Agnieszka (ur. 1137, zm. po 1182) – księżniczka polska, księżna perejasławska, włodzimiersko-wołyńska, wielka księżna kijowska z dynastii Piastów.
Szybkie fakty Jako żona, Dynastia ...
Zamknij
Córka księcia Polski Bolesława III Krzywoustego i Salomei z Bergu. Żona księcia perejasławskiego, włodzimiersko-wołyńskiego, wielkiego księcia kijowskiego Mścisława Izjasławowica. Matka Romana halickiego, babka króla halicko-wołyńskiego Daniela.
Narodziny
Agnieszka – przedostatnie dziecko, a także najmłodsza córka Bolesława Krzywoustego i Salomei – urodziła się w 1137. Roczna data jej narodzin znana jest dzięki Ortliebowi, benedyktynowi z Zwiefalten przebywającemu w 1140 i na początku 1141 na dworze księżnej Salomei w Łęczycy, który w swojej relacji wspomniał, że Agnieszka miała trzy lata. Jako że w 1138 Salomea wydała na świat Kazimierza II Sprawiedliwego, Agnieszka urodziła się rok wcześniej[1].
Geneza jej imienia nie jest jasna. Mogła je otrzymać prawdopodobnie po żonie swojego przyrodniego brata, Władysława – Agnieszki z Babenbergów, nawet pomimo niechęci do niej Salomei z Bergu[2]. Istnieje również możliwość, że imię najmłodszej Bolesławównie nadano na cześć przyrodniej siostry ojca, Agnieszki, opatki klasztorów w Quedlinburgu i Gandersheim[3].
Plany związane z Agnieszką
Na przełomie 1140 i 1141 Salomea z Bergu zwołała wiec do Łęczycy, na którym wraz z synami (głównie Bolesławem i Mieszkiem) oraz możnymi miała zadecydować o przyszłości Agnieszki[4]. Do wyboru były dwie możliwości: przeznaczenie jej do klasztoru benedyktynów w Zwiefalten lub wydanie za jednego z dynastów. Ostatecznie zdecydowano zaręczyć ją z synem któregoś księcia ruskiego i tym samym zdobyć sojusznika przeciw seniorowi Władysławowi. Historycy wysuwają dwie hipotetyczne kandydatury do jej ręki. Pogląd mający w literaturze więcej zwolenników mówi, że miał to być Mścisław Izjasławowic[5]. Przemawia za nim fakt, iż dziesięć lat później Agnieszka go poślubiła. Drugi pogląd jako kandydata do ręki Piastówny wskazuje na jednego z synów wielkiego księcia kijowskiego Wsiewołoda II[6]. Ten miał odrzucić propozycję juniorów i ich matki i zawiązać sojusz z Władysławem II, utwierdzony w 1142 poprzez zaślubiny Zwinisławy Wsiewołodówny z synem księcia śląskiego, Bolesławem.
Na wiec do Łęczycy nie został zaproszony Władysław II, który jako senior miał mieć decydujący głos w sprawie zaręczyn Agnieszki. W odwecie za pominięcie jego osoby na tym zjeździe w zimie 1142/1143 wsparty posiłkami ruskimi przeprowadził akcję zbrojną przeciwko Salomei i jej synom. Pierwsze starcie pomiędzy przyrodnimi braćmi zakończyło się sukcesem najstarszego z synów Bolesława Krzywoustego.
Małżeństwo z Mścisławem Izjasławowicem
Zapewne między końcem 1149 a 1151[7] Agnieszka poślubiła Mścisława Izjasławowica z dynastii Rurykowiczów (z linii Monomachowiczów). Wincenty Kadłubek, który dobrze znał koligacje Piastów z Rurykowiczami, w swojej Kronice polskiej nie napisał wprost, że Bolesławówna została wydana za Mścisława. Jednakże pierworodnego syna Mścisława nazwał siostrzeńcem Kazimierza Sprawiedliwego, a pokrewieństwo zachodzące między Romanem Mścisławowicem i Leszkiem Białym określił jako drugiego stopnia. Dodatkowo autor Latopisu hipackiego wdowę po Romanie nazwał jątrwią (żoną brata) Leszka[8]. Wobec powyższego Mścisław musiał ożenić się z którąś córką Bolesława Krzywoustego, a jedyną, która mogła go poślubić, była Agnieszka[9].
Mąż Piastówny urodził się między 15 kwietnia 1132 a 1135[10], pochodził z pierwszego małżeństwa Izjasława II. Panował w księstwie perejasławskim, następnie we włodzimiersko-wołyńskim, a w latach 1167–1169 był wielkim księciem kijowskim. Zmarł 19 sierpnia 1170[11].
Ze związku Agnieszki i Mścisława urodziło się na pewno trzech synów: Roman halicki, Wsiewołod bełski i Włodzimierz brzeski. Spory dotyczą pierworodnego syna Mścisława, Światosława, który przez część badaczy uważany jest za dziecko pozamałżeńskie[12].
