Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Elektroencefalografia (EEG) − nieinwazyjna metoda diagnostyczna i badawcza służąca do badania bioelektrycznej czynności mózgu za pomocą elektroencefalografu. Badanie polega na odpowiednim rozmieszczeniu na powierzchni skóry czaszki elektrod, które rejestrują zmiany potencjału elektrycznego na powierzchni skóry, pochodzące od aktywności neuronów kory mózgowej i po odpowiednim ich wzmocnieniu tworzą z nich zapis – elektroencefalogram. Jeśli elektrody umieści się bezpośrednio na korze mózgu (np. podczas operacji) badanie nosi nazwę elektrokortykografii (ECoG).
Richard Caton (1842–1926), lekarz pracujący w Liverpoolu, opublikował w British Medical Journal w 1875 roku badanie dotyczące aktywności elektrycznej w odkrytych półkulach mózgowych królików i małp. Pierwszy polski zapis EEG został zarejestrowany na Uniwersytecie Jagiellońskim przez Adolfa Becka, który swoją pracę opublikował w 1890 roku. Pierwsze badanie EEG na człowieku przeprowadził Hans Berger, psychiatra z Jeny[1].
Badania EEG są wykonywane dla monitorowania i diagnozy w następujących sytuacjach:
Uproszczone aparaty elektroencefalograficzne wykorzystywane są w treningu umysłu – biofeedbacku[2].
Elektroencefalografia jest wykorzystywana również w interfejsach mózg-komputer (BCI). Pomiary aktywności elektrofizjologicznej układu nerwowego pozwalają na komunikację człowieka z otoczeniem bez użycia mięśni[3].
Elektroencefalografia znajduje również zastosowanie w badaniach konsumenckich (badania neuromarketingowe), ale ich przydatność budzi kontrowersje[4].
EEG, a także związane z nim badanie ERP są szeroko stosowane w neuronaukach, kognitywistyce, psychologii poznawczej, neurolingwistyce i badaniach psychofizjologicznych, ale także do badania funkcji człowieka, takich jak połykanie[5]. Nie wszystkie techniki EEG stosowane w badaniach są wystarczająco ustandaryzowane do użytku klinicznego[6], ograniczając odtwarzalność i replikowalność wielu badań. Naukowcy badają obecnie potencjał EEG do rozszerzenia diagnostyki niektórych zaburzeń psychiatrycznych, na przykład ADHD[7].
Zastosowania kliniczne
EEG jest podstawową metodą diagnostyczną w padaczce. W przypadku osoby, o której wiadomo, że na padaczkę choruje i przyjmuje leki przeciwpadaczkowe wykonywanie co pewien czas badań EEG pozwala monitorować proces leczenia i ewolucji choroby. Jeśli w zapisie stwierdza się u chorego leczonego lekami przeciwpadaczkowymi elementy napadowe, to najczęściej są to tzw. wyładowania międzynapadowe (interictal discharges- ID), których liczba jest parametrem pozwalającym na ocenę skuteczności leczenia, a ich ustąpienie jest dobrym czynnikiem rokowniczym i świadczy o małym prawdopodobieństwie wystąpienia napadu padaczkowego[8].
EEG może pomóc także między innymi w diagnozowaniu lub leczeniu następujących zaburzeń:
Ponieważ EEG rejestruje aktywność mózgu w czasie rzeczywistym, technika ta może być przydatna w diagnozowaniu niektórych stanów neurologicznych. W szczególności, lekarze od dawna używają EEG do oceny podejrzanych przypadków padaczki i innych zaburzeń napadowych[9]. Testy diagnostyczne mogą obejmować prezentację migających świateł (fotostymulacja), które mogą wywołać napady u osób z padaczką światłoczułą. Oprócz wykrywania i klasyfikowania rodzajów napadów, EEG może być wykorzystywane do monitorowania pacjentów pomiędzy epizodami padaczkowymi lub do przewidywania i kontrolowania napadów.
Diagnostyka zaburzeń snu stanowi kolejne ważne zastosowanie EEG. Każda faza snu charakteryzuje się pojawieniem się określonych wzorców fal mózgowych, przy czym fale delta wskazują na najgłębszy sen[10]. Oceniając wyniki badań EEG, badacze mogą zatem określić jakość snu i zdiagnozować związane z nim zaburzenia. Chociaż sen i diagnostyka napadów to najczęstsze kliniczne zastosowania EEG, nie są one bynajmniej jedyne.
