Koziorożce

Koziorożce^[37], kozłowate (Caprini) – plemię ssaków z podrodziny antylop (Antilopinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae), obejmujące gatunki zaliczane do zwierzyny o dużym znaczeniu gospodarczym. Wśród Caprini są zwierzęta średniej wielkości, jak osiągający wagę ok. 30 kg goral, a także duże – dorodny samiec piżmowołu waży do 400 kg.

Koziorożce

Caprini
J.E. Gray, 1821
Przedstawiciel plemienia – koziorożec alpejski (Capra ibex ibex)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	przeżuwacze
Infrarząd	Pecora
Rodzina	wołowate
Podrodzina	antylopy
Plemię	koziorożce
Typ nomenklatoryczny
Capra Linnaeus, 1758
Synonimy Capridae[uwaga 1] J.E. Gray, 1821[1] Rupicapradae[uwaga 2] Brookes, 1828[2] Ovidae[uwaga 3] Brookes, 1828[3] Hircidae[uwaga 4] Brookes, 1828[3] Ovesideae: Lesson, 1842[4] Caprina: Sundevall, 1845[5] Capreae: J.E. Gray, 1846[6] Oveae: J.E. Gray, 1846[6] Ovinae: S.F. Baird, 1857[7] Œgosceridæ[uwaga 5] Cobbold, 1859[8] Caprinae: Blyth, 1863[9] Caprina: Haeckel, 1866[10] Ovina: Haeckel, 1866[10] Aegomorpha[uwaga 6] Haeckel, 1866[10] Ovibovidae[uwaga 7] J.E. Gray, 1872<[11] Pantholopidae[uwaga 8] J.E. Gray, 1872[12] Ovibovinae: Gill, 1872[13] Budorcinae[uwaga 9] Brooke, 1876[14] Rupicaprinae: Brooke, 1876[14] Nemorhedinae[uwaga 10] Brooke, 1876[14] Ovicaprina[uwaga 6] Noack, 1887[15] Tragina[uwaga 11] Haeckel, 1895[16] Pseudotraginae[uwaga 12] Schlosser, 1904[17] Nemorrhaedidae[uwaga 13] Knottnerus-Meyer, 1907[18] Panthalopidae: Knottnerus-Meyer, 1907[19] Rupicapridae: Knottnerus-Meyer, 1907[20] Pseudoinae[uwaga 14] Knottnerus-Meyer, 1907[21] Budorcatinae: Knottnerus-Meyer, 1907[22] Pantholopinae: Pocock, 1910[23] Ovicaprinae[uwaga 6] Schlosser, 1911[24] Euceratheriinae[uwaga 15] Frick, 1937[25] Ovini: Frick, 1937[26] Budorcadina: Pilgrim, 1939[27] Rupicaprina: Pilgrim, 1939[27] Nemorhaedina[uwaga 16] Pilgrim, 1939[27] Pantholopina: Pilgrim, 1939[27] Rupicaprini: Simpson, 1945[28] Caprini: Simpson, 1945[29] Ovibovini: Simpson, 1945[29] Megalovinae[uwaga 17] Dietrich, 1950[30] Nemorhaedini: Sokolov, 1953[31] Pantholopini: Sokolov, 1953[32] Euceratherini: Hibbard, 1955[33] Capricornini[uwaga 18] Duvernois & Guérin, 1989[34] Pseudotragini: Solounias & Moelleken, 1992[35] Naemorhedini[uwaga 19] Kalandadze & Rautian, 1992[36]
Rodzaje
68 rodzajów (w tym 54 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Zasięg występowania

Koziorożce występują w Eurazji, Afryce i Ameryce Północnej^[38][39] – najczęściej na obszarach górskich, skalistych, często powyżej górnej granicy lasu. Niektóre gatunki występują na suchych terenach trawiastych, a piżmowół arktyczny w tundrze.

Znaczenie gospodarcze

Pozyskuje się z nich mięso, skóry, rogi i runo. W krajach azjatyckich krew i niektóre części ciała kozłowatych wykorzystuje się w medycynie ludowej. Rogi wielu gatunków są wysoko cenionym trofeum myśliwskim. Koza i owca zostały udomowione i są wykorzystywane jako zwierzęta gospodarskie. W kilku krajach podejmowane są próby udomowienia piżmowołu. W Polsce występuje muflon sprowadzony jako zwierzę łowne.

