Narzędzia i materiały piśmienne
przybory, akcesoria pisarskie i nośniki pisma oraz zasoby technologiczne przeznaczone do tworzenia tekstów rękopiśmiennych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Narzędzia i materiały piśmienne – przybory, akcesoria pisarskie i nośniki pisma oraz zasoby technologiczne przeznaczone do tworzenia tekstów rękopiśmiennych. Są od siebie współzależne, a ich stosowanie na przestrzeni dziejów wiązało się z lokalizacją, rozwojem cywilizacji oraz stopniem technologicznego zaawansowania.
Pierwotne materiały stosowane w celach pisarskich to produkty pochodzenia naturalnego. W starożytności, w krajach śródziemnomorskich używano liści drzew oliwnych i palm oraz kory (między innymi lipy i wiązu). W Chinach były to tabliczki drewniane i rozcięte łodygi bambusa, a w krajach azjatyckich - kora z brzozy[1]. Popularność drewna wynikała z łatwej dostępności, niskich kosztów pozyskiwania, a także możliwości wielokrotnego użytku (napisy były ścierane, a tabliczki wykorzystywane po raz kolejny). Innymi, rozpowszechnionymi materiałami piśmienniczymi wykorzystywanymi m.in. w Rzymie były płótno i kamień. Na marmurze ryto napisy pamiątkowe, nagrobne i sakralne[2]. W Mezopotamii najpopularniejsze w tamtym okresie były tabliczki gliniane. Ich proces tworzenia polegał na formowaniu prostokątów z gliny, pisaniu na mokrej płaszczyźnie z jednej lub dwóch stron, a następnie suszeniu na słońcu lub wypalaniu w ogniu. Natomiast w Grecji napisy sporządzano na skorupach naczyń glinianych. W ten sposób przeprowadzano ostracyzm.
W okresie starożytności najważniejszym z materiałów piśmiennych był papirus wytwarzany z trzciny rosnącej w delcie Nilu. Papirus był importowany do krajów śródziemnomorskich, wykorzystywano go również w krajach arabskich. Jego arkusze stosowano pojedynczo lub w formie zwojów. Powierzchnia nie była gładka, a zapisanie możliwe było właściwie tylko jednostronnie. Objęcie Egiptu przez Arabów (641 r.) spowodowało czasowe zaprzestanie transportu papirusu na Zachód. Skutkiem był wzrost popularności pergaminu[3]. Jego produkcja była ułatwiona ze względu na fakt, że można go było otrzymać ze skóry praktycznie każdego zwierzęcia, jednak najczęściej w tym celu wykorzystywano skóry owiec, krów i kóz. Z powodu wysokich cen pergaminu bywało, że był on wykorzystywany ponownie. Dzieło, które sporządzono na wcześniej usuniętym rękopisie nazywano palimpsestem[4].
Najbardziej rewolucyjny okazał się wynalazek papieru. Uważa się go za jeden z Czterech Wielkich Wynalazków Chin. Tajemnica jego produkcji była strzeżona przez siedem wieków. Dopiero w 751 r. Arabowie zdołali zdobyć sekrety wytwarzania tego materiału. Wydobyli je od chińskich jeńców wojennych i po krótkim czasie wybudowali papiernię w Samarkandzie. Papier produkowano w zależności od dostępności surowców - m.in. konopi, lnianych szmat czy nawet jedwabiu. Do Europy trafił za sprawą Hiszpanii zdobytej przez Arabów[5]
Narzędzia pisarskie także ewoluowały z biegiem czasu. Ich wykorzystanie zależało od stosowanego w danym czasie materiału. Początkowo często używano materiałów twardych, dlatego napisy trzeba było ryć, kłuć lub odciskać. Do kłucia w kamieniu używano dłuta, rylca do rycia w metalu, a skośnie ściętą trzcinę do odciskania znaków na glinianych tabliczkach[6].
Do materiałów miękkich (papirusu, płótna, pergaminu, a następnie papieru) wykorzystywano w kolejności: trzcinkę, pędzelek i pióro. U Rzymian trzcinka musiała być skośnie ścięta, a na końcu rozgniatana w kształt małego pędzelka. W Grecji stosowano grubsze i twardsze trzciny, rozszczepione w taki sposób, aby możliwe było kreślenie nawet bardzo cienkich linii. W krajach muzułmańskich używano odpowiednika tych narzędzi nazywanego kalamem, który był docinany w sposób dobrany do rodzaju pisma[1]. Około IV wieku popularne do pisania na pergaminie (później również papierze) stało się ptasie pióro pochodzące w głównej mierze od łabędzia lub gęsi. Pióro należało właściwie zaostrzyć (cienko i ostro lub płasko) i rozszczepić na końcu.
Do tworzenia napisów na materiałach miękkich niezbędny był także atrament. Najczęściej wykorzystywany był koloru czarnego, jednak produkowano również atramenty kolorowe - głównie czerwone, ale także zielone, niebieskie żółte lub białe. Znajdowały one zastosowanie w tytułach lub inicjałach rękopisów czy podpisach dostojników. Do cennych dokumentów często stosowano również złotą i srebrną farbę[7]. W starożytności i średniowieczu korzystano głównie z atramentu węglowego. Wytwarzano go przez połączenie ze sobą sadzy i substancji wiążącej (zazwyczaj żywicy, ale także gumy arabskiej lub miodu) w wyniku czego powstawał proszek, który rozpuszczano w wodzie gdy zamierzano go użyć. Inny rodzaj to tzw. hibir w postaci ciekłej, sporządzany z galasówek. Dodawano do niego soli, substancji wiążącej oraz piwa lub octu winnego[8]. Późniejsze atramenty (tzw. inkaust) nie były tak trwałe i mogły niszczyć pergamin lub papier z powodu posiadanych właściwości żrących. Zostały wyparte przez atramenty nowoczesne na przełomie XVIII i XIX wieku.
Ważny moment w rozwoju narzędzi piśmiennych miał miejsce w 1780 r., kiedy to została wynaleziona metalowa stalówka. Jej masowa produkcja rozpoczęła się na początku XIX wieku i opanowała całą Europę. Tak jak metalową stalówkę, również w Anglii skonstruowano pióro wieczne, które w połowie XX wieku zaczęło być wypierane przez długopis. Równocześnie, od końca XIX wieku duże zastosowanie w piśmiennictwie znalazła maszyna do pisania[9]. Aktualnie w tym celu wykorzystywane są m.in. komputery.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
