Bulwary są miejscem odbywania się cyklicznych imprez: Dni Włocławka[4], Festiwalu Wisły oraz Bulwarów Sportu i Sztuki (w sezonie letnim)[5], a także innych koncertów i eventów[6].
Znajduje się tu m.in. plac zabaw dla dzieci i siłownia plenerowa, wytyczono ścieżki spacerowe i rowerowe, a także parking samochodowy na 30 miejsc. Wzdłuż całej promenady znajduje się 27 stojaków rowerowych. Wzdłuż promenady ustawiono 13 tarasów widokowych z posadzonymi nowymi drzewami i krzewami. Na jednym z nich leżącym naprzeciw Kościoła św. Jana Chrzciciela znajduje się herb miasta ułożony z kostki, a także odległości do najważniejszych miast Polski i świata i inne wzory, np. ryby (symbol chrześcijaństwa). Sezonowo pracuje tu stoisko sprzedające kawę i lody[7]. Do promenady przymocowana jest Pływająca Scena na Wiśle, zaś naprzeciw niej postawiono krzesła dla widzów[8][9].
Ulica została wytyczona w 1840 roku. Została wówczas nazwana ulicą Nadbrzeżną. Rozciągała się od ulicy Gdańskiej do nieistniejącej dziś ulicy Koniec, położonej w okolicach dzisiejszej ulicy Bechiego. Nazwa tej ulicy wiązała się z tym, że w istocie miał tam miejsce kres zabudowań miasta. Początkowo była to niezabudowana i piaszczysta droga, często zalewana przez Wisłę[2].
W latach 1844–1846 ulica została zabudowana i wybrukowana[2]. Zabudowania stanowiły wtedy głównie spichrze i domy rybackie[3]. Ułatwiono dostęp do wybrzeża portowego i zamontowano drewniane barierki oddzielające ulicę od Wisły. Na barierkach tych wieszano skórę po uboju bydła w rzeźni mieszczącej się przy pobliskiej ulicy Towarowej, w celu jej wysuszenia. Zimą, gdy rzeka Wisła była skuta lodem, świeża krew zwabiała wilki mieszkające w lasach w Szpetalu. Ulica uchodziła wtedy za bardzo niebezpieczną[2]. Krew i odpadki z rzeźni spływały kanałami pod rzeźnię, skąd do Wisły spływały wraz z deszczem. Na odpadach żerowały bezpańskie psy[3].
W spichrzu mieszczącym się na rogu Bulwarów i ulicy Browarnej przetrzymywano osoby podejrzane o udział w powstaniu styczniowym. Z kolei w spichrzu na rogu z ulicą Rybacką przetrzymywano i prześladowano uczestników pierwszego poboru po powstaniu w 1865 roku[3].
Zbudowany w 1865 roku most łyżwowy połączył włocławskie Śródmieście z ówczesną miejscowością Szpetal Dolny (dzisiejsze Zawiśle). Fakt ten ożywił także życie wokół ulicy Bulwarowej. Stała się ona miejscem spacerów włocławian, wiele osób uprawiało tu wędkarstwo. Wzdłuż Bulwaru cumowały liczne berlinki i tratwy spławne. Istnienie stałej przeprawy na Wiśle przydało również ulicy znaczenia strategicznego[2].
Jeszcze w XIX wieku drewniane barierki wymieniono na metalowe[2]. Wśród wykonawców barierek była m.in. włocławska Fabryka Urządzeń Technicznych „Wisła”[11].
W 1887 roku powstało Włocławskie Towarzystwo Wioślarskie. Dzięki temu Bulwary stały się świadkiem regat toczonych na Wiśle. Pierwsza siedziba WTW mieściła się właśnie przy ul. Bulwarowej, w domu pod numerem 7[2].
W drugiej połowie XIX wieku przy ul. Bulwarowej w domu należącym do Ciechowicza mieszkała i udzielała korepetycji Izabela Zbiegniewska[12].
W 1910 roku pod adresem Bulwary 19 zarejestrowało swą działalność Towarzystwo „Krater”, które dysponowało własną stocznią. Powstały w niej 3 statki: „Wilanów”, „Kolos” i „Hetman”[13].
I wojna światowa, 1914–1918
Podczas niemieckiej okupacji miasta w trakcie I wojny światowej przy ulicy mieściła się Komendantura Floty Niemieckich Statków Wojennych (dowodzona przez kapitana Lerche) i Oddział Budowlany (zarządzany przez kapitana Hoebela).
W 1914 roku wycofujący się z miasta Rosjanie podpalili most łyżwowy. W 1915 roku nowy, niemiecki zarząd miasta, odbudował go.
