Melecjusz Smotrycki
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Melecjusz (w j. pol. także Meletiusz Smotriski, Smotrzyski, Smotrziski; ukr. Мелетій Смотрицький, biał. Мялецій Сматрыцкі, ros. Мелетий Смотрицкий, łac. Meletius Smotrickij, Smotriscky, Smotrysky[uwaga 1]; ur. ok. 1577 na Podolu, zm. 27 grudnia 1633 w Dermaniu) – prawosławny, a następnie unicki duchowny działający w Rzeczypospolitej, w latach 1620–1629 prawosławny arcybiskup połocki, archimandryta dermański w 1627 roku[1]. Autor gramatyki języka cerkiewnosłowiańskiego zaliczanej do najważniejszych opracowań w tej tematyce.
Maksym Smotrycki Максим Смотрицкий | |||
Biskup Hierapolis | |||
Kraj działania | |||
---|---|---|---|
Data i miejsce urodzenia |
ok. 1577 | ||
Data i miejsce śmierci |
27 grudnia 1633 | ||
Miejsce pochówku | |||
Arcybiskup połocki | |||
Okres sprawowania |
1620–1629 | ||
Biskup tytularny Hierapolis | |||
Okres sprawowania |
1631–1633 | ||
Wyznanie | |||
Kościół |
Kościół unicki | ||
Śluby zakonne |
koniec 1616–1618 | ||
Diakonat |
ok. 1618 | ||
Prezbiterat |
ok. 1618 | ||
Sakra biskupia |
październik 1620 | ||
|
Data konsekracji |
październik 1620 |
---|---|
Konsekrator |
Był synem Herasyma Smotryckiego, wykładowcy Akademii Ostrogskiej[2], pracującego m.in. przy druku Biblii ostrogskiej. Absolwent tejże Akademii[2], następnie prawdopodobnie studiował w wileńskim kolegium jezuickim. Jako korepetytor Bohdana Sołomereckiego podróżował z nim po Niemczech, uczestnicząc jako wolny słuchacz w wykładach na uniwersytetach w Lipsku i Wittenberdze. Uzyskane w ten sposób wiadomości, jak również własne lektury, pozwoliły mu stać się jednym z najlepiej wykształconych duchownych swojej epoki.
Od 1610 roku brał aktywny udział w polemice prawosławno-unickiej wokół zawartej w 1596 roku unii kościelnej. W wymienionym roku wydał w Wilnie, pod pseudonimem Theofil Ortholog, traktat polemiczny Threnos, w którym w dramatyczny sposób opisywał sytuację Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej i dowodził fałszywości dogmatów katolickich. Był to najcenniejszy tekst polemiczny napisany w toku sporów międzywyznaniowych przez prawosławnego autora. Król Zygmunt III Waza, po zapoznaniu się z tekstem, nakazał aresztowanie jego autorów i wydawców. Zmusiło to Smotryckiego do usunięcia się z życia publicznego. Najpóźniej w 1618 autor Threnosu złożył wieczyste śluby mnisze w monasterze Św. Ducha w Wilnie. W 1619 roku opublikował gramatykę języka cerkiewnosłowiańskiego, znacząco przyczyniając się do kodyfikacji norm tego języka.
W październiku 1620 roku w tajemnicy i bez zgody władz państwowych przyjął chirotonię biskupią z rąk patriarchy jerozolimskiego Teofana III, otrzymując godność arcybiskupa połockiego. Razem z wyświęconym w tym samym czasie metropolitą kijowskim Hiobem bronił kanoniczności i legalności chirotonii, domagając się przyznania prawosławnym prawa do posiadania własnej, nieunickiej, hierarchii kościelnej. Wiernych żyjących na terenie archieparchii połockiej wzywał do nieposłuszeństwa wobec unickiego biskupa Jozafata Kuncewicza, szerzącego unię przy pomocy organów państwowych. Gdy w 1623 roku Kuncewicz został zamordowany w Witebsku przez prawosławnych mieszczan, arcybiskup Melecjusz został oskarżony o zainspirowanie tej zbrodni. W momencie, gdy do niej doszło, znajdował się już jednak poza Rzecząpospolitą, w podróży do Jerozolimy i Konstantynopola.
Prawdopodobnie pod wpływem rozczarowania kondycją obu odwiedzonych starożytnych patriarchów prawosławnych Melecjusz Smotrycki przyjął w 1627 roku unię, jednak początkowo zachował ten fakt w tajemnicy. Usiłował przekonać prawosławnych hierarchów Rzeczypospolitej do zgody na nową unię, prowadzącą do utworzenia w kraju autonomicznego patriarchatu, uznającego jednak zwierzchnictwo papieża. W sierpniu 1628 roku jego sugestie zostały jednak odrzucone przez prawosławny sobór pod wyraźnym naciskiem jednoznacznie wrogich unii delegatów kozackich. Najpóźniej w styczniu roku następnego Smotrycki publicznie wyznał wiarę katolicką. W sierpniu 1629 roku wystąpił na synodzie we Lwowie, ponownie apelując do prawosławnych o przyłączenie się do Kościoła unickiego. Było to jego ostatnie wystąpienie publiczne. W miarę upływu lat Smotrycki dochodził do przekonania, że pomyślność żyjących w Rzeczypospolitej Rusinów jest możliwa tylko pod warunkiem przyjęcia przez nich unii. Twierdził, że dla zachowania własnej odrębności powinni zdecydować się na to, dopóki nie byli jeszcze społecznością wyłącznie chłopską. Jego argumenty nie były jednak przyjmowane przez prawosławny episkopat, a wydane po 1627 roku pisma polemiczne – zwalczane przez prawosławnych mnichów jako szczególnie niebezpieczne.
W 1631 roku papież Urban VIII nadał mu tytuł biskupa Hierapolis; Kongregacja Rozkrzewiania Wiary nie zgodziła się na nadanie mu jakiejkolwiek katedry w Kościele unickim. Smotrycki spędził ostatnie lata życia w klasztorze w Dermaniu, nie angażując się już w życie publiczne. Tam też zmarł i został pochowany. W XVII w. była rozważana jego kanonizacja, którą to myśl ostatecznie zarzucono.