Piwdenmasz (Południowe Zakłady Budowy Maszyn imienia A. M. Makarowa) (ukr. Південний машинобудівний завод, ВО ПМЗ, ВО Південмаш, Державне підприємство «Виробниче об'єднання Південний машинобудівний завод ім. О. М. Макарова»; ros. Государственное предприятие «Производственное объединение „Южный машиностроительный завод“ имени А. М. Макарова» (Южмаш), w Rosji: Jużmasz[1] – największe ukraińskie przedsiębiorstwo przemysłu rakietowo-kosmicznego z siedzibą w Dnieprze. Projektant i producent międzykontynentalnych pocisków balistycznych ICBM, rakiet nośnych, statków kosmicznych, silników rakietowych i innych produktów zaawansowanych technologii. Przedsiębiorstwo państwowe kontrolowane przez Ukraińską Agencję Kosmiczną[2].
W 2017 roku przedsiębiorstwo zatrudniało około 7000 pracowników[3].
Historia
Przedsiębiorstwo powstało w 1944 roku w ówczesnym Dniepropietrowsku jako Dniepropietrowskie zakłady samochodowe[3][4]. W 1951 roku niedokończone zakłady motoryzacyjne otrzymały zadanie produkcji pocisków rakietowych zaprojektowanych w OKB-1: R-1 oraz R-2[3][4]. Zmieniła się też nazwa: początkowo przedsiębiorstwo nie posiadało nazwy, lecz tylko oznaczenie: Zakład nr 586. W 1954 roku dział projektowo-konstrukcyjny zakładów został wydzielony i pod kierownictwem Michaiła Jangiela przekształcony w niezależne biuro konstrukcyjne, któremu nadano nazwę OKB-586. Zimą 1954/1955 zakład rozpoczął próbną produkcję ulepszonych rakiet R-5 (już bazowo o dwukrotnie większym zasięgu od R-2): R-5M[5]. Zaakceptowana w 1955 konstrukcja stała się pierwszym sowieckim pociskiem rakietowym wyposażonym w głowicę jądrową[5]. Wkrótce część produkcyjną kombinatu przemianowano na Południowe Zakłady Budowy Maszyn, a część projektową na KB Jużnoje. Zadaniem zakładów Piwdenmaszu była produkcja międzykontynentalnych rakiet balistycznych, a wkrótce także sztucznych satelitów oraz rakiet nośnych[4].
Lata sześćdziesiąte to rozwój uzbrojenia oraz pierwszych rakiet nośnych opartych na zmodyfikowanych rakietach balistycznych. W 1960 roku zatwierdzono program modyfikacji rakiety R-12: nowa konstrukcja otrzymała desygnację 63S1[6]. Dwa pierwsze próbne loty wykonano już w następnym roku, oba skończyły się awarią, odpowiednio pierwszego i drugiego członu. Trzeci lot, z 16 marca 1962 roku, okazał się sukcesem: satelita typu DS-2 otrzymał kryptonim Kosmos 1 rozpoczynając konwencję nazewniczą – serię radzieckich i rosyjskich obiektów Kosmos[6]. Co więcej, zgodnie z radziecką konwencją nazwę Kosmos przyjęła też sama rakieta (Kosmos 63S1) i rodzina rakiet Kosmos, dalej rozwijana w oparciu o rakiety R-12 i R-14[7][8]. Już w 1965 roku wystrzelono ulepszony wariant Kosmos 11K63[9]. W tej dekadzie rozpoczęto też rozwój i wystrzelono pierwsze rakiety z opartej na pocisku R-36 rodziny Cyklon (pierwszy lot Cyklon 11K67 w 1967 roku, Cyklon 2 11K69 w 1969 roku)[10].
W latach siedemdziesiątych zakłady otrzymały zadanie prac nad rodzinami rakiet Zenit i Energia[4]: debiut tej pierwszej nastąpił w 1985 roku[11]. W tym czasie (1961-1986) dyrektorem zakładów był konstruktor Aleksandr Maksimowicz Makarow[4]. Po nim, w latach 1986–1992 dyrektorem zakładów był późniejszy premier i prezydent Ukrainy Łeonid Kuczma[4][12].
Po rozpadzie ZSRR
Lata 90. były czasem komercjalizacji. W 1995 roku powstało międzynarodowe konsorcjum Sea Launch Company mające oferować produkowane przez Piwdenmasz rakiety Zenit klientom komercyjnym; ładunki (np. satelity telekomunikacyjne) miały startować z platformy oceanicznej Ocean Odyssey[13][14]. Do pierwszego startu doszło w 1999 roku. W tym samym roku po raz pierwszy wystrzelono w kosmos skonwertowaną rakietę międzykontynentalną R-36M produkcji Piwdenmaszu, pod nazwą Dniepr[15][15].
13 lutego 2012 roku po raz pierwszy wystrzelono europejską rakietę Vega, wykorzystującą w ostatnim, czwartym stopniu produkowany przez Piwdenmasz silnik RD-843[16].
Po aneksji przez Federację Rosyjską Republiki Autonomicznej Krymu i Sewastopola w 2014 roku więzy między ukraińskim i rosyjskim przemysłem kosmicznym zostały w większości zerwane, co ujemnie odbiło się na produkcji Piwdenmaszu[17][18]. 2 lutego 2015 roku Roskosmos ogłosił zawieszenie programu Dniepr[19]. Zawieszenie nie było całkowite: jeszcze w marcu 2015 roku doszło do lotu Dniepra, ale lot z 2016 roku został odwołany[20]. W wyniku wzajemnego bojkotu ukraińskiego i rosyjskiego przemysł ukraiński miał stracić 80% zamówień[21]. Zakłady produkcyjne zatrudniające w momencie rozpadu Związku Radzieckiego około czterdzieści tysięcy ludzi, w 2017 roku zatrudniały już tylko ok. siedem tysięcy, częściowo na niepełny etat[3].
Zakłady były celem ataków podczas inwazja Rosji na Ukrainę, m.in. 3 lipca 2024 z użyciem rakiet 9K720 Iskander i Ch-59[22].
Produkcja
.jpg)
W zakładach produkowano wiele typów rakiet balistycznych, w szczególności przystosowanych do przenoszenia głowic jądrowych, w tym: R-5[23][24], R-12[24][25], R-14[26], R-16[27][24], R-36[24][28], MR-UR-100 Sotka[24], RT-23UTTH (początkowo)[29] oraz R-36M[24][28].
Ponadto zakłady produkowały rakiety nośne, począwszy od opartej na R-12 i R-14 rodziny rakiet Kosmos[7][8] (pierwsze dwie nieudane próby wariantu Kosmos 63S1 odbyły się w 1961 roku). W ostatnich latach przedsiębiorstwo produkowało rakiety z rodzin Zenit (szczególnie Zenit-2 i Zenit-3SL)[30] oraz Cyklon (np. Cyklon-3). Głównym odbiorcą rakiet Zenit było konsorcjum Sea Launch.
Produkcja pozarakietowa
Ponadto przedsiębiorstwo produkuje trolejbusy i ciągniki rolnicze. Wdrażana jest również produkcja kontenerów na odpady radioaktywne w oparciu o produkowane wcześniej kontenery do przechowywania i transportu rakiet.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
