rodzaj roślin z rodziny orzechowatych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Orzesznik zwany także przeorzechem, hikorą i karią[4] (Carya Nutt.) – rodzaj roślin z rodziny orzechowatych (Juglandaceae). Obejmuje 18 gatunków[5][6][7], choć w niektórych ujęciach wykazywanych jest ich od 17 do 25[8].
Największe zróżnicowanie gatunkowe orzeszników jest w południowej części Stanów Zjednoczonych i w północnym Meksyku, cztery gatunki rosną także we wschodniej części Ameryki Północnej, kilka w Ameryce Środkowej[9], 6 gatunków rośnie w Azji Południowo-Wschodniej[5], z czego trzy są endemitamiChin[10]. W Polsce uprawiane najczęściej są orzesznik gorzkiC. cordiformis i pięciolistkowyC. ovata, rzadziej orzesznik siedmiolistkowyCarya laciniosa[8]. Pierwsze dwa gatunki mają status już zadomowionych antropofitów[11].
Orzeszniki rosną w lasach na różnych siedliskach, często w dolinach rzek[9], największe rozmiary osiągając na glebach żyznych i głębokich. Orzesznik czarnyC. texana rośnie jednak w miejscach suchych[8]. Orzeszniki dostarczają tzw. drewna hikorowego – elastycznego[12], twardego i odpornego na uderzenia[9], cenionego do wyrobu m.in. narzędzi (trzonków do siekier)[9] i sprzętu sportowego (nart[12], kijów do lacrosse[9]). Kilka gatunków dostarcza jadalnych orzechów, z których najbardziej cenione są owoce orzesznika jadalnegoC. illinoinensis[9].
Pokrój
Drzewa osiągające 30–40 m wysokości, orzesznik jadalny osiąga do 60 m, a orzesznik blady rośnie często krzaczasto[8]. Mają smukłe konary[13].
Drobne i rozdzielnopłciowe (drzewa są jednopienne). Kwiaty męskie zebrane są w kotki rozwijające się w skupieniach po trzy (z wyjątkiem azjatyckiej sekcji sect. Rhamphocarya) na rocznych i dwuletnich gałązkach. Kwiaty wyrastają wsparte niepodzieloną przysadką i dwoma podkwiatkami, mają zredukowany okwiat (co najwyżej składający się z czterech działek) i 3–10 pręcików. Kwiaty żeńskie skupione są w krótkich kłoskach na szczytach tegorocznych pędów. Kwiaty pozbawione są okwiatu, a zalążnia otoczona jest przez buteleczkowato obrastającą ją zrośniętą przysadkę i trzy podkwiatki, ponad które wystają w czasie kwitnienia czterodzielne znamiona[9][10].
Orzechy (niby-pestkowce – miękka okrywa otaczająca orzech powstaje ze zrośniętych przysadek i podkwiatków, w czasie dojrzewania owoców pęka na cztery części). Owocnia zdrewniała, ale zwykle mniej pomarszczona i gładsza niż u orzechów[9][10].
Kwiaty są wiatropylne[9]. Drzewa przynajmniej niektórych gatunków są długowieczne, orzesznik jadalny osiąga tysiąc lat życia[6]. Nasionami północnoamerykańskich gatunków żywi się m.in. ryjkowiecConotrachelus affinis[14].
Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny orzechowate z rzędu bukowców. W obrębie rodziny należy do podrodziny Juglandoideae[2]. Jest blisko spokrewniony z rodzajem orzechJuglans. W przeszłości znacznie bardziej zróżnicowany i rozpowszechniony – skamieniałości znajdowane są m.in. w Europie, Syberii Zachodniej, wschodniej Azji i północno-zachodniej Ameryki Północnej[9].
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
ZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 54, ISBN978-83-62975-45-7.