Obszar samorządowy (Australia)

Obszar samorządowy, LGA (ang. local government area) – jednostka podziału administracyjnego niższego szczebla w Australii, administrowana przez stan lub terytorium. We wszystkich stanach wprowadzony jest podział jednostopniowy, ponadto jednostki samorządu posiadają te same kompetencje oraz ich granice nie pokrywają się, jednak w ich nazewnictwie używa się kilka różnych terminów, m.in. city (miasto), municipality (gmina), shire (hrabstwo) i rural city (gmina wiejska). Jedynie w Australijskim Terytorium Stołecznym nie wprowadzono podziału na obszary samorządowe, ponieważ rząd Australijskiego Terytorium Stołecznego łączy zarówno funkcje terytorium, jak i samorządu^[1]. Kompetencje samorządów określane są przez władze stanowe i terytorialne oraz decydują one o położeniu geograficznym samorządu. Dlatego w poszczególnych stanach i terytoriach kompetencje samorządu mogą się w nieznaczny sposób różnic, pomimo tego w każdym stanie odgrywają podobną role^[2]. Istnieją także obszarów wyłączonych spod jurysdykcji jakiegokolwiek samorządu, głównie ze względu na swoje skrajnie niskie zaludnienie (np. w stanie Australia Południowa), są one określane terminem obszaru niemunicypalnego (ang. unincorporated) i administrowane są bezpośrednio przez władze stanowe.

Historia

Pierwszym obszarem samorządowym w Australii był Adelaide Corporation został utworzony w roku 1840 przez prowincje stanu Australia Południowa^[1][3]. W 1842 roku powstał pierwszy samorząd w stanie Wiktoria City of Melbourne^[4]. Wszystkie wczesne formy samorządów charakteryzowały się niestabilną formą prawną. Dopiero w latach 60. i 70. XIX wieku, ówczesne kolonie zaczęły tworzyć stabilne formy obszarów samorządowych głównie w celu pozyskanie funduszy na budowę dróg na obszarach rolniczych i w regionach niezurbanizowanych.

W roku 1874 rząd stanu Wiktoria pierwszy wprowadził ustawę (ang. The Local Government Act 1874) w celu regulacji prawnych dla obszarów samorządowych^[5]. Obecne ustawy o obszarach samorządowych pochodzą przede wszystkim z lat 90. XX wieku. Stan Wiktoria przyjął nową ustawę w 1989 roku (ang. The Local Government Act 1989)^[6], w 1993 roku przez rządy Nowej Południowej Walii oraz Tasmanii^[7][8]. W stanie Australia Zachodnia ustawa pochodzi z roku 1995^[9]. W XXI wieku jedynie w stanie Queensland została wprowadzona nowa ustawa, która pochodzi z 2009 roku^[10].

W latach 80. i 90. XX wieku stany przeprowadziły reformy samorządowe. W ich wyniku np. w stanie Wiktoria zostały przeprowadzono zmiany, które polegały na korekcie granic samorządów oraz łączeniu mały jednostek administracyjnych w większe. W roku 1993 w Wiktorii funkcjonowało 210 samorządów, w wyniku przeprowadzonych reformy od 1995 roku istnieje 79 jednostek administracyjnych^[11]. Podobne reformy zostały również przeprowadzone w 2008 roku w Queenslandzie (The Local Government Reform Implementation Act 2007) i w Terytorium Północnym^[12].

Zapisy w konstytucjach stanowych

Siedziba rady samorządu City of Sydney.

Obszar samorządowy nie został dotychczas uznany w konstytucji Australii^[1], tym samym samorząd nie jest uznawana jako podstawowa instytucja lokalna w Australii^[13]. Australian Local Government Association (ALGA, Australijskie Stowarzyszenie Samorządów) opowiada się za ujęciem samorządów w australijskiej konstytucji. Mimo niewprowadzenia zapisów o samorządach w konstytucji Australii wszystkie stany uznały je w swoich konstytucjach^[13]. W Terytorium Północnym władza formalnie sprawowana jest przez rząd federalny Australii, wynika to z faktu, że Terytorium Północne wciąż uznawane jest za terytorium federalne. Jednak na mocy ustawy Northern Territory (Self-Government) Act 1978 wydanej przez parlament Australii władze terytorialne otrzymały w pewnym stopniu samodzielność i to one odpowiedzialne są za tworzenie obszarów samorządowych^[14].

