Korona estońska

Korona estońska (est. Eesti kroon) – jednostka monetarna Estonii (od 1928 roku do 31 grudnia 2010, z przerwą w okresie ZSRR). 1 korona estońska = 100 senti. Kod walutowy według ISO 4217 EEK. Średni kurs NBP 1 EEK = 0,2531 PLN (według stanu na 31 grudnia 2010). Z dniem 1 stycznia 2011 roku na terenie Estonii została wprowadzona waluta euro. Ostatnie korony estońskie zostały wycofane z obiegu 14 stycznia 2011 roku.

Korona estońska

Kod ISO 4217	EEK
Symbol	kr – korona
Państwo	Estonia
Lata w obiegu	1928–1941 oraz 1991–2011
Bank centralny	Bank Estonii
Podział	1 korona = 100 senti
Banknoty	1, 2, 5, 10, 25, 50, 100, 500 koron
Monety	5, 10, 20, 50 senti, 1, 5 koron

Okres 1928–1941

Reforma walutowa spowodowana gwałtownie spadającą wartością marki estońskiej weszła w życie 1 stycznia 1928 roku. Na mocy reformy wprowadzono do obiegu nową walutę narodową – koronę estońską w miejsce poprzedniej. Kurs wymiany ustalono na 100 marek estońskich za 1 koronę. Nazwę nowej waluty przyjęto od korony szwedzkiej, zapewne ze względu na historyczne powiązania obu państw. Dzięki sporej pożyczce zagranicznej udało się ustabilizować kurs korony estońskiej i powiązać go z funtem szterlingiem. Kurs wymiany pozostał niezmieniony do kryzysu gospodarczego w 1933 roku. Jak i w wypadku marki estońskiej, tak i w tym przypadku Bank Estonii ogłosił konkurs na projekt nowych banknotów i monet w dniu 4 czerwca 1926 roku. W konkursie wzięło udział wielu znanych artystów. Zwycięzcą został artysta grafik Günther Reindorff. Na początek zaprojektował on banknoty o nominałach 5, 10 i 50 koron, a w okresie późniejszym również banknoty 20 i 100 koronowe. Z powodu opóźnień związanych z wykonaniem projektów nowych banknotów i ich drukiem, Bank Estonii zdecydował się na wprowadzenie do obiegu starych banknotów 100 markowych z wiśniowym nadrukiem Üks kroon („jedna korona”), co odpowiadało kursowi przeliczenia starej waluty estońskiej na nową. Banknoty te weszły do obiegu natychmiast po ogłoszeniu reformy walutowej w styczniu 1928 roku. Banknoty 10 koronowe weszły do obiegu dopiero we wrześniu 1928 roku, a pozostałe jeszcze później. W sumie w okresie od 1928 do 1940 roku Bank Estonii wprowadził do obiegu następujące banknoty:

• 1 korona estońska – przedruk na 100 markach estońskich (1928)
• 5 koron (1929)
• 10 koron (1928, 1937, 1940 – ten ostatni rocznik nie został już dopuszczony do obiegu)
• 20 koron (1932)
• 50 koron (1929)
• 100 koron (1935).

Seria 1928–1940
Awers	Rewers	Nominał	Wymiar (mm)	Kolor główny	Opis awers	Opis rewers	Data wydania	Nakład (szt)
		1 korona	168 × 89	brązowy	napis „ÜKS KROON” po obu stronach		1928	10 370 000
		5 koron	128 × 71	jasny czerwony	rybak z wiosłem	Wartość nominalna i godło Estonii	1929	7 200 000
		10 koron	128 × 80	jasnoniebieski	żniwiarka w ludowej sukni z sierpem i snopem siania		1928	5 450 000
							1937	4 650 000
							1940	1 710 000
		20 koron	140 × 87	jasnozielony	pasterz		1932	2 700 000
		50 koron	158 × 100	jasny brąz	wysokie wybrzeże w pobliżu wioski Rannamõisa		1929	1 070 000
		100 koron	180 × 102	szaro-niebieski	kowal przy kowadle na tle budynków fabrycznych		1935	485 000

Monety koronowe 1928–1941

Poza banknotami do obiegu wszedł zestaw monet. Na ich projekt ogłoszono konkurs, który, jak w przypadku banknotów, wygrał ten sam artysta Günther Reindorff oraz Georg Vestenberg, który już wcześniej projektował monety w walucie markowej. Pierwsze monety, 25 senti, weszły do obiegu już w 1928 roku. W 1936 roku zostały one zastąpione monetami o nominale 20 senti. Wkrótce do obiegu weszły i pozostałe monety.