W listopadzie 1918 roku doszło tu do potyczki pomiędzy wojskiem niemieckim a świeżo sformułowanym oddziale Legionów Polskich we Włocławku. Szczególnie broniono cumujących w porcie barek ze sprzętem wojskowym. W potyczce tej poległo 2 legionistów, jednak Niemcy opuścili miasto[14].
Wojna polsko-bolszewicka i dwudziestolecie międzywojenne, 1918–1939
Ślady kul bitwy 1920 roku w ogrodzeniu Bulwarów
W 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej most łyżwowy został spalony przez Wojsko Polskie w celu utrudnienia bolszewikom przeprawy przez Wisłę[2].
W sierpniu 1920 roku doszło do bitwy pomiędzy broniącymi się siłami polskimi zajmujących lewy brzeg Wisły a nacierającymi siłami bolszewickimi zajmującymi prawy brzeg. Na ulicy Bulwarowej zbudowano okopy, z których polscy żołnierze wymieniali ogień z sowietami[15], zaś pielęgniarki niosły im pomoc. Przy okopach pracowali też księża niosący rannym ostatni sakrament oraz ochotniczki rozdające żołnierzom żywność. Podczas bitwy poległo blisko 40 osób, a także ochotniczki. Zniszczeniu uległy domy mieszkalne przy ulicy Bulwarowej oraz Pałac Biskupi. Uszkodzony został też kościół św. Jana[2]. Ślady kul wystrzelonych podczas tej bitwy do dziś można odnaleźć w ogrodzeniu bulwarów[16].
Most łyżwowy odbudowano w 1922 roku. Ostatecznie rozebrano go w 1938 roku, już po zbudowaniu nowego, stalowego mostu[2].
W 1930 roku przy ulicy wzniesiono pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego w centrum specjalnie w tym celu zbudowanego skweru. Zbudowanie pomnika było przejawem kultu Józefa Piłsudskiego. Pomnik został zburzony przez hitlerowskiego okupanta w 1940 roku, natomiast skwer istnieje w tym miejscu do dziś[2].
W okresie dwudziestolecia międzywojennego Bulwary były tradycyjnym miejscem obchodów rocznicy bitwy z 1920 roku. Gromadził się tu wtedy delegacje stowarzyszeń, wojsko, duchowieństwo i mieszkańcy miasta. Od 1922 roku organizowano pochód z ówczesnego Placu Saskiego (dziś. Plac Wolności) na Bulwary. Tu dokonywano przeglądu wojska i odśpiewania hymnu. Obchody te nie były organizowane co do zasady 15 sierpnia jak obecnie, lecz w różnych latach miały miejsce w różnych dniach między 12 a 27 sierpnia[17].
W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Święta tego nie obchodzono, zaś po 1989 roku główne obchody Cudu nad Wisłą odbywają się pod Pomnikiem Poległych Obrońców Wisły[18].
Ozdobny hydrant uliczny przy Bulwarach Piłsudskiego we Włocławku
Polska Rzeczpospolita Ludowa, 1945–1989
W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ulica przyjęła za patrona Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą. 14 grudnia 1978 roku na skwerze w miejscu dawnego pomnika Piłsudskiego dokonano uroczystego odsłonięcia Pomnika Ludziom Pracy. Począwszy od 1979 roku pomnik stał się miejscem, z którego do dziś wyruszają pochody pierwszomajowe we Włocławku. W ramach dekomunizacji w 1989 roku pomnik miał zostać wyburzony, do czego ostatecznie nie doszło[19].
W latach 80. zlikwidowano port we Włocławku, co doprowadziło do zmniejszenia się ruchu wzdłuż tej ulicy.
III Rzeczpospolita, od 1989
W maju 2010 roku promenada została zalana podczas powodzi[20].
W latach 2010–2011 Bulwary zostały poddane gruntownej modernizacji. Powstały nowe ścieżki i chodniki, dostawiono ławki. To wtedy powstała siłownia plenerowa, plac zabaw dla dzieci, parking i tarasy widokowe[7][9]. W 2013 roku stworzono Pływającą Scenę na Wiśle wraz z krzesłami dla widzów[8].
Wzdłuż ulicy Bulwary im. Marszałka Józefa Piłsudskiego mieści się wiele zabytkowych kamienic, a także innych budowli ważnych dla historii i kultury miasta. Są to (w kolejności od najniższego do najwyższego numeru policyjnego):
Zespół Szkół Chemicznych im. Marii Skłodowskiej-Curie, ul. Bulwary 4, na rogu z ul. Ogniową.
Zespół Szkół Technicznych (gmach wzniesiony w 1924 roku), zarejestrowany na ulicy Ogniowej, boisko przylegające do ulicy Bulwary.
Dawna Willa Feliksa Steinhagena (zbudowana w latach 1923–1925), obecnie siedziba przedstawicielstwa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego z punktem informacyjnym ds. dotacji z funduszy europejskich, zarejestrowana pod adresem Bechiego 2, przylegająca do skweru przy ulic Bulwary.