Australia Południowa

Konstytucja stanu Australia Południowa zapewnia w artykule 64A ciągłość trwania obszarów samorządowych w stanie. Parlament nadaje moc prawną wybranym w głosowaniu radą zarządzającym oraz określa ich kompetencje i obowiązki w wydawanych ustawach^[15].

Australia Zachodnia

Konstytucja stanu Australia Zachodnia określa w dwóch artykułach prawa samorządów. W artykule 52 stanowej konstytucji mowa jest o wybieraniu rad samorządów. Zgromadzenie Ustawodawcze będzie utrzymywać system rad samorządów wybranych w głosowaniu i powoływanych w sposób w jaki przewiduje to Zgromadzenie Ustawodawcze oraz każda wybrana rada samorządu będzie posiadała moc prawną nadaną przez Zgromadzenie Ustawodawcze^[13]. Artykuł 53 określa pewne prawa, które nie wpływają na wakat w radzie samorządu, zapewniają administracje na danym obszarze oraz nadają władze osobie zamiast radzie samorządu, jednoczesne artykuł 52 nie ingeruje w żadną moc prawną (ang. operation of law) artykułu 53^[13].

Nowa Południowa Walia

W konstytucji Nowej Południowej Walii mowa o samorządach jest w 8 części, w artykule numer 51. Konstytucja zapewnia ciągłość systemu samorządu w stanie, rada każdego samorządu wybierana jest w głosowaniu lub jest ona wyznaczana. Zgromadzenie Ustawodawcze Nowej Południowej Walii określa zakres kompetencji wszystkich samorządów^[16].

Queensland

Konstytucja stanu Queensland zawiera aż 9 artykułów (od 70 do 78) dotyczących samorządów. Zapis o samorządach znajduje się w rozdziale 7 i jest podzielony na trzy części. W części pierwszej (artykułu nr 70 i 71) zapewnione jest istnienie systemu samorządowego w Queenslandzie oraz jego złożoności z licznych samorządów i określa ich wymogi. Część druga (artykuły 72 – 76) poświęcona jest procedurze ograniczającej rozpad samorządów. Rozwiązanie samorządu musi zostać zgłoszone w ciągu 14 dniu do Parlamentu Queenslandu, rozwiązanie jest tylko wtedy możliwe jeżeli zatwierdzi je Parlament. Ostatnia część (artykuły 77 i 78) określa specjalne procedury dla szczególnych ustaw samorządów^[17].

Tasmania

Siedziba rady samorządu City of Hobart.

Konstytucja stanu Tasmania ujęła wpis o samorządach w części IVA w artykule 45, który podzielony jest na trzy części. Część pierwsza (45A) dotyczy wyboru rady samorządu, którą określa Parlament Tasmanii oraz nadaje im kompetencje władzy. W drugiej części (45B) zostały określa pewne prawa, które nie wpływają na wakat w radzie samorządowej, zapewniają administracje na danym obszarze oraz nadają władze osobie zamiast radzie samorządu, jednoczesne część 45A nie ingeruje w żadną moc prawną artykułu 45B. Trzecia część artykułu (45C) zaznacza, że żadna zmiana granic samorządów niemożne mieć miejsca bez rekomendacji rady samorządu na podstawie zapisu w ustawie o samorządach (ang. The Local Government Act 1993)^[18].