Śmierć
Ostatnia wzmianka o Agnieszce pochodzi z Kroniki polskiej Kadłubka. Światosław Mścisławowic miał być wygnany przez braci w wyniku zarzutów Bolesławówny, iż nie jest jej synem. Wówczas Kazimierz Sprawiedliwy wyprawił się na Brześć i przywrócił go na tron książęcy[13]. Rocznik kapituły krakowskiej informuje o wyprawie ruskiej Kazimierza pod rokiem 1182.
Dalsze losy Agnieszki nie są znane. Nie wiadomo, gdzie zmarła ani gdzie została pochowana.
|
Mścisław Izjasławowic
ur. 15 IV 1132–1135
zm. 19 VIII 1170
OO koniec 1149–1151 |
Agnieszka
ur. 1137
zm. po 1182 |
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
? |
|
|
|
|
|
|
|
|
Światosław
ur. kon. 1154–pocz. 1155
zm. 1182-1184 |
Roman
ur. kon. 1155–1156
zm. 19 VI 1205 |
Wsiewołod
ur. 1157–1162
zm. IV 1195 |
Włodzimierz
ur. 1158–1167
zm. kon. VIII-pocz. IX 1170 |
|
|
Opracowanie na podstawie: D. Dąbrowski, Genealogia Mścisławowiczów, Kraków 2008; D. Dąbrowski, Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich, Poznań – Wrocław 2002; K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Poznań 2004; Bavaria, nobility (ang.), fmg.ac, [dostęp 2011-09-14]; Swabia, nobility (ang.), fmg.ac, [dostęp 2011-09-14].
O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 183.
Nawiązanie imienia Bolesławówny do miana jej bratowej jest poglądem S. Kętrzyńskiego. Nieprzyjazne stosunki pomiędzy Agnieszką a Salomeą nie odrzucają tej tezy, ponieważ Piastówna urodziła się po zaakceptowaniu przez przyszłego seniora Władysława oraz Salomeę i jej synów koncepcji testamentu Krzywoustego. Być może w tym czasie utrzymywano w rodzinie, przynajmniej pozornie, poprawne relacje. Nie jest też wykluczone, że Bolesławówna otrzymała imię po bratowej w niezbyt dobrej atmosferze. Zob. K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, wyd. 2, Poznań 2004, s. 261. Pogląd ten wysunął J. Hertel. K. Jasiński powątpiewał, aby przyrodnia siostra Krzywoustego utrzymywała z rodziną brata bliższe kontakty i szczególnie wpisała się w jej pamięć. Zob. K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, wyd. 2, Poznań 2004, s. 261.
R. Grodecki, Dzieje Polski do 1194, [w:] R. Grodecki, S. Zachorowski, J. Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, t. I, Kraków 1926, ss. 161–162, wysunął przypuszczenie, że na wiecu w Łęczycy decydowały się losy starszej siostry Agnieszki, Judyty, jednakże poglądu tego bliżej nie uzasadnił. M. Korduba, Agnieszka, [w:] W. Konopczyński (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. I, Kraków 1935, s. 31. Teza ta została poparta przez B. Włodarskiego, a zakwestionowana przez J. Bieniaka. Zob. K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, wyd. 2, Poznań 2004, s. 262; Za Mścisławem jako narzeczonym Agnieszki opowiedział się też J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej, Kraków 1999, s. 142. Nie wiadomo, który syn Wsiewołoda miał według tej hipotezy zostać narzeczonym Agnieszki. Mało prawdopodobnym jest, aby był nim Światosław (w 1140 i 1142 wspominany jako dorosły) lub Jarosław (o trzy lata młodszy od Bolesławówny). Być może miał nim zostać inny, nieznany Wsiewołodowic. Zob. O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 181; Hipoteza Balzera opiera się na interpretacji terminu „Rex Ruzzie” (z relacji Ortlieba) jako oznaczającego wielkiego księcia kijowskiego. M. Korduba zauważył, że Ortlieb podobnym tytułem nazwał także księcia przemyskiego Wołodara. Zob. M. Korduba, Agnieszka, [w:] W. Konopczyński (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. I, Kraków 1935, s. 31.