Ławeczka Marii Skłodowskiej-Curie przed gmachem Zespołu Szkół Chemicznych, 2019 r.Pomnik Ludzi Pracy, odsłonięty w 1978 roku, na skwerze przy ul. Bulwary.
Zabytkowy dom mieszkalny, obecnie siedziba Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Toruniu oddziału we Włocławku, ul. Bulwary 5b, zbudowany w 1950 roku[22].
Budynek mieszkalny, zbudowany w 1842 r., zabytek planowany do wpisania do rejestru, zarejestrowany na ul. Maślanej 2, przylegający do Bulwarów[22].
Mural przedstawiający Jana Pawła IIBudynek mieszkalny, zbudowany w 1881 r., spalony w 1996 r. i odbudowany w 1998 r., zabytek planowany do wpisania do rejestru, ul. Bulwary 22, na rogu z ul. Wiślaną 1[22].
Zabytkowy budynek mieszkalny, zbudowany w 1902 r., niegdyś siedziba Klubu Honorowych Dawców Krwi Polskiego Czerwonego Krzyża i Klubu Pomocy Dzieciom Chorym na Cukrzycę, ul. Bulwary 24[22].
Budynek mieszkalny, zbudowany w 1901 r., zabytek planowany do wpisania do rejestru, ul. Bulwary 25[22].
Budynek mieszkalny, zbudowany w 1910 r., zabytek planowany do wpisania do rejestru, ul. Bulwary 27[22].
Zabytkowy budynek mieszkalny, zbudowany w 1902 r., ul. Bulwary 24, na rogu z ul. Gdańską 1[22].
Pałac Biskupi – dawny zamek, wzniesiony w XIV wieku i wielokrotnie przebudowywany, mieści się na końcu ulicy z adresem na ulicy Gdańskiej.
Nad ulicą przechodzi też Most im. Edwarda Śmigłego-Rydza. W okolicy mostu znajdują się plenerowe szachownice oraz pomnik przypominający o miejscu, gdzie w Średniowieczu przebiegała granica między Civitas Cathedralis (Miasto Katedralne), czyli terenem należącym bezpośrednio do biskupów kujawskich, a Civitas theutonicalis, czyli terenem gdzie osiedlali się kupcy.
Niezachowane obiekty budowlane
Jeszcze w XIX wieku istniały przy Bulwarach szczątki XIII-wiecznej Katedry św. Stanisława[3], przy której funkcjonował też cmentarz. Mieściła się ona w miejscu, gdzie dziś stoją budynki przy ul. Bulwary 27 (róg z ulicą Bednarską 2) i Bulwary 28 (do narożnika z ulicą Gdańską 1)[23]. W 1902 roku, podczas budowy stojącej tu do dziś kamienicy, odkryto w tym miejscu kamienną kryptę będącą pozostałością Kościoła, a także pozostałości grobów przykościelnego cmentarza. Kolejne groby odkryto w latach 90. XX wieku w miejscu, gdzie kamienica przylega do budynku przy ul. Bulwary 27 na rogu z ulicą Bednarską 2. W 2011 roku, podczas przebudowy budynku przy ul. Gdańskiej 3, odkryto kolejne grobowce z dawnego cmentarza[24].
Wśród pierwotnej zabudowy ulicy obok spichrzów znajdowały się domy rybaków, również niezachowane do dziś[3].
Pod koniec XIX wieku przy Bulwarze nad Wisłą zbudowano pierwszą przystań Włocławskiego Towarzystwa Wioślarskiego, niezachowaną do dziś.
W 1930 roku na skwerze przy ul. Bulwary odsłonięto Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego, zburzony w 1940 roku podczas okupacji hitlerowskiej[2].
Na Wiśle na wysokości ulicy Gdańskiej wciąż można zaobserwować pozostałości po dawnym moście łyżwowym, rozebranym w 1938 roku[25].
W 2017 roku zburzono dwa zabytkowe domy mieszkalne przy ul. Bulwary 12 (zbudowany w 1930 r.) i Bulwary 13 na rogu z ul. Browarną 1 (zbudowany w 1938 r.)[22][26].
AndrzejA.WiniarskiAndrzejA., Włocławek na starej fotografii, Włocławek: Oficyna Wydawnicza „Lars-Antyki”, 2008, ISBN978-83-920391-2-9. Brak numerów stron w książce
TomaszT.WąsikTomaszT., Zapomniana bitwa Wielkiej Wojny: walki pod Włocławkiem 11–13 listopada 1914 r., Włocławek: Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku, 2014. Brak numerów stron w książce
52°39′41,7″N 19°04′22,2″E
![Thumb](#/media/Plik:Baptism_of_"Włocławek".jpg)
.jpg)
.jpg)