Lekarze zazwyczaj diagnozują ADHD, podobnie jak inne zaburzenia psychiczne, poprzez wywiad kliniczny. Proces ten może być uzupełniony o badanie EEG, choć najlepszy biomarker do diagnozy pozostaje kwestią sporną[11]. Tutaj należy zauważyć, że sama elektroencefalografia nie może zdiagnozować ADHD; a takie testy powinny być zawsze połączone z bardziej wyczerpującą oceną. W przyszłości EEG może być wykorzystywane do wspomagania diagnozy innych zaburzeń, w tym depresji, choroby Alzheimera i schizofrenii - choć prace w tym zakresie pozostają obecnie eksperymentalne[12].
EEG jest złotym standardem diagnostycznym potwierdzającym padaczkę. Czułość rutynowego badania EEG w wykrywaniu międzynapadowych wyładowań padaczkowych w ośrodkach zajmujących się leczeniem padaczki wynosi 29-55%[13]. Biorąc pod uwagę niską lub umiarkowaną czułość, rutynowe badanie EEG (trwające zwykle 20-30 minut) może być prawidłowe u osób z padaczką. Gdy w EEG widoczne są międzynapadowe wyładowania padaczkowe (np. fale ostre, iglice, zespoły iglicy z falą wolną), jest to potwierdzeniem padaczki w prawie wszystkich przypadkach (wysoka swoistość), jednak do 3,5% populacji ogólnej może mieć nieprawidłowości padaczkowe w EEG, nie mając nigdy napadu (niski wskaźnik fałszywie dodatni) lub z bardzo niskim ryzykiem rozwoju padaczki w przyszłości[14].
U osób, które miały pierwszy niesprowokowany napad i były obserwowane przez co najmniej 1 rok, czułość EEG wynosiła 17,3% u dorosłych i 57,8% u dzieci, natomiast swoistość 94,7% u dorosłych i 69,6% u dzieci[15].
EEG jest zalecane dla badań: struktur powierzchownych-korowych, makroskali (z uwagi na wielkość stosowanych do rejestracji elektrod); szybkich procesów, a nie np. procesów emocjonalnych.
EEG może być trudne dla zastosowania dla badań: struktur głębokich, mikroskali, procesów powolnych (np. emocjonalnych).
W standardowym badaniu klinicznym umieszcza się 19 elektrod należących do systemu 10-20, zalecanego przez Międzynarodową Federację Neurofizjologii Klinicznej IFCN:[16]
Są one oznaczane:
Oraz dwie elektrody referencyjne przymocowane do płatka ucha A1, A2
W neurobiologii poznawczej coraz częściej stosowane są systemy składające się ze 128, a nawet 512 elektrod.
EEG jest powszechnie używanym i stosunkowo nieinwazyjnym narzędziem diagnostycznym i badawczym[19], które posiada między innymi następujące zalety:
EEG jest jedną z niewielu technik, które pozwalają na nieinwazyjne badanie funkcjonowania mózgu z tak dużą dokładnością[20].
Nieinwazyjne technologie do badania aktywności ludzkiego mózgu wymagają, aby badany ruszał się jak najmniej, ponieważ ruch obniża jakość sygnału. Istnieją jednak metody pomiaru EEG, które pozwalają na dokonanie dobrej jakości pomiaru nawet, gdy badany porusza się na zewnątrz[21].
Klaustrofobia i wzrost lęku podczas badań MRI powoduje poruszanie się przez badanego, a co za tym idzie pogorszenie jakości obrazu. 3-5% badanych rezygnuje z badania w związku z tym stresem, co zwiększa koszty poprzez potrzebę powtórzenia badania. Negatywne doświadczenie badanego może też sprawić, że odmówi wzięcia udziału w ponownym badaniu MRI[23].
EEG jest najczęściej używaną nieinwazyjną metodą ze względu na niski koszt, pośredni pomiar aktywności mózgu i możliwość przenoszenia sprzętu[24].
Nowe przenośne urządzenia EEG pozwalają umieścić elektrody na czubku głowy, przy uchu lub wewnątrz ucha. Badacze mogą dzięki temu badać reakcje badanych na dźwięki również w ich naturalnym otoczeniu, poza laboratorium[26].
Z pomocą EEG można dokonywać badań poza laboratorium, nawet z pomocą takich urządzeń jak opaski na dłoń lub smartwatche. Dzięki większej mocy procesorów w telefonach komórkowych, można też prowadzić badania z ich pomocą[27].
Sposób powstawania i rejestracji sygnału uniemożliwia dokładne określenie lokalizacji aktywnych struktur będących źródłem sygnału[28].
Czułość aparatury pozwala na rejestrację wyłącznie aktywności korowej, uniemożliwiając badanie obszarów głębiej położonych.