Według estońskiego prawa walutowego monety o wartości 1 i 2 koron mogły być wybijane jedynie w srebrze. W 1934 roku przeprowadzono poprawkę do tego prawa umożliwiającą wybijanie monet koronowych i w innych metalach, co zastosowano przy produkcji monety 1 koronowej z 1934 roku z wizerunkiem statku wikingów. Korona estońska pozostała prawnym środkiem płatniczym w Estonii od 1 stycznia 1928 roku do 25 marca 1941 roku. Kiedy kraj znalazł się pod okupacją sowiecką w czerwcu 1940 roku, korona nadal pozostała w obiegu. 25 listopada 1940 roku władze okupacyjne wprowadziły do jednoczesnego obiegu obok korony, ruble sowieckie, a 25 marca 1941 roku, na 3 miesiące przed wybuchem wojny z III Rzeszą, wycofano koronę estońską z obiegu. W okresie okupacji niemieckiej (1941-1944) i sowieckiej (1944-1991) w obiegu na terytorium Estonii pozostawały obce waluty wprowadzone przez okupantów.

Monety estońskie w walucie koronowej, 1928–1941^[1]

Nominał	Rok wydania	Materiał	Waga	Średnica	Rant	Nakład	Wizerunek
1 senti	1929	brąz	1,9 g	16 mm	gładki	23 553 000
1 senti (nowy projekt)	1939	brąz	1,1 g	16 mm		5 000 000
1 senti (nowy projekt)	1939	brąz	1 g	16 mm		701 000
2 senti	1934	brąz	3,4 g	19,5 mm		5 838 000
5 senti	1931	brąz	5,0 g	23,25 mm		11 000 000
10 senti	1931	brązonikiel	2,5 g	17,75 mm		4 089 000
20 senti	1935	brązonikiel	4,0 g	21,25 mm		4 250 000
25 senti	1928	brązonikiel	8,5 g	27,5 mm	ząbkowane	2 025 000
50 senti	1936	brązonikiel	7,5 g	27,5 mm	gładki	1 256 000
1 korona – X Święto Pieśni w Tallinnie	1933	srebro 500	6,0 g	25,25 mm	ząbkowane	351 767
1 korona – statek Wikingów	1934	brąz aluminiowy	6,0 g	25,25 mm	gładki	3 305 000
2 korony – zamek Toompea, Tallinn	1930	srebro 500	12,0 g	30 mm	ząbkowane	1 276 455
2 korony – 300 lat uniwersytetu w Tartu	1932	srebro 500	12,0 g	29,75 mm	gładki	101 037

Współczesny estoński banknot 500-koronowy

Okres po 1991 r.

Na kilka lat przed ogłoszeniem niepodległości w Estonii zaczęła już kiełkować idea powrotu do własnej waluty narodowej. Już w grudniu 1989 roku Rada Ministrów Estońskiej SRR ogłosiła konkurs na projekt nowej waluty, którą miała oczywiście zostać korona estońska w nawiązaniu do tradycji z lat międzywojennych. W wyniku konkursu wyłoniono trzech zwycięzców, z których dwóch (Urmas Ploomipuu i Vladimir Taiger) stało się autorami estońskich banknotów. Banknoty wydane przez Bank Estonii w większości zostały wydrukowane w Wielkiej Brytanii przez firmę Thomas de la Rue & Co. Jedynie banknoty 2 koronowe zostały wydrukowane w Stanach Zjednoczonych. Ostatnio wydane banknoty 25, 100 i 500 koronowe były drukowane w Niemczech. Bank Estonii wydał następujące banknoty, które zostały wprowadzone do obiegu 20 czerwca 1992 roku, zastępując sowieckiego rubla:

• 1 korona (1992) z wizerunkiem estońskiego artysty Kristjana Rauda, który nota bene wygrał konkurs na projekt marki estońskiej w 1919 roku, ale nie wziął udziału w implementacji projektu. Ne rewersie znajduje się widok zamku Toompea w Tallinnie, siedziby Parlamentu Estonii.
• 2 korony (1992, 2006, 2007) z wizerunkiem biologa Karla Ernsta von Baera. Na rewersie znajduje się widok uniwersytetu w Tartu.
• 5 koron (1991, 1994) z wizerunkiem estońskiego szachisty Paula Keresa. Na rewersie znajduje się widok na zamek w Narwie, rzekę Narwę i twierdzę w Iwangorodzie.
• 10 koron (1991, 1994, 2006, 2007) z wizerunkiem estońskiego językoznawcy i folklorysty pastora Jakoba Hurta.
• 25 koron (1991, 2002, 2007) z wizerunkiem estońskiego pisarza Antona Hansena Tammsaare.
• 50 koron (1994) z wizerunkiem estońskiego kompozytora, organisty i pedagoga Rudolfa Tobiasa. Na rewersie znajduje się wizerunek gmachu teatru Estonia w Tallinnie (mieszczącego obecnie Estońską Operę Narodową, Estoński Balet Narodowy i Państwową Orkiestrę Symfoniczną Estonii).
• 100 koron (1991, 1994, 1999, 2007) z wizerunkiem poetki Lydii Koiduli. Na rewersie autograf z fragmentem wiersza poetki, w tle wysoki brzeg klifowy w północnej Estonii.
• 500 koron (1991, 1994, 1996, 2000, 2007) z wizerunkiem estońskiego polityka i działacza Carla Roberta Jakobsona. Na rewersie jaskółka, narodowy ptak Estonii, w tle typowy krajobraz estoński.

