Loading AI tools
dinozaur z rodziny leptoceratopsów Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ferrisaurus – rodzaj wymarłego dinozaura, ceratopsa z rodziny leptoceratopsów[1].
Skamieniałości tych zwierząt znalezione zostały na kontynencie północnoamerykańskim, w Kanadyjskiej Kolumbii Brytyjskiej, wśród skał basenu Sustut. Pierwotnie określono je jedynie jako należące do bliżej nieznanego przedstawiciela Neornitischia[1] (nazwą tą określono klad ptasiomiednicznych stanowiący grupę siostrzaną tyreoforów)[2]. Badania Victorii M. Arbour i Davida C. Evansa pozwoliły na dokładniejszą klasyfikację znaleziska. Pozostawiając zwierzę w Neornitischia, zaliczono je także do marginocefali i ceratopsów, a w obrębie tych ostatnich do Neoceratopsia, Coronosauria i w końcu do rodziny leptoceratopsów. Autorzy nadali mu zarazem nową nazwę – Ferrisaurus, źródłosłów czerpiąc z łacińskiego słowa ferrum oznaczającego żelazo oraz od greckiego słowa sauros oznaczającego jaszczura (stąd nazwa rodzajowa oznacza żelazny jaszczur). Z kolei epitet gatunkowy sustutensis odnosi się do miejsca znalezienia skamieniałości, w obrębie basenu Sustut nad rzeką Sustut. Czyni go to pierwszym gatunkiem dinozaura endemicznym dla Kolumbii Brytyjskiej. Z geologicznego punktu widzenia znajdujące się tam skały wchodzą w skład grupy Sustut, w obrębie której wyróżnia się formację Tango Creek. Z kolei w jej obrębie znajduje się ogniwo Tatlatui. Jego wiek ustalono dzięki analizie palinologicznej, odnajdując takson Pseudoaquilapollenites bertillonites, będący markerem czasowym. Pozwoliło to określić wiek powstania skał, a więc i skamieniałości na mastrycht, pomiędzy 68,2 a 67,2 miliona lat temu[1].
Dinozaury rogate znane są od końca XIX wieku. W 1888 Othniel Charles Marsh opisał rodzaj Ceratops i utworzył nową rodzinę dinozaurów[3]. Na początku XX wieku Barnum Brown opisał z Alberty niewielkiego dinozaura rogatego, znalezisko nazwał Leptoceratops. Pojawił się też pomysł wydzielenia podobnych znalezisk do nowej rodziny[4]. Ich liczba rosła. W Montanie znaleziono Leptoceratops cerorhynchus[5], nazwany później montanoceratopsem[6], następnych odkryć dokonano w Azji[7]. Kolejne odkrycia w Ameryce doprowadziły do opisania Prenoceratops[8] i montańskiego Cerasinops[9], zaś na podstawie pojedynczych kości z Alberty – Gryphoceratops i Unescoceratops[10].
W przeciwieństwie do opisanych wyżej licznych znalezisk z Alberty, skamieniałości stanowiły rzadkość w Kolumbii Brytyjskiej[11]. Gęste lasy borealne porastające skaliste Kordyliery nie sprzyjały poszukiwaniom[1]. Nigdy wcześniej nie znaleziono tam skamieniałości dinozaura, przynajmniej wedle ówczesnej wiedzy. Stało się to w 1971 w północno-środkowej części tej prowincji podczas wydobycia rudy uranu. Zatrudniony komercyjnie geolog Kenny Flyborg Larsen poszukiwał możliwości pozyskiwania toru. Prace swe prowadził w basenie Sustut, w okolicy ujścia potoku Birdflat Creek do rzeki Sustut. Do badań wykorzystywał licznik scyntylacyjny. 3 sierpnia udało mu się znaleźć miejsce, gdzie zliczenia znacznie przekraczały poziom tła (przy czym danych nie można sprecyzować, ponieważ sam Larsen tego nie zrobił, a po latach mapa terenowa zaginęła). Okazało się, że emisja pochodzi ze skamieniałych kości[11] spoczywających w gruzie, w miejscu budowanej linii kolejowej[1]. Geolog odnotował odkrycie i następnego dnia zebrał kości. Trzymał je przez trzecią część wieku, aż w 2004 przekazał je Wydziałowi Nauk o Ziemi Uniwersytetu Dalhousie w Halifaksie. Dwa lata później ten zespół kości wszedł w skład wystawy Royal British Columbia Museum, skatalogowany jako RBCM.EH.2006.019[11] (później RBCM P900[1]). Szczątki opisali w 2009 Arbour i Graves, zaliczając zwierzę do cerapodów i próbując przyporządkować je do formacji raczej Brothers Peak niż Tango Creek[11]. Wtedy postrzegano je jako albo pachycefalozaura, albo bazalnego ormitopoda na podobieństwo tescelozaura. Victoria M. Arbour kontynuowała badania i w 2019 wraz z Davidem C. Evansem opublikowała w PeerJ opis nowego rodzaju dinozaura, zaliczając znalezisko do ceratopsów i leptoceratopsów. Dzięki wyprawie terenowej dwa lata wcześniej, podczas której w miejscu odpowiadającym notatkom Larsena znaleziono szczątki żółwia Basilemys, udało się także dokładniej określić wiek okazu i powiązać go jednak raczej z formacją Tango Creek[1].
