Kościół św. Jana w Tartu
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kościół św. Jana w Tartu (est. Tartu Jaani kirik) – kościół ewangelicko-luterański położony w drugim pod względem wielkości mieście Estonii – Tartu. Nosi wezwanie św. Jana Chrzciciela. Jeden z symboli architektonicznych Tartu. Należy do najważniejszych zabytków epoki gotyku ceglanego w Europie Północnej. Jego zachowane do dziś figurki z terakoty w liczbie ponad 1000 są unikatem w historii sztuki europejskiej.
| kościół parafialny | |||||||||||
 Kościół św. Jana – fasada zachodnia z wieżą (2022). | |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Parafia |
Eesti Evangeelse Luterliku Kiriku Tartu Ülikooli-Jaani Kogudus | ||||||||||
| Imię | |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Estonii  | |||||||||||
 58°22′57″N 26°43′11″E | |||||||||||
Pierwszy kościół św. Jana został zbudowany w I poł. XIII wieku, wkrótce po zdobyciu i chrystianizacji Tartu przez zakon kawalerów mieczowych. Była to prawdopodobnie budowla drewniana. Najstarsze fragmenty obecnego kościoła pochodzą z XIV w. Bagnisty teren został uprzednio wzmocniony balami drewnianymi, na których następnie posadowiono fundamenty kościoła. W 1323 kościół (lub parafia) został po raz pierwszy wymieniony w dokumentach pisanych. Pięć lat później parafia św. Jana miała już pierwszego własnego księdza. W drugiej poł. XIV zbudowano potężną wieżę w fasadzie zachodniej.
Rewoltę ikonoklastów w czasie reformacji (1524–1526) kościół i jego figury z terakoty zniosły na ogól bez uszczerbku. Ciężkich strat doznał kościół za to w latach 1558–1583 podczas wojen inflanckich między państwem polsko-litewskim a Szwecją, Danią i Carstwem Rosyjskim o ziemie zakonu inflanckiego. Po zakończeniu konfliktu został odbudowany. W 1671 hełm wieży pokryto blachą. Z 1683 pochodzi najstarszy plan przykościelnego cmentarza.
Kościół mocno ucierpiał podczas wojny północnej. W 1704 należące wówczas do Szwecji Tartu zajęły oddziały rosyjskie. W lipcu 1708 rozpoczęły one pod dowództwem gen. Borysa Szeremietiewa systematyczne niszczenie miasta. Zniszczona została górna część wieży kościelnej, nawa środkowa oraz prezbiterium. Spłonęły ołtarz i drogocenna ambona. Dwa z trzech dzwonów zabrano do kościoła w Narwie a trzeci do cerkwi w Tartu. Nie udało się ich już odzyskać.
Dopiero w 1737 rozpoczęła się restauracja kościoła. 1 maja 1739 trzon wieży ponownie został zwieńczony hełmem; dwa lata później pokryto go ołowiem. 1 stycznia 1761 uruchomiono zegar wieżowy. Od strony południowej dobudowano między innymi kaplicę monachijską z barokowym portalem. W 1775 w Tartu wybuchł groźny pożar, nie objął on jednak kościoła.
W latach 1820–1830 przebudowano gruntownie wnętrze kościoła na wzór antycznych świątyń i usunięto znaczną część figur. Przekształcenia miały swe źródło duchowe w panującym wówczas klasycyzmie. W 1836 niemiecki artysta Ludwig von Maydell podarował kościołowi swój obraz ołtarzowy. ryski architekt Wilhelm Bockslaff dokonał w latach 1899–1904 renowacji fasady kościoła.
W 1940 rozpoczęła się dla Estonii druga wojna światowa. W nocy z 25 na 26 sierpnia 1944 kościół został zniszczony na skutek pożaru wywołanego gwałtownymi walkami o Tartu pomiędzy Armią Czerwoną a Wehrmachtem i towarzyszącymi ich starciom bombardowaniami.
