Dziwaczek (Mirabilis) – rodzajroślin zielnych z rodziny nocnicowatych. Należy do niego około 60 gatunków[4][5]. Zasięg rodzaju obejmuje strefy międzyzwrotnikową i umiarkowane na obu kontynentach amerykańskich. Jeden gatunek M. himalaica występuje także w południowej Azji[5]. Poza tym niektóre gatunki rozprzestrzenione zostały w uprawie i występują zdziczałe poza obszarem naturalnego występowania[6]. Najszerzej rozprzestrzeniony w świecie jest dziwaczek jalapaM. jalapa[5]. W Polsce kilka gatunków jest uprawianych, przejściowo dziczeje dziwaczek owłosionyM. albida[7].
Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza kwitnący wieczorem dziwaczek jalapa. Kwiaty tego gatunku wykorzystywane są w Chinach do barwienia słodyczy na kolor karmazynowy. Proszek z miażdżonych nasion stosowany jest w Japonii w kosmetykach. Spichrzowe korzenie dziwaczka jadalnegoM. expansa oraz M. multiflora były od czasów prehistorycznych ważnym źródłem pożywienia[8].
Pokrój
Rośliny zielne, zwykle byliny, często drewniejące u nasady, rzadziej jednoroczne[4]. Pędy nagie lub owłosione, nierzadko lepko, wzniesione lub płożące[4], osiągające do 1 m wysokości, zwykle silnie rozgałęzione[6]. Korzeń palowy cienki lub zgrubiały[4].
Zwykle zebrane po kilka-kilkanaście w wierzchotkowe kwiatostany, czasem pojedyncze, wyrastające szczytowo lub w kątach liści. Kwiatostany wsparte są 5 zrośniętymi lub wolnymi podsadkami, tworzącymi mniej lub bardziej rozdętą okrywę. Kwiaty są obupłciowe, czasem klejstogamiczne (wówczas ze zredukowaną koroną)[4]. Kielich z 5 działkami[6]. Korona także z 5 płatków, zrosłych w długą rurkę (zwężoną nad zalążnią, lejkowatą lub dzwonkowatą[4]) i rozpostartych szeroko na końcu[6]. Pręcików jest od 3 do 6, wystających z rurki korony[4]. Zalążnia 5-komorowa, z pojedynczą szyjką słupka[6], zakończoną główkowatym znamieniem[4].
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
ZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 117, ISBN978-83-62975-45-7.
Genus Mirabilis L..[w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line].USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System.[dostęp 2022-11-11].
Ludmiła Karpowiczowa (red.):Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński.Warszawa:Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego,1973. Brak numerów stron w książce