W 2020 odbyło się 8 doroczne spotkanie Canadian Society of Vertebrate Palaentology. Logo spotkania przedstawiało właśnie Ferrisaurus, a jego autorem był Francisco Riolobos[12]. W tym samym roku Arbour i inni dopatrzyli się pozostałości ankylozaura w bloku piaskowca wydobytym w 1930, a więc dekady przed odkryciem szczątków Ferrisaurs. Odbiera to leptoceratopsydowi tytuł pierwszego znalezionego dinozaura Kolumbii Brytyjskiej[13].
To, co Arbour i Graves uznali za pozostałość żebra[11], później uznano jednak za łopatkę, spłaszczoną, w przekroju kształtu kropli[1].
Kość krucza zachowała się na tyle źle[1], że w pierwszej pracy poświęconej zwierzęciu autorzy w ogóle nie byli w stanie jej zidentyfikować[11]. Przypominała spotykaną u leptoceratopsa, uwagę zwracał dobrze wyrażony, ostro zakończony wyrostek mostkowy[1].
Wedle Arbour i Gravesa znaleziony fragment kości ramiennej mierzy 10,1 cm długości oraz 3,6 cm szerokości. Arbour i Graves ocenili ją jako małą i słabo rozwiniętą. Nie stwierdzili grzebienia naramienno-piersiowego[11]. Pogląd ten później został zrewidowany. Przy opisie rodzaju Arbor i Evans uznali, że jest to raczej dalsza część kości łokciowej. Rzeczona kość łokciowa ma spłaszczony trzon. Jest zagięta dystalnie, co stanowi cechę diagnostyczną rodzaju. Podobne miały Cerasinops i Prenoceratops. Jej całkowita długość powinna wynosić 15–16 cm bądź 17–18 cm, w zależności od metody szacowania[1].
Lepiej zachowała się kość promieniowa, długości 13,6 cm. Koniec proksymalny mierzy 3,2 na 1,9 cm. Odchodzi od niego smukły, nieco esowaty trzon, po czym następuje pogrubiony, trójkątny koniec dalszy o wymiarach 2,5 na 2,7 cm[11].
Zachowała się część piszczeli długości 20,7 cm i szerokości 9,0 cm. Na końcu dystalnym, leżącym pod ostrym kątem, wieńczą ją dwie kostki, przyśrodkowa mierzy 4,6 cm, podczas gdy boczna osiąga 6,4 cm. Zachowana część eliptycznej w przekroju kości strzałkowej mierzy 20,3 cm. Dystalnie poszerza się ona, a potem spłaszcza, osiągając wymiary 1,5 na 2,6 cm[11]. Zrasta się z kością skokową, co stanowi cechę diagnostyczną Ferrisaurus, prócz którego występuje ona wśród Leptoceratopsidae tylko u montanoceratopsa[1].
Przedostatnie paliczki nie są krótsze od swych poprzedników, jak u innych Leptoceratopsidae. Cechę tę zaliczono do diagnostycznych rodzaju[1]. Dystalne paliczki mają kształt trójkątny[11]. To budowa paliczków zadecydowała o zaliczeniu zwierzęcia do wspomnianej rodziny[1].
Interpretacja znaleziska jako pozostałości Leptoceratopsidae wskazuje, że Ferrisarus był niewielkim dinozaurem rogatym bez rogów, o małej kryzie kostnej na szyi[1].
Pierwsza poświęcona okazowi praca zaliczyła go do dinozaurów ptasiomiednicznych z grupy Genasauria i Cerapoda. Arbour i Graves stwierdzili brak cech pozwalających zaliczyć zwierzę do heterodontozaurów. Pojedyncze stwierdzone wtedy cechy, jak zredukowany grzebień naramienno-piersiowy, typowe są dla pachycefalozaurów, choć obserwowane je też u nielicznych ornitopodów, jak Notohypsilophodon, Anabisetia czy Talenkauen. Bardziej dystalne części kończyn przypominają te spotykane u ornitopodów i pachycefalozaurów, paliczki są zbliżone do obecnych u Stegoceras. W sumie badacze nie byli nawet pewni, że znalezione kości pochodzą od jednego zwierzęcia[11]. Jeśli już, okaz mógł być pachycefalozaurem bądź bazalnym ornitopodem[1].
