Arnika górska, kupalnik górski[6] (Arnica montana L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Nazwa ludowa – pomornik. Jest rośliną leczniczą[7].
 | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
arnika górska | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Arnica montana L. Sp. pl. 2:884. 1753[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg | |||
 | |||
.jpg)
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje na terenach górskich i podgórskich Europy[4]. W Polsce najliczniej występuje w Sudetach i na Pojezierzu Mazurskim, rzadziej, na rozproszonych stanowiskach na Dolnym Śląsku, Wyżynie Małopolskiej, w Górach Świętokrzyskich i w Bieszczadach Zachodnich, tutaj na 4 stanowiskach: Przełęcz Bukowska, pod Haliczem, na Opołonku i w Siankach. W 2004 r. stwierdzono występowanie arniki górskiej na wysokości 1616 m na stokach Babiej Góry, na polance, na której dawniej istniało Schronisko na Babiej Górze niemieckiej organizacji turystycznej Beskidenverein. Jest to stanowisko prawdopodobnie antropogenicznego pochodzenia[8].
Morfologia
- Łodyga
- Zielona, gruczołowato owłosiona, prosta, osiąga 20–60 cm wysokości. Wyrastają z krótkiego kłącza[9]. Na szczycie łodygi 1–5 koszyczków[10].
- Liście
- Całobrzegie lub ząbkowane. Liście odziomkowe zebrane w rozetę, odwrotnie jajowate i wydłużone, dość grube, bez ogonków. Liście łodygowe są mniejsze, zebrane w 1–3 pary, naprzeciwległe, trochę lepkie, siedzące, obejmujące łodygę[9].
- Kwiaty[11]
- Koszyczek kwiatowy po rozpostarciu ma średnicę około 20 mm i głębokość około 15 mm. Osadnik koszyczka składa się z 18–24 wydłużonych, lancetowatych okrywolistków o ostrym szczycie, ułożonych w 1 lub 2 rzędy. Są one długości około 8–10 mm, zielone i z widocznymi pod lupą na stronie zewnętrznej żółtawozielonymi włoskami. Pomarańczowożółta korona ma 7–10 równoległych nerwów i zakończona jest 3 małymi łatkami. Dno kwiatowe o średnicy około 6 mm jest wypukłe, dołeczkowane, pokryte włoskami. Na brzegu występuje około 20 kwiatów języczkowatych długości 20–30 mm. W części środkowej występują liczniejsze kwiaty rurkowate, długości 4–8 mm które są promieniste. Pręciki z wolnymi pylnikami są niecałkowicie wykształcone. Wąska, brunatna zalążnia posiada znamię podzielone na 2 części odgięte na zewnątrz. Krótka korona ma 5 odgiętych łatek, a 5 płodnych pręcików jest zrośniętych pylnikami[10][9].
- Owoce
- Niełupka o dł. 4–5 mm. Na szczycie posiada żółtawe włoski puchu kielichowego[9].
Biologia i ekologia
- Rozwój
- Bylina, hemikryptofit. Okres kwitnienia: czerwiec – sierpień. Kwiaty zapylane są głównie przez błonkówki i motyle, ale czasami następuje samozapylenie[9]. Rozmnaża się także wegetatywnie[8]. Cała roślina jest trująca[10].
- Siedlisko
- Roślina światłolubna, ale znosząca okresowe zacienienie. W górach rośnie w traworoślach z trzcinnikiem leśnym, na niżu na wrzosowiskach, łąkach, w murawach, na obrzeżach lasów i śródleśnych polanach[9]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Nardetalia[12].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n=38[13].
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową. W Czerwonej liście roślin i grzybów Polski oraz Polskiej Czerwonej Księdze Roślin jest umieszczona w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia VU)[14][15][16].
Wprowadzenie w XVIII wieku arniki górskiej do aptek spowodowało wzrost jej popularności wśród zielarzy i aptekarzy. Prawdopodobnie niekontrolowany zbiór przyczynił się do jej przetrzebienia. W konsekwencji wzięto ją pod ścisłą ochronę. Obecnie surowiec zielarski pochodzi z upraw[17].
Zastosowanie
Roślina lecznicza
Własności lecznicze arniki znane były od bardzo dawna. O leczniczym zastosowaniu tej rośliny pisała żyjąca na przełomie XI i XII wieku Hildegarda z Bingen[17].
- Surowiec zielarski
- Kwiat arniki (Arnicae flos) – wysuszone, całe lub częściowo rozpadnięte koszyczki o zawartości nie mniej niż 0,40% sumy laktonów seskwiterpenowych[11].
- Działanie
- Zewnętrznie na krwiaki, stłuczenia, skręcenia, zwichnięcia, obrzęki pourazowe, oparzenia, ukąszenia owadów, dolegliwości reumatyczne, a także do płukania jamy ustnej. Koszyczki kwiatowe mają liczne substancje czynne o działaniu przeciwzapalnym, przeciwreumatycznym i antyseptycznym. Wewnętrznie w stanach zapalnych dróg moczowych, osłabieniu, zaburzeniach krążenia, zapaleniu żył, pękaniu naczyń krwionośnych, nadciśnieniu, zakrzepach naczyń krwionośnych, miażdżycy[17].
- Zbiór i suszenie
- Surowiec zbiera się w początkowym okresie kwitnienia rośliny i suszy w warunkach naturalnych. Zbioru należy dokonać przy bezdeszczowej pogodzie[17].
- Przeciwwskazania
- Nie należy stosować arniki wewnętrznie w ostrych nieżytach żołądka i jelit, po zawale serca i podczas leczenia niektórymi środkami nasennymi (strofantyna i wyciągi z naparstnicy). Przy użyciu zewnętrznym przeciwwskazaniem są otwarte rany, rozległe otarcia naskórka, zapalenie skóry oraz oparzenia III stopnia[7].
Roślina kosmetyczna
- Wyciąg z arniki jest stosowany do produkcji niektórych kremów, płynów, maseczek i parówek do twarzy. Łagodzi podrażnienia, działa przeciwzapalnie, oczyszcza pory i zmiękcza skórę[17].
- Jest dodatkiem do niektórych płukanek, żeli i odżywek do włosów[17].
- Używana jako dodatek do płynów do kąpieli wzmacnia pękające naczyńka krwionośne, zmniejsza cellulit i łagodzi dermatozy[17].
Roślina ozdobna
Uprawiana jest w ogródkach, głównie ze względu na swoje kwiatostany. Wymaga słonecznego stanowiska, próchnicznej i lekko kwaśnej gleby. Rozmnaża się przez podział rozrośniętych kęp lub przez nasiona. Wysiewa się je w marcu do skrzyneczek trzymanych w ogrzewanych i oświetlonych pomieszczeniach, w kwietniu sadzonki wysadza do gruntu[17].
Udział w kulturze
- Dawniej w Bawarii, w wigilię św. Jana arnikę wtykano na brzegach pól w celu ochrony przed gradobiciem. Ustawiona w oknie miała chronić przed uderzeniem pioruna[17].
- Poczta Polska wyemitowała 14 czerwca 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający arnikę górską o nominale 40 gr, w serii Rośliny chronione. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[18]
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