Zagrożenia i ochrona

Pomimo dużego znaczenia ekonomicznego dla człowieka wiele gatunków Caprini pozostaje słabo poznanych. Większość z nich jest zagrożona wyginięciem. Według danych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody 70% gatunków kozłowatych jest narażona na wyginięcie (kategorie VU, EN i CR), z czego 30% zaliczono do kategorii zagrożonych (EN) i krytycznie zagrożonych (CR)^[40]. Do głównych przyczyn wpływających na wzrost zagrożenia wyginięciem należy utrata siedlisk, polowania oraz konkurowanie ze zwierzętami hodowlanymi o zasoby pokarmowe.

Rodzaje

Do plemienia należą następujące rodzaje^[41][38][37]:

• Pantholops Hodgson, 1834 – cziru – jedynym przedstawicielem jest Pantholops hodgsonii (Abel, 1826) – cziru tybetańskie
• Oreamnos Rafinesque, 1817 – kozioł – jedynym żyjącym współcześnie przedstawicielem jest Oreamnos americanus (de Blainville, 1816) – kozioł śnieżny
• Budorcas Hodgson, 185 – takin
• Ammotragus Blyth, 1840 – arui – jedynym żyjącym współcześnie przedstawicielem jest Ammotragus lervia (Pallas, 1777) – arui grzywiasta
• Arabitragus Ropiquet & Hassanin, 2005 – arabotar – jedynym przedstawicielem jest Arabitragus jayakari (O. Thomas, 1894) – arabotar blady
• Hemitragus Hodgson, 1841 – tar – jedynym żyjącym współcześnie przedstawicielem jest Hemitragus jemlahicus (C.H. Smith, 1826) – tar himalajski
• Pseudois Hodgson, 1846 – nahur – jedynym przedstawicielem jest Pseudois nayaur (Hodgson, 1833) – nahur górski
• Capra Linnaeus, 1758 – koziorożec
• Nilgiritragus Ropiquet & Hassanin, 2005 – nilgiritar – jedynym przedstawicielem jest Nilgiritragus hylocrius (Ogilby, 1838) – nilgiritar leśny
• Ovis Linnaeus, 1758 – owca
• Rupicapra de Blainville, 1816 – kozica
• Naemorhedus C.H. Smith, 1827 – goral
• Capricornis Ogilby, 1837 – serau
• Ovibos de Blainville, 1816 – piżmowół – jedynym przedstawicielem jest Ovibos moschatus (A.E.W. Zimmermann, 1780) – piżmowół arktyczny

Tary z rodzaju Hemitragus nie są ze sobą tak blisko spokrewnione, jak do niedawna uważano. W 2005 Ropiquet i Hassanin zaproponowali wyłonienie dwóch nowych rodzajów: arabotar (Arabitragus) i nilgiritar (Nilgiritagus)^[42].

Opisano także szereg rodzajów wymarłych:

