Jani Vreto

Jani Vreto też jako Ιωάννης Βρετός (ur. 14 stycznia 1822 we wsi Postenan k. Leskovika, zm. w lipcu 1900^[1]) – albański poeta, publicysta i działacz narodowy.

Jani Vreto

Data i miejsce urodzenia	14 stycznia 1822 Postenan k. Leskovik (Albania)
Data śmierci	1900
Narodowość	albańska
Język	albański
Dziedzina sztuki	poemat, opowiadanie
Ważne dzieła
Historia Skanderbega
Odznaczenia

Życiorys

Pochodził z małej wsi w południowej Albanii. Uczęszczał do szkoły w Vurban k. Leskoviku, gdzie pod kierunkiem Nikolly Ikonomiego uczył się równocześnie greckiego i albańskiego. Naukę kontynuował w latach 1843-1847 w greckojęzycznej szkole Zosimea w Janinie. W 1854 przeniósł się do Stambułu, gdzie mieszkał w tym czasie jego ojciec, pracował tam na stanowisku sekretarza w firmie zajmującej się handlem tytoniem^[2].

Wspólnie z Thimi Mitko i Dhimitrem Kamardą był zwolennikiem tezy wspólnego pochodzenia Greków i Albańczyków, a także wspierał współpracę obu narodów w celu stworzenia wspólnego państwa^[3]. Pierwszym dziełem, które opublikował w języku albańskim była wydana w 1866 Gramatyka języka greckiego. W 1879 należał do grona założycieli Towarzystwa Rozwoju Języka Albańskiego (Shoqëri e të shtypuri shkronja shqip) zwanego Towarzystwem Stambulskim - organizacji zajmującej się uruchamianiem szkół albańskich i przygotowywaniem podręczników do nauki języka albańskiego. Kiedy władze osmańskie zakazały działalności Towarzystwa, Vreto przeniósł jego siedzibę do Bukaresztu, gdzie działała liczna kolonia albańska. Z inicjatywy Vreto w stolicy Rumunii uruchomiono wydawnictwo, specjalizujące się w drukach albańskojęzycznych. Vreto działał także w Komitecie Centralnym Obrony Praw Albańczyków - organizacji skupiającej działaczy narodowych, aktywnych na emigracji.

Twórczość

Najbardziej znanym zachowanym dziełem Vreto jest poemat Historia Skanderbega (Histori e Skënderbeut), poświęcony albańskiemu bohaterowi narodowemu. Drobne utwory Vreto ukazały się w zbiorze Fale morza (Valët e Detit), autorstwa Spiro Dine. W 1888 wydał poemat Erveheja Muhameta Kyçyku w łacińskiej transliteracji (Vreto usunął z poematu słowa pochodzenia tureckiego i arabskiego).

W gronie albańskich działaczy narodowych należał do grupy, która opowiadała się za przyjęciem alfabetu greckiego do zapisu języka albańskiego. W ten sposób chciał podkreślić, że Albańczycy i Grecy mają wspólnych przodków - Pelazgów, ale też uznawał, że jest to uzasadnione z uwagi na specyfikę języka albańskiego^[4].

Pamięć o Vreto

13 stycznia 2012 prezydent Albanii, Bamir Topi odznaczył pośmiertnie Jani Vreto Orderem Honor Narodu (Urdher Nderi i Kombit). Imię Vreto noszą ulice w Tiranie (dzielnica Pazari i Ri), Kamzie i w Kucovej.

Przypisy

1. Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History. New York: I.B. Tauris, 2012, s. 473-474. ISBN 978-1-78076-431-3.
2. Alfred Uçi: Jani Vreto dhe Rilindja Kombëtare. Tirana: Akademia e Shkencave, 2015. ISBN 978-99956-10-86-9. Brak numerów stron w książce
3. Ledia Dushku. Bashkëpunimi shqiptaro-grek dhe kursi politik i “Megali Idesë” (1877-1878). „Studime Historike”, s. 125, 2008.
4. Frances Trix. Alfabeti i Stambollit i Shemsedin Sami Beut: Pararendes i reforme turke te shkronjave. „Përpjekja”. 25 (2008). s. 257.

Bibliografia

• Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History. I.B. Tauris: 2012, s. 473-474. ISBN 978-1-78076-431-3.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 16146095227800370568
• LCCN: no2016090420
• GND: 1096211483