W 2010 roku Estonia została zaproszona do strefy euro z datą wejścia od 1 stycznia 2011 roku^[2]. Od 1 stycznia 2011 Estonia przyjęła walutę euro^[3][4].

Monety koronowe po 1991 r.

Na projekt nowych monet również ogłoszono konkurs, lecz projekty jego zwycięzców nie zostały wprowadzone w życie, ponieważ nie zawierały godła państwowego, a jedynie inne symbole estońskie (narodowy kwiat chaber i jaskółki). Ostatecznie postanowiono wzorować się na projektach monet z lat międzywojennych. Wybrano więc projekty stosujące godło państwowe Estonii. Ich autorami byli: Arseni Mölder i Ants Raud. Do obiegu weszły następujące monety:

Monety estońskie w walucie koronowej od 1991 r.^[5]

Nominał	Rok wydania	Materiał	Waga	Średnica	Rant	Nakład
5 senti	1991, 1992, 1995	mosiądz	1,29 g	15,95 mm	gładki	43 790 000
10 senti	1991, 1992, 1994, 1996, 1997, 1998, 2002, 2006, 2008	mosiądz	1,85 g	17,1 mm		173 390 000
20 senti	1992, 1996	mosiądz	2,23 g	18,9 mm		42 280 000
20 senti	1997, 1999, 2003, 2004, 2006, 2008	nikiel	2,0 g	18,95 mm		110 930 000
50 senti	1992, 2004, 2006, 2007	mosiądz	2,99 g	19,5 mm		65 200 000
1 korona	1992, 1993, 1995	nikiel	5,44 g	23,25 mm		30 200 000
1 korona	1998, 2000, 2001, 2003, 2006	mosiądz	5,0 g	23,25 mm	ząbkowany/ gładki	75 170 000
1 korona z okazji 90-lecia niepodległości Estonii	2008	mosiądz	5,0 g	23,25 mm		20 000 000
5 koron z okazji 75-lecia niepodległości Estonii	1993	mosiądz	7,1 g	26,1 mm	gładki	1 520 000
5 koron z okazji 75-lecia Banku Estonii	1994	mosiądz	7,1 g	26,1 mm		10 180 000

Monety estońskie zostały wybite przez następujące mennice:

• RE Juveel Tallin w Estonii,
• Rahapaja OY w Finlandii,
• South African Mint w Południowej Afryce,
• Royal Mint w Wielkiej Brytanii,
• Mennica Paryska we Francji
• Münze Österreich w Austrii,
• Royal Australian Mint w Australii,
• Koninklijke Nederlandse Munt w Holandii
• Lietuvos Monetų Kalykla na Litwie.

Oprócz wyżej wymienionych monet Bank Estonii wydał szereg tzw. monet kolekcjonerskich w walucie koronowej. Monety te jednak nie są spotykane w obiegu i stanowią jedynie przedmiot kolekcjonerski lub obiekt inwestycji, jako że wykonane są z metali szlachetnych (złoto i srebro).

Tallinn, główna siedziba Banku Estonii od 1992 r.

Przypisy

1. Janusz Parchimowicz: Katalog monet Litwy, Łotwy, Estonii 1922-1994, Wyd. Nefryt, Szczecin 1994, s. 44–49.
2. Zaproszenie Estonii do strefy Euro.
3. Oliver Kahu: Tänasest kehtib Eestis euro. err.ee, 2011-01-01. [dostęp 2014-12-26]. (est.).
4. Eesti läks üle eurole. delfi.ee, 2011-01-01. [dostęp 2015-07-18]. (est.).
5. Wykaz monet Banku Estonii. eestipank.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-03)].

Bibliografia

• Ivar Leimus: Estonian Currency from the Mark to the Euro, publikacja Banku Estonii, Tallinn (2007)
• Janusz Parchimowicz: Katalog monet Litwy, Łotwy, Estonii 1922-1994, Wyd. Nefryt, Szczecin 1994, ISBN 83-900578-6-7.

Linki zewnętrzne

• Banknoty estońskie. bankofestonia.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-04-06)].
• Monety estońskie. eestipank.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-03)].

Encyklopedie internetowe (była waluta):

• Britannica: topic/kroon
• SNL: kroon