• Aragoral Alcalá & Morales, 1997^[43] – jedynym przedstawicielem był Aragoral mudejar Alcalá & Morales, 1997
• Benicerus Heintz, 1973^[44] – jedynym przedstawicielem był Benicerus theobaldi Heintz, 1973
• Boopsis Teilhard de Chardin, 1936^[45]
• Bootherium Leidy, 1852^[46] – jedynym przedstawicielem był Bootherium bombifrons (Harlan, 1825)
• Bouria Vrba, 1997^[47] – jedynym przedstawicielem był Bouria anngettyae Vrba, 1997
• Capraoryx Alekseeva, 1977^[48] – jedynym przedstawicielem był Capraoryx orientalis Alekseeva, 1977
• Criotherium Forsyth Major, 1891^[49]
• Damalavus Arambourg, 1959^[50] – jedynym przedstawicielem był Damalavus boroccoi Arambourg, 1959
• Demecquenemia Kostopoulos & Bernor, 2011^[51] – jedynym przedstawicielem był Demecquenemia rodleri (Pilgrim & Hopwood, 1928)
• Ebusia Moyà-Solà, Quintana Cardona & Köhler, 2022^[52] – jedynym przedstawicielem był Ebusia moralesi Moyà-Solà, Quintana Cardona & Köhler, 2022
• Euceratherium Furlong & Sinclair, 1904^[53] – jedynym przedstawicielem był Euceratherium collinum Furlong & Sinclair, 1904
• Euthyceros Athanassiou, 2002^[54] – jedynym przedstawicielem był Euthyceros thessalicus Athanassiou, 2002
• Gallogoral Guérin, 1965^[55] – jedynym przedstawicielem był Gallogoral meneghinii (Rütimeyer, 1878)
• Hesperidoceras Crusafont i Pairó, 1965^[56] – jedynym przedstawicielem był Hesperidoceras merlae (Villalta Comella & Crusafont i Pairó, 1955)
• Hezhengia Qiu Zhanxiang, Wang Banyue & Xie Guangpu, 2000^[57]
• Huabeitragus Chen Guanfang & Zhang Zhaoqun, 2007^[58] – jedynym przedstawicielem był Huabeitragus yushensis (Teilhard de Chardin & Trassaert, 1938)
• Kabulicornis Heintz & H. Thomas, 1981^[59] – jedynym przedstawicielem był Kabulicornis ahmadi Heintz & H. Thomas, 1981
• Koufotragus Bonis & Bouvrain, 1996^[60] – jedynym przedstawicielem był Koufotragus bailloudi (Arambourg & Piveteau, 1929)
• Lyrocerus Teilhard de Chardin & Trassaert, 1938^[61] – jedynym przedstawicielem był Lyrocerus satan Teilhard de Chardin & Trassaert, 1938
• Macrotragus Chen Guanfang & Zhang Zhaoqun, 2007^[62]
• Makapania Wells & Cooke, 1956^[63] – jedynym przedstawicielem był Makapania broomi Wells & Cooke, 1956
• Megalovis Schaub, 1923^[64]
• Mesembriacerus Bouvrain, 1975^[65] – jedynym przedstawicielem był Mesembriacerus melentisi Bouvrain, 1975
• Myotragus Bate, 1909^[66]
• Neotragocerus Matthew & Cook, 1909^[67] – jedynym przedstawicielem był Neotragocerus improvisus Matthew & Cook, 1909
• Nitidarcus Vrba, 1997^[68] – jedynym przedstawicielem był Nitidarcus asfawi Vrba, 1997
• Norbertia Köhler, Moyà-Solà & Morales, 1995^[69] – jedynym przedstawicielem był Norbertia hellenica Köhler, Moyà-Solà & Morales, 1995
• Nesogoral Gliozzi & Malatesta, 1980^[70]
• Olonbulukia Bohlin, 1937^[71] – jedynym przedstawicielem był Olonbulukia tsaidamensis Bohlin, 1937
• Pachygazella Teilhard de Chardin & Yang Zhongjian, 1931^[72] – jedynym przedstawicielem był Pachygazella grangeri Teilhard de Chardin & Yang Zhongjian, 1931
• Palaeoreas Gaudry, 1861^[73]
• Palaeoryx Gaudry, 1861^[74]
• Paraprotoryx Bohlin, 1935^[75] – jedynym przedstawicielem był Paraprotoryx minor Bohlin, 1935
• Parapseudotragus Sokolov, 1961^[76] – jedynym przedstawicielem był Parapseudotragus tauricus (Bogachev, 1960)
• Pliotragus Kretzoi, 1941^[77]
• Praeovibos Staudinger, 1908^[78]
• Procamptoceras Schaub, 1923^[79] – jedynym przedstawicielem był Procamptoceras brivatense Schaub, 1923
• Prosinotragus Bohlin, 1935^[80] – jedynym przedstawicielem był Prosinotragus tenuicornis Bohlin, 1935
• Protovis Wang Xiaoming, Li Qiang & Takeuchi, 2016^[81] – jedynym przedstawicielem był Protovis himalayensis Wang Xiaoming, Li Qiang & Takeuchi, 2016
• Pumilovis Mead & Czaplewski, 2009^[82] – jedynym przedstawicielem był Pumilovis richwhitei Mead & Czaplewski, 2009
• Qurliqnoria Bohlin, 1937^[83]
• Shaanxispira Liu Dongsheng, Li Chuankui & Zhai Renjie, 1978^[84]
• Sinocapra Chen Guanfang, 1991^[85]
• Sinopalaeoceros Chen Guanfang, 1988^[86] – jedynym przedstawicielem był Sinopalaeoceros xiejiaensis (Li Chuankui & Qiu Zhuding, 1980)
• Sinotragus Bohlin, 1935^[87]
• Sivacapra Pilgrim, 1939^[88]
• Skoufotragus Kostopoulos, 2009^[89]
• Skouraia Geraads, El Boughabi & Zouhri, 2012^[90] – jedynym przedstawicielem był Skouraia helicoides Geraads, El Boughabi & Zouhri, 2012
• Sporadotragus Kretzoi, 1968^[91]
• Soergelia Schaub, 1951^[92]
• Tossunnoria Bohlin, 1937^[93] – jedynym przedstawicielem był Tossunnoria pseudibex Bohlin, 1937
• Tragoreas Schlosser, 1904^[94]
• Tsaidamotherium Bohlin, 1935^[95]