Dalsze badania pozwoliły na precyzyjniejsze ustalenie systematyki zwierzęcia. Zaliczono je w obrębie Neornitischia do marginocefali i ceratopsów[uwaga 1][1]. Grupę tę definiuje się jako wszystkie marginocefale bliżej spokrewnione z triceratopsem niż z pachycefalozaurem. Ceratopsy dzielono niegdyś na psitakozaury i neoceratopsy[14]. Obecnie wśród bazalnych przedstawicieli tej grupy, nie wchodzących w skład neoceratopsów, wymienia się także czaojangzaury, takie jak Hualianceratops[15]. Ferrisaurus zalicza się jednak do tej bardziej zaawansowanej ewolucyjnie grupy neoceratopsów[uwaga 2][1]. Definiuje się je jako klad obejmujący taksony bliższe triceratopsowi niż psitakozaurowi[14]. W ich obrębie zalicza się Ferrisaurus do kladu Coronosauria[1], definiowanego jako potomkowie ostatniego wspólnego przodka triceratopsa i protoceratopsa[uwaga 3][16]. W przeszłości zaliczano doń Ceratopsoidea oraz protoceratopsy, wyłączając zeń leptoceratopsy[uwaga 4][17]. Z kolejnymi odkryciami poglądy na ten temat zmieniły się i Leptoceratopsidae włączono do Coronosauria[16]. W tej właśnie rodzinie umieszczono nowe znalezisko[1].
Źródłosłów nazwa Ferrisaurus czerpie z łacińskiego słowa ferrum oznaczającego żelazo oraz od greckiego słowa sauros oznaczającego jaszczura. W efekcie nazwa rodzajowa oznacza żelazny jaszczur. Z kolei epitet gatunkowy sustutensis odnosi się do miejsca znalezienia jego skamieniałości, w obrębie basenu Sustut nad rzeką Sustut[1].
Kreatorzy rodzaju zaprezentowali następujący kladogram[1] (uproszczono):
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Powyższy kladogram powstał z wykorzystaniem matrycy danych użytej przez He i innych przy opisie Ischioceratops[1][18]. Kreatorzy Ferrisaurus opracowali jeszcze drugi kladogram[1]. Użycie innej macierzy, z pracy Morschhausera i innych poświęconej badaniu Auroraceratops[19], zaowocowało nieco innym kladogramem, w którym Ferrisaurus leży w nierozwikłanej politomii z wieloma innymi rodzajami, jak również grupą Coronosauria. Pomimo że kreatorzy rodzaju w tekście swej publikacji zaliczają Ferrisaurus do tego kladu, na obu zaprezentowanych przez nich kladogramach znajduje się on poza nim[1].
Pozostałości dinozaura znaleziono w Kolumbii Brytyjskiej, w basenie Sustut, w okolicy ujścia Birdflat Creek do rzeki Sustut. Brak precyzyjniejszych informacji utrudnia geologiczny opis miejsca pochodzenia skamieniałości. Można się go domyślać dzięki notatkom i wypowiedziom samego odkrywcy. Kości spoczywały wśród ciemnoszarych piaszczystych mułowców o drobnych ziarnach i węglanowym lepiszczu, z pozostałościami materii organicznej, w okolicy obfitującej w piaskowce, słabo radioaktywny bitumin i inne skały. Pod względem geologicznym skały te zalicza się do grupy Sustut, powstałej w jurze późnej i kredzie wczesnej. Grupę podzielono na dwie formacje: Tango Creek, zbudowaną z piaskowców datowanych wtedy od wczesnego albu do późnego kampanu, i wyżejległą, młodszą Brothers Peak, obejmującą piaskowce, mułowce i tuf wulkaniczny sedymentujące od późnego kampanu do wczesnego mastrychtu. Bardziej prawdopodobne zdawało się, że znalezione przez Larsena kości pochodzą z tej drugiej formacji, reprezentującej późnokredowe środowisko równiny zalewowej, związanej z wysokoenergetyczną rzeką roztokową[11].
Pogląd ten zmieniły nowe informacje z zakresu stratygrafii i palinologii. W miejscu opisanym przez Larsena znaleziono skamieniałości kredowego żółwia Basilemys. Powiązano pozostałości Ferrisaurus jednak z formacją Tango Creek, a nawet dokładniej z jej ogniwem Tatlatui. Znaleziono również marker wiekowy Pseudoaquilapollenites bertillonites. Okazało się, że zwierzę żyło w późnym mastrychcie, 68,2–67,2 miliony lat temu, i tak się też wedle nowych danych datuje formację[1]. Bardziej na północy grupy Sustut znaleziono pozostałości tyranozaura i mniejszego teropoda, nieokreślonego bliżej dużego ptasiomiednicznego oraz Crocodilomorpha, jednak nie ma pewności, czy pochodzą z podobnego wieku, co Ferrisaurus[20].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