D. Dąbrowski, Genealogia Mścisławowiczów, Kraków 2008, ss. 225–228; O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 183, stwierdził, że małżeństwo zostało zawarte zapewne w 1151 lub 1152, przy czym na jego ustalenie rzutowało błędne założenie, iż dziewczęta mogły być wydawane za mąż w wieku co najmniej 14 lat, podczas gdy w rzeczywistości dolną granicą umożliwiającą im wyjście za mąż był wiek 12 lat. Swoją hipotezę Balzer uzasadnił także tym, że w 1151 ojciec Mścisława, Izjasław II, zdobył po raz kolejny tron kijowski, a więc sojusz z nim miał dla Piastów realną wartość. Niedługo potem Mieszko wielkopolski poślubił córkę Izjasława, Eudoksję. Wiadomo też, że przez pierwsze lata związek Agnieszki i Mścisława był bezpłodny; K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, wyd. 2, Poznań 2004, ss. 262–263, zwrócił uwagę na błąd Balzera, mimo to datację tę uznał za bardzo prawdopodobną. Leszek Biały i Roman halicki nie byli braćmi, ale określenie jątrew mogło być użyte w stosunku do żony brata ciotecznego.
O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, ss. 181–183.
D. Dąbrowski, Genealogia Mścisławowiczów, Kraków 2008, ss. 216–217; M. Korduba, Agnieszka, [w:] W. Konopczyński (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. I, Kraków 1935, s. 31, ustalił narodziny Mścisława na 1133–1135 (podał, że w 1141 miał 6–8 lat); K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, wyd. 2, Poznań 2004, s. 263, powołując się na ustalenia M. Korduby, podał, że Mścisław urodził się ok. 1130.
D. Dąbrowski, Genealogia Mścisławowiczów, Kraków 2008, s. 219; W literaturze można spotkać się z błędną datą 13 sierpnia 1172. Zob. K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, wyd. 2, Poznań 2004, s. 263.
Pogląd B. Włodarskiego o pochodzeniu Światosława z małżeństwa Mścisława i Agnieszki był odosobniony. Zob. K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, wyd. 2, Poznań 2004, s. 263. Dopiero D. Dąbrowski, Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich, Poznań – Wrocław 2002, ss. 23–24, podobnie ustalił pochodzenie Światosława. W ostatniej pracy w przyp. 43 zestawiono poglądy badaczy w tej sprawie.
Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kronika polska, ks. IV, rozdz. 14, przekł. i oprac. B. Kürbis, Wrocław – Warszawa – Kraków 1992, ss. 214–215. Za wersją Kadłubka opowiedział się G. Labuda, Zaginiona kronika z pierwszej połowy XIII wieku w Rocznikach Królestwa Polskiego Jana Długosza. Próba rekonstrukcji, Poznań 1983, ss. 21–22; Starsza literatura nie dawała w tym fragmencie wiary kronikarzowi. Zob. K. Górski, Stosunki Kazimierza Sprawiedliwego z Rusią, Lwów 1875; A. Wilkiewicz-Wawrzyńczykowa, Ze studiów nad polityką polską na Rusi na przełomie XII i XIII wieku, [w:] B. Wilanowski, S. Zajączkowski (red.), „Ateneum Wileńskie. Czasopismo naukowe, poświęcone badaniom przeszłości ziem Wielkiego X. Litewskiego”, nr 12, Wydawnictwo Wydziału III Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, Wilno 1937, ss. 1–35.
- Źródła
- Opracowania podstawowe
- Balzer O., Genealogia Piastów, Akademia Umiejętności, Kraków 1895, ss. 180–183.
- Dąbrowski D., Genealogia Mścisławowiczów, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2008, ISBN 978-83-60448-55-7, ss. 216–228.
- Dąbrowski D., Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich, Wydawnictwo Historyczne, Poznań – Wrocław 2002, ISBN 83-913563-8-8, ss. 23–24.
- Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, wyd. 2, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2004, ISBN 83-7063-409-5, ss. 261–264.
- Korduba M., Agnieszka, [w:] W. Konopczyński (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. I, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1935, ss. 30–31.
- Marzec A., Agnieszka, [w:] K. Ożóg, S. Szczur (red.), Piastowie. Leksykon biograficzny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999, ISBN 83-08-02829-2, ss. 99–101.
- Opracowania dodatkowe
- Górski K., Stosunki Kazimierza Sprawiedliwego z Rusią, Gubrynowicz i Schmidt, Lwów 1875.
- Grodecki R., Dzieje Polski do 1194, [w:] R. Grodecki, S. Zachorowski, J. Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, t. I, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1926, ss. 161–162.
- Labuda G., Zaginiona kronika z pierwszej połowy XIII wieku w Rocznikach Królestwa Polskiego Jana Długosza. Próba rekonstrukcji, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1983, ISSN 0554-8217 ss. 21–22.
- Wilkiewicz-Wawrzyńczykowa A., Ze studiów nad polityką polską na Rusi na przełomie XII i XIII wieku, [w:] B. Wilanowski, S. Zajączkowski (red.), „Ateneum Wileńskie. Czasopismo naukowe, poświęcone badaniom przeszłości ziem Wielkiego X. Litewskiego”, nr 12, Wydawnictwo Wydziału III Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, Wilno 1937, ss. 1–35.
- Wyrozumski J., Dzieje Polski piastowskiej, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 1999, ISBN 83-85719-35-0, s. 142.