Uwagi

1. Pisownia oryginalna, takson zdefiniowany jako odrębna rodzina.
2. Typ nomenklatoryczny: Rupicapra de Blainville, 1816.
3. Typ nomenklatoryczny: Ovis Linnaeus, 1758.
4. Typ nomenklatoryczny: Hircus Boddaert, 1785 (= Capra Linnaeus, 1758).
5. Typ nomenklatoryczny: Aegoceros Pallas, 1811 (= Capra Linnaeus, 1758).
6. Nazwa nie bazuje na nazwie rodzajowej.
7. Typ nomenklatoryczny: Ovibos de Blainville, 1816.
8. Typ nomenklatoryczny: Pantholops Hodgson, 1834.
9. Typ nomenklatoryczny: Budorcas Hodgson, 1850.
10. Typ nomenklatoryczny: Nemorhedus Agassiz, 1842 (= Naemorhedus C.H. Smith, 1827).
11. Typ nomenklatoryczny: Tragus Schrank, 1798 (= Capra Linnaeus, 1758).
12. Typ nomenklatoryczny: †Pseudotragus Schlosser, 1904 (= †Protoryx Forsyth Major, 1891).
13. Typ nomenklatoryczny: Nemorrhaedus Trouessart, 1898 (= Naemorhedus C.H. Smith, 1827).
14. Typ nomenklatoryczny: Pseudois Hodgson, 1846.
15. Typ nomenklatoryczny: †Euceratherium Furlong & Sinclair, 1904.
16. Typ nomenklatoryczny: Nemorhaedus Hodgson, 1841 (= Naemorhedus C.H. Smith, 1827).
17. Typ nomenklatoryczny: †Megalovis Schaub, 1923.
18. Typ nomenklatoryczny: Capricornus J.E. Gray, 1862 (= Capricornis Ogilby, 1837).
19. Typ nomenklatoryczny: Naemorhedus C.H. Smith, 1827.