Pofałdowanie kory mózgowej skutkuje różnicami w ułożeniu neuronów względem skóry głowy, przy której znajdują się elektrody EEG. Sprawia to, że rejestrowany jest przede wszystkim sygnał powstający w zakrętach, a w mniejszych stopniu ten pochodzący z bruzd[29].
Z powodu obecności innych źródeł sygnału elektrycznego (aktywność serca, ruchy gałek ocznych, aktywność elektryczna z otoczenia) uzyskany sygnał zawiera dużą liczbę artefaktów i szumu, który utrudnia interpretację sygnału. Rodzi to konieczność stosowania odpowiednio dobranych filtrów podczas obróbki danych.
Przeprowadzenie badania wymaga założenia badanemu czepka, nałożenia żelu przewodzącego i ręcznego podpięcia elektrod. Proces ten jest czasochłonny, a wykorzystany żel skleja włosy co dodatkowo obniża komfort osoby badanej. Poczucie dyskomfortu może mieć wpływ na wykonywane zadanie. Istnieją jednak czepki EEG, które pozwalaja ograniczyć czas konieczny na przygotowanie do badania. Czepek zawierający w sobie już popięte elektrody zanurzany jest w solance, a następnie zakładany badanemu. Taka metoda skutkuje jednak znacznym pogorszeniem jakości sygnału.
Prawidłowy elektroencefalogram osoby dorosłej w czuwaniu przy zamkniętych oczach składa się z dominującej rytmicznej, regularnej czynności alfa prawidłowo zróżnicowanej przestrzennie, tzn. o amplitudzie malejącej od potylicy ku przodowi; w odprowadzeniach przednich czołowych dominuje niskonapięciowa czynność beta.
W warunkach fizjologicznych powstają fale mózgowe o częstotliwości w zakresie 1–100 Hz oraz amplitudzie od 5 do kilkuset µV:
W przypadku jakiejkolwiek patologii (np. zniszczone komórki lub upośledzone przewodzenie chemiczne) będzie się opóźniać lub zwiększać szybkość ich przepływu, zwiększać lub zmniejszać amplituda, zmieniać ich kształt lub konfiguracja.
Przy przejściu ze stanu bezsenności (czuwania) przez stadium 1 (drzemka), 2 (lekki sen), do stadium 3 i 4 (głęboki sen) zanika aktywność alfa i częstotliwość zapisu obniża się. W stadium 2 występuje aktywność theta oraz zespoły K i wrzeciona snu. W stadium 3 i 4 występują fale delta o niskich częstotliwościach. Po okresie głębokiego snu zapis może przejść do stadium REM, w którym występują sny. Taki cykl powtarza się wielokrotnie podczas całego snu, zmienia się jednak czas trwania poszczególnych stadiów.
Jednoczesne zapisy EEG i skany fMRI zostały pomyślnie uzyskane[30][31][32][33], chociaż rejestrowanie obu w tym samym czasie skutecznie wymaga przezwyciężenia kilku trudności technicznych, takich jak obecność artefaktu balistokardiograficznego, artefaktu pulsu MRI i indukcji prądów elektrycznych w przewodach EEG, które poruszają się w silnych polach magnetycznych MRI. Choć stanowią one wyzwanie, zostały one z powodzeniem przezwyciężone w wielu badaniach[34][35].
MRI wytwarza szczegółowe obrazy tworzone przez generowanie silnych pól magnetycznych, które mogą indukować potencjalnie szkodliwą siłę przesunięcia i moment obrotowy. Pola te wytwarzają potencjalnie szkodliwe częstotliwości radiowe i tworzą artefakty obrazu, czyniąc je bezużytecznymi. Ze względu na te potencjalne zagrożenia tylko niektóre wyroby medyczne mogą być używane w środowisku MR.
Przeprowadzono również jednoczesne zapisy za pomocą MEG i EEG, co ma kilka zalet w porównaniu z używaniem tych technik osobno:
Ostatnio zbadano połączone podejście EEG/MEG (EMEG) w celu rekonstrukcji źródła w diagnostyce padaczki[37].
EEG połączono również z pozytonową tomografią emisyjną. Zapewnia to korzyść pozwalającą naukowcom zobaczyć jakie sygnały EEG są związane z różnymi działaniami substancji w mózgowiu[38].
Ostatnie badania wykorzystujące techniki uczenia maszynowego, takie jak sieci neuronowe ze statystycznymi komponentami czasowymi wyodrębnionymi z danych EEG fal mózgowych płata czołowego, wykazały wysoki poziom sukcesu w klasyfikacji stanów psychicznych (zrelaksowany, neutralny, skoncentrowany)[38], stanów emocjonalnych (negatywnych, neutralnych, pozytywnych) i dysrytmii wzgórzowo-korowej[39].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.