnia; plut. pchor.Marian Lewandowski „Ryś I”[6]
- III Zgrupowanie (3. kompania) – dowódca ppor. Romuald Podwysocki „Ostoja”;
- Pluton 325 – dowódca ppor. rez. piech. Franciszek Leon Potocki „Laos”;
- Pluton 342 – dowódca ppor. Stanisław Biernaciak „Błysk”;
- Pluton 345 – plut. Józef Mindewicz „Idea”.
- IV Zgrupowanie (4. kompania) – dowódca ppor. Herman Głowacki „Prus”;
- Pluton 343 – dowódca plut. pchor. Czesław Więcko „Żar”;
- Pluton 344 i 345 – dowódca plut.„Oskierko” NN.
- I Zgrupowanie (1. kompania) – dowódca ppor. Władysław Kulasek „Jaśmin”;
- 'Rejon III (Czyste), kryptonim „XXIII-33” – dowódca kpt. Stanisław Stefaniak „Stefan” (22 plutony).
- Zgrupowanie – III Batalion OW PPS im. Stefana Okrzei dowódca kpt. Karol Kryński „Waga”
- Pluton 317 – dowódca ppor. Edward Śmieszek „Sęp”;
- Pluton 321(A) – dowódca ppor. łączn. Ernest Jaśkowiak „Czarny”;
- Pluton 323 – dowódca st. ogn. Jan Ostrowski „Hart”;
- Pluton 335 – dowódca st. sierż. Marian Brzozowski „Dąb”;
- Pluton 336 – dowódca st. sierż. Tadeusz Rogowski „Szewc”;
- Pluton 337 – dowódca sierż. Wiktor Łuniewski „Radomiak”.
- Kompania – dowódca por. Stanisław Bilewicz „As”
- Pluton 314 – dowódca – kpr. pchor. Wiesław Kasprzykowski „Ostoja” (do połowy lipca 1944, później przeniesiony do komórki wywiadu), później Jerzy Zalewski „Wilk”;
- Pluton 315 – dowódca kpr. pchor. Kazimierz Derkacz„Dzidek”[7]
- Prawdopodobnie plutony 346, 347, 348, 349, 350, 351, 352, 353, 354, 355, 356, 357, 358 i 359[8].
- Zgrupowanie – III Batalion OW PPS im. Stefana Okrzei dowódca kpt. Karol Kryński „Waga”
Działania w powstaniu
Zadaniem Rejonu I było z podstaw Ulrychowa i willowej dzielnicy Koła uderzyć na szkołę lotniczą i koszary na Boernerowie. Po zdobyciu tych obiektów wspólnie z oddziałami żoliborskimi zaatakować lotnisko – Bielany[9]. Oddziały rejonu miały zmagazynowaną broń na terenie ogrodów Ulricha. Jednak budynek z magazynem broni został zajęty przez dywizję „Hermann Göring”. 700 żołnierzy rejonu na kwaterach w Gorcach pozostało bez broni. Żołnierze przedostali się do Puszczy Kampinoskiej, otrzymali uzbrojenie i weszli w skład grupy „Kampinos”.
W II rejonie Zgrupowanie I miało zdobyć składnicę materiałów pędnych między ulicami Ostroroga i Wawrzyszewską (tzw. „Naftusia” przy ul. Kozielskiej 4). Natarcie miał wesprzeć oddział Rejonu 4 Obwodu Żoliborz AK[10]. Natarcie zostało odwołane ponieważ saperzy nie zniszczyli murów ogrodzenia. Po wycofaniu się w rejon ulic: Obozowa – Wawrzyszewska – Św. Stanisława i rozpoznaniu sytuacji, kompania otrzymała zadanie zbudowania i obsadzenia barykad na zbiegu ul. Obozowej i Młynarskiej, Górczewskiej róg Działdowskiej oraz Wolskiej róg Działdowskiej.
Zgrupowanie II miało zdobyć zabudowania szkół przy ul. Ożarowskiej róg Deotymy, oraz przy ul. Deotymy róg Zawiszy[9]. Ze względu na silny ogień nieprzyjaciela zmuszona była do wycofania się w rejon ul. Wawrzyszewskiej róg Obozowej, gdzie zajęła pozycje obronne ciągnące się do ul. Ostroroga. 4 sierpnia oddział wycofał się w okolice cmentarza ewangelickiego, 5 sierpnia na plac Kercelego, a następnie przeszedł na Stare Miasto.
Zgrupowanie III miało utworzyć linie obronną na pętli tramwajowej wzdłuż ul. ks. Janusza w kierunku Ulrychów – Boernerowo. Do wykonania zadania przystąpił pluton ppor. Franciszka Potockiego ps. „Laos”. Nieprzyjaciel obsadził wiadukt i panował nad okolicą prowadząc ogień z wież strażniczy rozmieszczonych wzdłuż torów. Natarcie załamało się. Było wielu rannych i 15 zabitych.
Zgrupowanie IV miało zdobyć szkołę przy ul. Gostyńskiej oraz warsztaty kolejowe przy ul. Sokołowskiej[11]. Atak tego zgrupowania był udany. Pluton pchor. Mariana Lewandowskiego ps. „Ryś”, uzbrojony jedynie w granaty, opanował szkołę – koszary przy ul. Gostyńskiej i obsadził barykady na ul. Górczewskiej róg Płockiej i przy szpitalu na ul. Płockiej. W toku ciężkich walk zniszczono nieprzyjacielski czołg i zdobyto wiele sztuk broni. 4 sierpnia oddział wycofał się na ul. Górczewską róg Działdowskiej, a następnie na ul. Grzybowską i Mariańską, gdzie zbierali się powstańcy wycofujący się z Woli. Oddziały wolskie zostały zorganizowane w Batalion im. gen. J. Sowińskiego, który walczył na ul. Komitetowej, Pańskiej, Ceglanej róg Żelaznej, Grzybowskiej, na terenie fabryki Norblina i browaru Haberbuscha. Przydzielony rejon został utrzymany do końca powstania.
Oddziały III rejonu miały opanować obiekty przy ul. Skierniewickiej, Grzybowskiej i Dworskiej, opanować Dworzec Zachodni, Fort Wolski oraz utworzyć linię obronną na torach za Dworcem Zachodnim do ulicy Wolskiej[11]. Oddziały rejonu nie otrzymały broni z okręgu, co uniemożliwiło podjęcie poważniejszych działań[12]. Próby ataku na Fort Wola załamało się ok. 18, zaś plutony po potyczkach w okolicach cmentarza prawosławnego musiały wycofać się z powodu braku broni i amunicji[13].
Jedynym oddziałem posiadającym uzbrojenie był III Batalion OW PPS im. Stefana Okrzei, który zorganizował obronę na ul. Wolskiej i Młynarskiej, gdzie bronił się na barykadach do 5 sierpnia. Po przełamaniu obrony 5 sierpnia, oddziały rejonu III wycofały się na Stare Miasto, gdzie kontynuowały walkę.
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