Przypisy

1. J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 307, 1821. (ang.).
2. Brookes 1828 ↓, s. 64.
3. Brookes 1828 ↓, s. 72.
4. R.-P. Lesson: Nouveau Tableau du Règne Animal: Mammifères. Paris: Arthus Bertrand, 1842, s. 182. (fr.).
5. C.J. Sundevall. Öfversigt af däggdjursordningen Pecora. „Öfversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Forhandlingar”. 2 (3), s. 32, 1846. (szw.).
6. J.E. Gray. On the arrangement of the hollow-horned ruminants (Bovidæ). „The Annals and Magazine of Natural History”. 18 (119), s. 230, 1846. (ang.).
7. S.F. Baird: Mammals. W: United States. War Department: Reports of explorations and surveys, to ascertain the most practicable and economical route for a railroad from the Mississippi River to the Pacific Ocean. Made under the direction of the secretary of war, in 1853-1857. T. 8. Cz. 1: General report upon the zoology of the several Pacific Railroad routes. Washington: A.O.P. Nicholson, Printer, 1857, s. xxxi, 664. (ang.).
8. T.S. Cobbold: Ruminantia. W: R.B. Todd: The cyclopaedia of anatomy and physiology. Cz. 5. London: Longman, Brown, Green, Longmans, & Roberts, 1859, s. 506. (ang.).
9. E. Blyth: Catalogue of the Mammalia in the Museum Asiatic Society. Calcutta: Savielle & Cranenburgh, 1863, s. 173. (ang.).
10. E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clviii. (niem.).
11. Gray 1872 ↓, s. 31.
12. Gray 1872 ↓, s. 32.
13. T.N. Gill. Arrangement of the Families of Mammals; with Analytical Tables. „Smithsonian Miscellaneous collections”. 11, s. 9, 77, 1874. (ang.).
14. V. Brooke: Order VII.—Undulata. W: A.R. Wallace: The geographical distribution of animals. With a study of the relations of living and extinct faunas as elucidating the past changes of the earth’s surface. Cz. 2. New York: Harper and brothers, 1876, s. 224. (ang.).
15. T. Noack. Beiträge zur Keuntniss der Säugethier-Fauua von Ost- und Central-Afrika. „Zoologische Jahrbücher”. Abteilung für Systematik, Geographie und Biologie der Tiere. 2, s. 202, 1887. (niem.).
16. E. Haeckel: Systematische phylogenie. T. 3. Berlin: Georg Reimer, 1895, s. 552. (niem.).
17. Schlosser 1904 ↓, s. 87.
18. Knottnerus-Meyer 1907 ↓, s. 48.
19. Knottnerus-Meyer 1907 ↓, s. 63.
20. Knottnerus-Meyer 1907 ↓, s. 75.
21. Knottnerus-Meyer 1907 ↓, s. 80.
22. Knottnerus-Meyer 1907 ↓, s. 84.
23. R.I. Pocock. On the specialized cutaneous glands of ruminants. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1910, s. 899, 1910. (ang.).
24. M. Schlosser: Klasse. Mammalia. Säugetiere. W: K.A. von Zittel: Grundzüge der Paläontologie (Paläzoologie). Cz. 2: Vertebrata. München: Druck und verlag von R. Oldenbourg, 1911, s. 500. (niem.).
25. Frick 1937 ↓, s. xvi, 548.
26. Frick 1937 ↓, s. 539.
27. Pilgrim 1939 ↓, s. 23.
28. Simpson 1945 ↓, s. 161.
29. Simpson 1945 ↓, s. 162.
30. W.O. Dietrich. Fossile Antilopen und Rinder Aquatorialafrikas. (Material der Kohl-Larsen’schen Expeditionen). „Paläontographica”. Abteilung A. 99, s. 21, 1950. (niem.).
31. Sokolov 1953 ↓, s. 162.
32. Sokolov 1953 ↓, s. 187.
33. C.W. Hibbard. Pleistocene vertebrates from the Upper Becerra (Becerra Superior) Formation, Valley of Tequixquiac, Mexico, with notes on other Pleistocene forms. „Contributions from the Museum of Paleontology, University of Michigan”. 12 (5), s. 80, 1955. (ang.).
34. M. Duvernois & C. Guérin. Les Bovidae (Mammalia, Artiodactyla) du Villafranchien supérieur d’Europe occidentale. „Geobios”. 22 (3), s. 368, 1989. DOI: 10.1016/S0016-6995(89)80136-6. (ang.).
35. N. Solounias & S.M. Moelleken. Dietary adaptations of two goat ancestors and evolutionary considerations. „Geobios”. 25 (6), s. 797, 805, 1992. DOI: 10.1016/S0016-6995(92)80061-H. (ang.).
36. Н.Н. Каландадзе & А.С. Раутиан. Система млекопитающих и историческая зоогеография. „Сборник трудов Зоологического музея МГУ”, s. 132, 1992. (ros.).
37. Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 181–183. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
38. C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 356–370. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