Wiktoria

W konstytucji stanu Wiktoria mowa o samorządach jest w części IIA, która podzielona jest na dwa podpunkty. W podpunkcie 74A – rada każdego samorządu wybierana jest w głosowaniu, a jej funkcje i kompetencje nadawane są przez Parlament Wiktorii. Podpunkt 74B określa prawa, które nadane są samorządom przez rząd stanowy^[19].

Referendum z 1988

3 września 1988 roku przeprowadzono w Australii referendum w celu wprowadzenie 4 poprawek do konstytucji, które dotyczyły kadencji parlamentu, uczciwych wyborów, samorządów oraz praw i wolności (ang. rights and freedoms)^[20]. Wszystkie proponowane zmiany zostały odrzucone w referendum. W celu wprowadzenia zmian w konstytucji australijskiej Izba Reprezentantów oraz Senat Australii muszą poprzeć większością głosów proponowaną poprawkę, która wcześniej musi zostać poparta w ogólnokrajowym referendum^[13].

Poprawka dotycząca samorządów miała na celu uznanie samorządów w australijskiej konstytucji. Wyborcy odpowiadali na pytanie: Czy popiera Pan/Pani proponowaną zmianę?

Wyniki^[21]

Stan, terytorium	Uprawnionych do głosowania	Głosujących	Za		Przeciw		Glosy nieważne
				%		%
Nowa Południowa Walia	3 564 856	3 297 246	1 033 364	31,70	2 226 529	68,30	37 353
Wiktoria	2 697 096	2 491 183	882 020	36,06	1 563 957	63,94	45 206
Queensland	1 693 247	1 542 293	586 942	38,31	945 333	61,69	10 018
Australia Południowa	937 974	873 511	256 421	29,85	602 499	70,15	14 591
Australia Zachodnia	926 636	845 209	247 830	29,76	584 863	70,24	12 516
Tasmania	302 324	282 785	76 707	27,50	202 214	72,50	3864
Australijskie Terytorium Stołeczne	166 131	149 128	58 755	39,78	88 945	60,22	1428
Terytorium Północne	74 695	56 370	21 449	38,80	33 826	61,20	1095
Łącznie	10 362 959	9 537 725	3 163 488	33,61	6 248 166	66,39	126 071
Do uzyskania większości i przyjęcia poprawki w konstytucji zabrakło 3 084 678 głosów.
Poprawka odrzucona

Typy obszarów samorządowych

Obszary samorządowe w Australii

Wszystkie obszary samorządowe zasadniczo pełnią podobna funkcje, jednak w ich nazewnictwie wyróżnia się kilka terminów. Termin „obszar samorządowy” stosowany jest w odniesieniu do wszystkich samorządów w Australii, niezależnie od stanu. Według Australian Standard Geographical Classification (pol. Australijskie Standardy Klasyfikacji Geograficznej) wyróżnionych zostało 10 typów samorządów^[22]:

• area (obszar)
• borough (okręg)
• city (miasto)
• community government council (rada społeczna)
• district council (rada okręgowa)
• municipality/municipal council (rada gminy miejskiej)
• municipality (gmina)
• rural city (gmina wiejska)
• shire (hrabstwo)
• town (miasteczko).

Wielkie miasta Australii np. Melbourne, Perth i Sydney w sensie administracyjnym nie posiada jako całość żadnej osobowości prawnej i stanowią zbiór zupełnie niezależnych od siebie jednostek samorządowych. Kwestie o znaczeniu ogólnomiejskim pozostają w gestii władz stanowych. W skład tych aglomeracji mogą wchodzi jednostki różnego typu m.in.: city, shire, municipality; przy czym typy city obejmują zazwyczaj centralne regiony aglomeracji, a pozostałe obszary peryferyjne. Wyjątek stanowią miasta m.in. Brisbane i Gold Coast, które w całości wchodzą w skład jednego obszaru samorządowego odpowiedni City of Brisbane i Gold Coast City.

