Bractwo (cerkiew)

Bractwo (Bractwo cerkiewne) – narodowo-religijna prawosławna organizacja społeczna ruskich mieszczan w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim, a od 1569 w Rzeczypospolitej w XV–XVIII wieku.

Kompleks jednego z bractw w Kijowie

Działalność

Bractwa objęty swoją działalnością kwestie wyznaniowe, kulturalno-oświatowe i społeczno-polityczne. Nie były organizacjami masowymi, liczyły maksymalnie kilkudziesięciu członków, lecz skupiały najaktywniejszą część społeczności prawosławnej.

Odgrywały znaczną rolę w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym miast^[1]. Zazwyczaj prowadziły szkoły, zwane brackimi i drukarnie.

Bractwa posiadały własne domy, i były zarządzane według specjalnego statutu uchwalonego przez bractwo. Na czele bractwa stał corocznie wybierany starosta, który przy pomocy kluczników zarządzał majątkiem bractwa. Starosta rozstrzygał spory pomiędzy członkami bractwa.

Historia

Pierwsze bractwo cerkiewne w powstało w Wilnie około roku 1450, w oparciu o cech kuśnierzy^[2]. Na Rusi Koronnej wiodącą rolę odgrywało bractwo Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny we Lwowie^[3].

Bractwa cerkiewne powstawały w wielu miastach, m.in. w Krasnymstawie i Rohatynie (1589), Brześciu, Gródku i Gołogórach (1591), Bielsku i Lublinie (1594), Haliczu (ok.1594), Starej Soli (1600), Mohylewie, Drohobyczu, Samborze, Sanoku, Kamionce Strumiłowej, Zamościu, Kijowie (1615), Łucku (1617). W jednym mieście mogło być więcej niż jedno bractwo - tak było np. we Lwowie i Brześciu^[3].

Zasięg geograficzny bractw obejmował wyłącznie obszar Rzeczypospolitej (nie były znane na Rusi Moskiewskiej), zwłaszcza w jej zachodnich diecezjach prawosławnych^[3].

Teorie powstania bractw cerkiewnych

Wg Stefana Dmitruka hipotezy dotyczący powstania bractw można podzielić na następujące kategorie:

• teorię miłości chrześcijańskiej (bractwa cerkiewne jako realizacja zasad pierwszych chrześcijan),
• teorię bratczyn (bractwa wyewoluowały z cechów rzemieślniczych, a te ze słowiańskich rodów),
• teorię bractw miodowych (biesiady z okazji świąt cerkiewnych sprzyjały powstaniu bractw miodowych, a te pod wpływem cechów, przekształcały się w bractwa cerkiewne),
• teorie cechów zachodnioeuropejskich (bractwa jako adaptacja zachodnich struktur cechowych),
• teoria wpływu wspólnot rzymskokatolickich (kopiowanie przez Cerkiew analogicznych struktur w Kościele Katolickim)^[4].

Antoni Mironowicz wskazuje na rolę soborowości Cerkwi jako jej zasady ustrojowej, która włączała świeckich w opiekę nad wspólnotą oraz czynników społeczno-politycznych: uprzywilejowania katolików w strukturach cechowych przy rosnącym znaczeniu politycznym mieszczaństwa. Bractwa pozwalały bronić świeckich interesów prawosławnych mieszczan. Kultura renesansowa i reformacja, oraz uświadomienie kulturowe i religijne ludności ruskiej nadały następnie bractwom szczególnego znaczenia politycznego i kulturowego^[5].

Zobacz też

• Kijowska szkoła bracka

Przypisy

1. Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9 s. 234 - 239.
2. Antoni Mironowicz: Bractwa cerkiewne w Rzeczypospolitej. Białystok: Prawosławne Bractwo św.św. Cyryla i Metodego, 2003, s. 14. ISBN 83-902928-1-5. [dostęp 2022-07-24]. (pol.).
3. Leszek Ćwikła. Bractwo cerkiewna jako forma organizacji ludności prawosławnej na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej w XVI-XVII w.. „Czasy Nowożytne. Periodyk poświęcony dziejom polskim i powszechnym od XV do XX wieku”. 8(9), s. 119-135, 2000. [dostęp 2022-07-24]. (pol.).
4. Stefan Dmitriuk. Teorie naukowe dotyczące powstania bractw cerkiewnych na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XV–XVI wieku. „Wschód Europy. Studia humanistyczno-społeczne”. 1(2), s. 45-56, 2015. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. DOI: 10.17951/we.2015.1.2.45. ISSN 2450-4866. [dostęp 2022-07-24]. (pol.).
5. Antoni Mironowicz: Bractwa cerkiewne w Rzeczypospolitej. Białystok: Prawosławne Bractwo św.św. Cyryla i Metodego, 2003, s. 14-16. ISBN 83-902928-1-5. [dostęp 2022-07-24]. (pol.).

Bibliografia, literatura

• Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9

• Братства w: Dovidnyk z istorii Ukrainy, opr. Ihor Pidkova, Roman Shust, Kost Bondarenko; Lviv 1999, Wyd. Lvivskyi derzhavnyi universytet im. Ivana Franka i Vydavnyctvo Heneza, ISBN 978-966-504-237-2

• Antoni Mironowicz – Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Białystok 2003,ISBN 83-89031-39-6

Encyklopedie internetowe (bractwo):

• БРЭ: 3165487