39. D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Subfamily Caprinae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).
40. Executive Summary – Status Survey and Conservation Action Plan: Wild Sheep, Goats, and Their Relatives. IUCN. [dostęp 2008-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 grudnia 2008)]. (ang.).
41. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-03]. (ang.).
42. A. Ropiquet, A. Hassanin. Molecular evidence for the polyphyly of the genus Hemitragus (Mammalia, Bovidae). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 36 (1), s. 154-168, 2005. ELSEVIER. DOI: 10.1016/j.ympev.2005.01.002. ISSN 1055-7903. (ang.).
43. L. Alcalá & J. Morales. A primitive caprine from the Upper Vallesian of La Roma 2 (Alfambra, Teruel, Aragón, Spain). „Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des sciences”. Série IIA. 324 (11), s. 947, 1997. DOI: 10.1016/S1251-8050(97)82509-8. (ang.).
44. E. Heintz. Un nouveau bovidé du Miocène de Beni Mellal, Maroc: Benicerus theobaldi n.g., n.sp. (Bovidae, Artiodactyla,Mammalia). „Annales Scientifiques de l’Université de Besançon”. 18, s. 245, 1973. (fr.).
45. P. Teilhard de Chardin. Fossil mammals from locality 9 of Choukoutien. „Palaeontologia Sinica”. New series C. 7 (4), s. 48, 1936. (ang.).
46. J.M. Leidy. On to two crania of extinct species of Ox. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 6, s. 71, 1852. (ang.).
47. Vrba 1997 ↓, s. 182.
48. А.С. Алексеева. „Труды Геологического института”. 300, s. 142, 1977. (ros.).
49. Ch.I. Forsyth Major. Considèralions nouvelles sur la faune des Vertébrés du miocène supérieur dans l’île de Samos. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 113, s. 608, 1891. (fr.).
50. C. Arambourg. Vertébrés continentaux du Miocène supérieur de l’Afrique du Nord. „Mémoire du Service de la Carte Géologique de l’Algérie”. 4, s. 117, 1959. (fr.).
51. D.S. Kostopoulos & R.L. Bernor. The Maragheh bovids (Mammalia, Artiodactyla): systematic revision and biostratigraphic-zoogeographic interpretation. „Geodiversitas”. 33 (4), s. 658, 2011. DOI: 10.5252/g2011n4a6. (ang.).
52. S. Moyà-Solà, J. Quintana Cardona & M. Köhler. Ebusia moralesi n. gen. nov. sp, a new endemic caprine (Bovidae, Mammalia) from the Neogene of Eivissa Island (Balearic Islands, Western Mediterranean): evolutionary implications. „Historical Biology”. 34 (8), s. 1644, 2022. DOI: 10.1080/08912963.2022.2060099. (ang.).
53. W.J. Sinclair. The exploration of the Potter Creek Cave. „University of California Publications, American Archaeology and Ethnology”. 2 (1), s. 18, 1904. (ang.).
54. A. Athanassiou. Euthyceros thessalicus, a new bovid from the Late Pliocene of Séskio (Thessaly, Greece). „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie”. Monatshefte 2002 (2), s. 115, 2002. (ang.).
55. C. Guérin: „Gallogoral” (nov. gen.) „meneghinii” (Rütimeyer, 1878). Un Rupricapriné du Villafranchien d’Europe occidentale. Lyon: Documents des Laboratoires de Géologie, 1965, s. 5. (fr.).
56. M. Crusafont i Pairó. Hesperidoceras, nuevo nombre para Hesperoceras Vill. et Crus. „Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural”. 63 (2/3), s. 223, 1965. (hiszp.).
57. Z. Qiu, B. Wang & G. Xie. Preliminary report on a new genus of Ovibovinae from Hezheng District, Gansu, China. „Vertebrata PalAsiatica”. 38 (2), s. 128, 2000. (ang.).
58. Chen i Zhang 2007 ↓, s. 100.
59. É. Heintz & H. Thomas. Un nouveau Bovidé, Kabulicornis uhmadi geri. nov., sp. nov., dans le gisement pliocène de Pul-e Charkhi, bassin de Kahul, Afghanistan. „Bulletin du Muséum national d’histoire naturelle”. Section C. Sciences de la terre, paléontologie, géologie, minéralogie. 3 (1), s. 32, 1981. (fr.).
60. L. de Bonis & G. Bouvrain. Un nouveau genre d’antilope dans le Ruscinien de Macédoine (Pliocène, Grèce). „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie”. Monatshefte 1996 (11), s. 699, 1996. (fr.).
61. P. Teilhard de Chardin & M. Trassaert. Cavicornia of South-Eastern Shansi. „Palaeontologia Sinica”. 115, s. 77, 1938. (ang.).