W celu identyfikacji poszczególnych samorządów Australian Bureau of Statistics wprowadziło czterocyfrowy kod dla określenia każdego samorządu. Wszystkie kody kończą się na cyfrę 0. Dodatkowo samorządy zostały podzielone na lokalne obszary statystyczne (ang. statistical local area). Jeżeli w samorządzie utworzono tylko jeden obszar statystyczny to kod zarówno dla samorządu, jak i obszaru statystycznego jest taki sam. Jeżeli utworzono więcej obszarów statystycznych, wówczas istnieje jeden kod dla samorządu oraz osobne dla obszarów statystycznych wchodzących w jego skład^[22].

Kompetencje

Kompetencje poszczególnych samorządów różnią się w nieznaczny sposób w zależności od władz stanowych i terytorialnych. W gestii samorządów leżą takie funkcje jak^[1]:

• konserwacja infrastruktury drogowej (drogi lokalne, mosty)
• zarządzanie wywozem odpadów komunalnych
• infrastruktura kanalizacyjna
• kontrola czystości wód
• inspekcje sanitarne
• usługi zdrowotne
• usługi społeczne (np. zapewnienie opieki nad dziećmi, opieka nad starszymi osobami, schroniska)
• usługi budowlane (w tym kontrole budynków, wydawanie licencji budowlanych)
• administrowanie lotnisk, portów, cmentarzy
• zapewnienie dostępu do obiektów kulturalnych (np. biblioteki, muzea)
• zapewnienie obszarów rekreacyjnych dla społeczności (np. baseny, centra rekreacyjne, tereny kempingowe itp.).

Samorządy nie sprawują władzy nad systemem edukacyjnym i nie są odpowiedzialne również za bezpieczeństwo obywateli (policja, straż pożarna), kompetencje te leżą w gestii władz stanowych^[23].

Przypisy

1. About ALGA. Australian Local Government Association. [dostęp 2011-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2003-04-11)]. (ang.).
2. Local government (councils). Australian Government. [dostęp 2011-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-27)]. (ang.).
3. History The First Council. Adelaide City Council. [dostęp 2011-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-28)]. (ang.).
4. Victorian Municipal Directory. Brunswick: Arnall & Jackson. 1992. pp. 275–278. Accessed at State Library of Victoria, La Trobe Reading Room.
5. Victorian Historical Acts: An Act to amend „The Local Government Act 1874”. Office of the Chief Parliamentary Counsel. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
6. LOCAL GOVERNMENT ACT 1989. Victorian Consolidated Legislation. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
7. Local Government Act 1993. New South Wales Consolidated Acts. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
8. Local Government Act 1993. Tasmanian Consolidated Acts. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
9. Local Government Act 1995. Western Australian Consolidated Acts. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
10. Local Government Act 2009. Queensland. [dostęp 2011-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-11)]. (ang.).
11. Victorian local govermment amalgamations 1994-95: changes to the Australian Standard Geographical Classification. Australian Bureau of Statistics. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
12. Local Government Reform Implementation Act 2007. Queensland. [dostęp 2011-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-05)]. (ang.).
13. Constitutional recognition for local government. ALGA. [dostęp 2011-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-20)]. (ang.).
14. Northern Territory (Self-Government) Act 1978. Commonwealth Consolidated Acts. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
15. Constitution Act 1934. South Australian Legislation. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
16. Constitution Act 1902. New South Wales Consolidated Acts. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
17. Constitution of Queensland 2001. Parliament of Queensland. [dostęp 2011-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-07-10)]. (ang.).
18. Constitution Act 1934. Tasmanian Consolidated Acts. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
19. Constitution Act 1975. Victorian Consolidated Legislation. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
20. Referendum Dates and Results 1906 – Present. Australian Electoral Commission. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
21. Part 2 – History of Australian Referendums. [dostęp 2011-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-28)]. (ang.).
22. Australian Standard Geographical Classification (ASGC), 1999. Australian Bureau of Statistics. [dostęp 2011-09-22]. (ang.).
23. Local Government National Report 2005-06. Australian Govermment – Department of Transport and Regional Services. [dostęp 2011-09-22].