Kościół Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Księżpolu

Kościół Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Księżpolu – parafialny kościół katolicki w Księżpolu, była cerkiew prawosławna.

Kościół Podwyższenia Krzyża Pańskiego

nr rej. A/1468 z dnia 24.06.1983
kościół parafialny
Państwo	Polska
Miejscowość	Księżpol
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	Kościół katolicki
Diecezja	Diecezja zamojsko-lubaczowska
Wezwanie	Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Historia Aktualne przeznaczenie czynny kościół Poprzednie wyznanie prawosławie
Dane świątyni Wieża kościelna • liczba wież 1 Kopuła • liczba kopuł 1 (gdy funkcjonowała jako cerkiew) Ołtarz • liczba ołtarzy 3 Liczba naw 3
Położenie na mapie Polski Kościół Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Położenie na mapie województwa lubelskiego Kościół Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Położenie na mapie powiatu biłgorajskiego Kościół Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Położenie na mapie gminy Księżpol Kościół Podwyższenia Krzyża Pańskiego
50°24′51,4″N 22°44′47,0″E

Historia

Pierwsze udokumentowane wzmianki o istnieniu prawosławnej cerkwi Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Księżpolu pochodzą z dokumentów podatkowych z roku 1507. Prawdopodobnie drewniana świątynia prawosławna została wzniesiona jednak wcześniej. Nowa, drewniana świątynia unicka została zbudowana dla mieszkańców Księżpola, którzy byli Rusinami, z fundacji Zamoyskich w 1679 roku (w 1588 Księżpol znalazł się w dobrach Jana Zamoyskiego a następnie Ordynacji Zamojskiej). Kolejna unicka cerkiew w Księżpolu powstała w latach 1855-1857 na miejscu starszej świątyni^[1] z fundacji Konstantego Zamoyskiego. Była to siedziba miejscowej parafii^[2]. Od roku 1875 księżpolska parafia, w wyniku likwidacji unickiej diecezji chełmskiej przez władze carskie, ponownie funkcjonowała jako prawosławna, wchodząc jednak w skład chełmsko-warszawskiej eparchii Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej.

Okres po I wojnie światowej

W wyniku działań zbrojnych podczas pierwszej wojny światowej w 1915 roku, świątynia została uszkodzona. Po 1918 roku przejęta przez Kościół katolicki dla, nowo tworzonej w Księżpolu, parafii rzymskokatolickiej pod tym samym wezwaniem. Świątynia remontowana była w 1924 roku. Podczas przystosowywania cerkwi dla nowej parafii,utraciła wiele charakterystycznych elementów świadczących o wielowiekowych tradycjach miejscowości i jej mieszkańców, wprowadzając w ich miejsce dotychczas lokalnie nieznane zwyczaje i styl urządzenia świątyni. W 1937 roku wysiłkiem miejscowej społeczności prawosławnej w Księżpolu zbudowana była drewniana cerkiew. Została ona zburzona w 1938 roku w ramach akcji niszczenia świątyń prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu. W okresie drugiej wojny światowej (w latach 1941-1945) w Księżpolu funkcjonowała reaktywowana prawosławna parafia.

Wnętrze świątyni

Architektura i wyposażenie

Budynek jest trójnawowy, z zakrystią i niewielką wieżyczką nad nawą. Ołtarz główny z obrazem św. Antoniego z Padwy i figurą Chrystusa na Krzyżu powstał w 1952. Inne elementy wyposażenia świątyni są starsze - z XVIII w. pochodzą stacje Drogi Krzyżowej, monstrancja, na chórze znajdują się organy pochodzenia unickiego^[1]. Zabytkowymi elementami znajdującymi się w świątyni z okresu, gdy funkcjonowała ona jako cerkiew są także chrzcielnica oraz żyrandol z XVIII/XIX wieku.

Otoczenie

Na północ od kościoła znajduje się rzymskokatolicki cmentarz (dawniej unicki, powstały z kolei na miejscu prawosławnego) z najstarszym nagrobkiem sięgającym 1828. Na cmentarzu znajduje się 12 mogił żołnierzy z września 1939 oraz Kopiec Żołnierski z I wojny światowej. Około 1,5 km w kierunku północno-wschodnim od dzisiejszego kościoła znajduje się wciąż czynny cmentarz prawosławny^[3]. Na cmentarzu niejednokrotnie dokonywano aktów profanacji, o czym świadczy ogromna liczba zniszczonych nagrobków oraz krzyży.

Przypisy

1. Księżpol
2. PaulinaP. Cynalewska-Kuczma PaulinaP., Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 140, ISBN 83-232-1463-8, OCLC 69452580.
3. D. Kawałko, Cmentarze województwa zamojskiego, Państwowa Służba Ochrony Zabytków, Zamość 1994, s. 114-116.

Bibliografia

• Budzyński Z. „Sieć parafialna prawosławnej diecezji Przemyskiej na przełomie XV i XVI wieku”. Polska – Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, Przemyśl, 1990. T.1, str. 144;
• „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, Warszawa, 1883, T. 4. s. 830;
• Saładiak A. „Pamiątki i zabytki kultury ukraińskiej w Polsce”, Warszawa, 1993;
• „Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce.” Województwo Zamojskie 48. Ośrodek dokumentacji zabytków, Warszawa, 1991, s. 48;
• Interpelacja posła Stepana Barana do premiera rządu (1938), „Надбужанщина — Нюйорк, Париж, Сiдней, Торонто. 1986 Т. 1. С 700-713;
• Холмьский православний народнiй календар на р. Холм, s. 61.