62. Chen i Zhang 2007 ↓, s. 102.
63. L.H. Wells & H.B.S. Cooke. Fossil Bovidae from the limeworks Quarry, Makap Ansgat, Potgietersrus. „Palaeontologia africana”. 3, s. 26, 1956. (ang.).
64. Schaub 1923 ↓, s. 292.
65. G. Bouvrain. Un nouveau bovid‚ du Vallésian de Macédoine (Grèce). „Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des sciences”. Série D. 280, s. 1357, 1975. (fr.).
66. D.M.A. Bate. Preliminary note on a new artiodactyle from Majorca, Myotragus balearicus, gen. et sp. nov. „The geological magazine, or, Monthly journal of geology”. New series. Decade V. 6 (9), s. 385, 1909. (ang.).
67. W.D. Matthew & H.J. Cook. A Pliocene fauna from western Nebraska. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 26 (27), s. 413, 1909. (ang.).
68. Vrba 1997 ↓, s. 177.
69. M. Köhler, S. Moyà-Solà & J. Morales. The vertebrate locality Maramena (Macedonia, Greece) at the Turolian–Ruscinian boundary (Neogene). 15. Bovidae and Giraffidae (Artiodactyla, Mammalia). „Münchner Geowissenschaftliche”. Abhandlungen A. 28, s. 172, 1995. (ang.).
70. E. Gliozzi & A.T. Malatesta. The Quaternary goat of Capo Figari (Northeastern Sardinia). „Geologica Romana”. 19, s. 332, 1980. (ang.).
71. Bohlin 1937 ↓, s. 30.
72. P. Teilhard de Chardin & Z.-j. Yang. Fossil mammals from the Late Cenozoic of Northern China. „Palaeontologia Sinica”. New series C. 1, s. 40, 1931. (ang.).
73. Gaudry 1861 ↓, s. 299.
74. Gaudry 1861 ↓, s. 241.
75. Bohlin 1935 ↓, s. 126.
76. И.И. Соколов. „Палеонтологический журнал”. 1961 (2), s. 112, 1961. (ros.).
77. M. Kretzoi. Präokkupierte Namen im Säugetiersystem. „Földtani Közlöny”. 71 (7–12), s. 349, 1941. (niem.).
78. W. Staudinger. Praeovibos priscus, nov. gen et nov. sp., ein Vertreter einer Ovibos nahestehenden Gattung aus dem Pleistocän Thüringens. „Centralblatt für Mineralogie, Geologie und Paläontologie”. Jahrgang 1908 (16), s. 483, 1908. (niem.).
79. Schaub 1923 ↓, s. 282.
80. Bohlin 1935 ↓, s. 130.
81. X. Wang, Q. Li & G.T. Takeuchi. Out of Tibet: an early sheep from the Pliocene of Tibet, Protovis himalayensis, genus and species nov. (Bovidae, Caprini), and origin of Ice Age mountain sheep. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 36 (5), s. e1169190, 2016. DOI: 10.1080/02724634.2016.1169190. (ang.).
82. J.I.J.I. Mead J.I.J.I., N.J.N.J. Czaplewski N.J.N.J., New caprine artiodactyl (Bovidae, Caprinae) from the late Blancan (earliest Pleistocene) of Arizona, North America, [w:] L.B.L.B. Albright, III (red.), Papers on Geology, Vertebrate Paleontology, and Biostratigraphy in Honor of Michael O. Woodburne, t. 65, Museum of Northern Arizona Bulletin, 2009, s. 563 (ang.).
83. Bohlin 1937 ↓, s. 34.
84. 刘东生, 李传夔 & 翟人杰. 陕西蓝田上新世脊椎动物化石. „Professional Papers on Stratigraphy and Paleontology”. 7, s. 181, 1978. (chiń.).
85. G.-f. Chen. A new genus of Caprini (Bovidae, Artiodactyla) from Upper Pliocene of Yushe, Shansi. „Vertebrata PalAsiatica”. 29 (3), s. 230, 1991. (ang.).
86. G.-f. Chen. Remarks on the Oioceros species (Bovidae, Artiodactyla, Mammalia) from the Neogene of China. „Vertebrata PalAsiatica”. 26 (3), s. 166, 1988. (ang.).
87. Bohlin 1935 ↓, s. 133.
88. Pilgrim 1939 ↓, s. 49.
89. D.S. Kostopoulos. The Late Miocene mammal faunas of the Mytilinii Basin, Samos Island, Greece: new collection. 14. Bovidae. „Beiträge zur Paläontologie”. 31, s. 363, 2009. (ang.).
90. D. Geraads, S. El Boughabi & S. Zouhri. A new caprin bovid (Mammalia) from the late Miocene of Morocco. „Palaeontologia africana”. 47, s. 19, 2012. (ang.).
91. M. Kretzoi. New generic names for homonyms. „Vertebrata Hungarica”. 10 (1–2), s. 164, 1968. (ang.).
92. S. Schaub. Soergella n. gen., ein Caprine aus dem thüringischen Altpleistocaen. „Eclogae geologicae Helvetiae”. 44, s. 376, 1951. (niem.).
93. Bohlin 1937 ↓, s. 37.
94. Schlosser 1904 ↓, s. 34.
95. A.B. Bohlin. Tsaidamotherium Hedini, n. g., n. sp. Ein Einhörniger Ovibovine, aus den Tertiären Ablagerungen aus der Gegend des Tossun nor, Tsaidam. „Geografiska Annaler”. 17, s. 66, 1935. (niem.).