W 1952 zawaliła się północna ściana nawy środkowej. Podczas okupacji sowieckiej ruiny kościoła były wykorzystywane jako hala magazynowa.
W 1989 polskie Pracownie Konserwacji Zabytków rozpoczęły odbudowę kościoła. Wzmocniono m.in. jego fundamenty. W 1991 prace budowlano-restauracyjne przejęło estońskie przedsiębiorstwo budowlane Wunibald Ehitus. W celu umocnienia grząskiego gruntu i powstrzymania zapadania się budowli wbito w ziemię dodatkowo 287 stalowych wsporników o długości 7-10 m. Odbudowę finansowo wspomagały Niemcy a zwłaszcza lokalny Północnołabski Kościół Ewangelicko–Luterański i Lüneburg – miasto partnerskie Tartu. W 1997 oficjalnie założono wspólnotę parafialną estońskiego kościoła ewangelicko-luterańskiego. W 1999 pokryto dach kościoła blachą miedzianą a na wieży ponownie pojawił się hełm.
W 2002 przedsiębiorstwo budowlane Rand & Tuulberg podjęło się zadania dokończenia restauracji kościoła do grudnia 2005. Do najważniejszych zadań należały m.in.: zainstalowanie nagłośnienia w kościele, położenie betonowej posadzki, odrestaurowanie fasady.
W maju 2005, po 16 latach prac renowacyjnych, kościół św. Jana został oddany do użytku. Uroczysta ceremonia z tej okazji miała miejsce 29 czerwca 2005. Wzięli w niej udział: luterański arcybiskup Estonii Andres Põder, prezydent Estonii Arnold Rüütel i prezydent Niemiec Horst Köhler.
Kościół użytkowany jest nie tylko jako miejsce kultu, ale i jako sala koncertowa.
Ostateczny kształt kościoła to efekt wielu zmian planów oraz przebudowy. Korpus główny to budowla trójnawowa bazylikowa, do której przylega od zachodu potężna wieża a od wschodu wydłużone prezbiterium zamknięte wieloboczną apsydą. Po północnej stronie prezbiterium znajduje się zakrystia. W południowej części korpusu znajduje się tzw. kaplica lubecka (pozostałość z czasów hanzeatyckich).
Wieża, wzniesiona na planie na planie kwadratu, stanowi przedłużenie nawy głównej i wznosi się na wysokość 63 m[1].
Zewnętrzne mury kościoła zdobi fryz z motywem główek ułożonych w czteroliść. W wyższej części wieży znajduje się fryz z półpostaci. Pierwotnie fryz ten biegł również po ścianach korpusu. Zachodni portal zwieńczony jest schodkowym frontonem z piętnastoma figurami w niszach. Na ścianie południowej nad arkadami biegnie fryz z głów, a ponad nim rząd piętnastu siedzących pod baldachimami figur w niszach tworzących pozorne triforium.
Na ścianie zachodniej nawy znajduje się przedstawienie Chrystusa na Majestacie w otoczeniu sześciu postaci świętych, a na wschodniej, nad łukiem tęczowym, znajdował się fryz z półpostaci oraz naturalnej wielkości grupa Pasji (prawdopodobnie największa kompozycja z terakoty w średniowiecznej Europie)[2].
Rzeźby z terakoty
Przedmiotem dumy kościoła są unikatowe, oddzielnie modelowane rzeźby z terakoty. Pierwotnie było ich ok. 2000. Wiele z nich zostało zniszczonych podczas przebudowy kościoła, na skutek pożarów i wojen, do dziś przetrwało ich ponad 1000. Początkowo ich liczba przewyższała sumę wszystkich pozostałych rzeźb terakotowych, powstałych w średniowieczu w świecie cywilizacji zachodnioeuropejskiej. Najstarsze rzeźby maja ponad 700 lat. Oryginały znajdują się w pobliskim muzeum, w kościele są natomiast ich wierne kopie.
Kościół św. Jana stanowi najbardziej na północny wschód wysunięty punkt Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