Bibliografia

• J. Brookes: A catalogue of the Anatomical and Zoological Museum of Joshua Brookes. Cz. 16. London: Richard Taylor, 1828, s. 1–123. (ang.).
• J.A. Gaudry. Résultats des fouilles entreprises en Grèce sous tes auspices de l’Académie. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 52, s. 238–241, 297–299, 1861. (fr.).
• J.E. Gray: Catalogue of ruminant Mammalia (Pecora, Linnaeus) in the British Museum. London: British Museum, 1872, s. 1–102. (ang.).
• M. Schlosser. Die fossilen Cavicornia von Samos. „Beiträge zur Paläontologie und Geologie Österreich-Ungarns und des Orients: Mitteilungen des Geologischen und Paläontologischen Institutes der Universität Wien”. 17, s. 21–118, 1904. (niem.).
• T. Knottnerus-Meyer. Über das Tränenbein der Huftiere. Vergleichend-anatomischer Beitrag zur Systematik der rezenten Ungulata. „Archiv für Naturgeschichte”. 73 (1), s. 1–152, 1907. (niem.).
• S. Schaub. Neue und wenig bekannte Cavicornier von Seneze. „Eclogae geologicae Helveticae”. 18 (2), s. 281–295, 1923. (niem.).
• A.B. Bohlin. Cavicornia der Hipparion-Fauna Nord-Chinas. „Palaeontologia Sinica”. New series C. 9 (4), s. 1–166, 1935. (niem.).
• A.B. Bohlin. Eine tertiäre Säugetier-Fauna aus Tsaidam. „Palaeontologia Sinica”. New series C. 14 (1), s. 1–111, 1937. (niem.).
• Ch. Frick. Horned ruminants of North America. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 69, s. 1–669, 1937. (ang.).
• G.E. Pilgrim. The fossil Bovidae of India. „Memoirs of the Geological Survey of India, Palaeontologia Indica”. 26, s. 1–356, 1939. (ang.).
• G.G. Simpson. The principles of classification and a classification of mammals. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 85, s. 1–350, 1945. (ang.).
• И.И. Соколов. Опыт естественной классификации полорогих (Bovidae). „Труды Зоологического института РАН”. 14, s. 1–295, ryc. i–xxii, 1953. (ros.).
• K. Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971. Brak numerów stron w książce
• E.S. Vrba. New fossils of Alcelaphini and Caprinae (Bovidae: Mammalia) from Awash, Ethiopia, and phylogenetic analysis of Alcelaphini. „Palaeontologia africana”. 34, s. 127–198, 1997. (ang.).
• H. Komosińska, E. Podsiadło: Ssaki kopytne: przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 265-279. ISBN 83-01-13806-8.
• G. Chen & Z. Zhang. Restudy of Chinese fossil bovids referred to Protoryx (Bovidae, Artiodactyla). „Vertebrata PalAsiatica”. 45 (2), s. 98–109, 2007. (ang.).

Kontrola autorytatywna (takson):

• GND: 4418314-8
• BnF: 16188343v
• BNCF: 12727
• NKC: ph508897
• BNE: XX525881

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: animal/goat-antelope

Identyfikatory zewnętrzne:

• identyfikator iNaturalist: 568827
• ITIS: 552327
• NCBI: 9963
• identyfikator taksonu Fossilworks: 86342
• CoL: J9X