10 Pułk Huzarów (PSZ)

10 Pułk Huzarów^{[uwaga 1]} – oddział pancerny Polskich Sił Zbrojnych formowany w ramach 3 (14) Wielkopolskiej Brygady Pancernej.

Ten artykuł dotyczy polskiego 10 Pułku Huzarów istniejącego w latach 1944–1947. Zobacz też: inne pułki huzarów noszące numer „10”.

10 Pułk Huzarów

Odznaka kombatancka 10 pułku huzarów
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1944
Rozformowanie	1947
Tradycje
Święto	11 lipca
Dowódcy
Pierwszy	mjr Antoni Smodlibowski
Organizacja
Dyslokacja	San Basilio Lanciano (XII 1945)[1]
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	broń pancerna
Podległość	14 Wielkopolska Brygada Pancerna

Proporczyk 10 pułku huzarów

Formowanie i zmiany organizacyjne

Formowanie pułku we Włoszech

10 pułk huzarów został sformowany w San Basilio, w południowych Włoszech, na podstawie rozkazu L.dz. 3306/204/AG/Tj. z 18 listopada 1944 roku i rozkazu organizacyjnego dowódcy bazy 2 Korpusu Polskiego z 1 grudnia 1944 roku^[4].

Jako zalążek posłużył mu Pułk Ułanów Karpackich, który to oddał nowo formowanemu pułkowi połowę swojego plutonu łączności 1 oficer 27 szeregowych, 1 pułk Ułanów Krechowieckich 12 oficerów i 5 podoficerów oraz 1 oficer z Rezerwy Oficerów Łącznikowych i Tłumaczy Korpusu i 2 podoficerów z 7 Pułku Pancernego^[6]. Pierwszych huzarów zgrupowano koło Bari na południu Włoch. Pułk został zorganizowany w składzie 3 (14) Wielkopolskiej Brygady Pancernej według brytyjskiego etatu wojennego pułku pancernego z listopada 1943 roku (ang. Armoured Regiment. War Establishment II/151/3)^[4]. 16 listopada pułk przesunięto w rejon Lici, gdzie wspólnie z pozostałymi oddziałami brygady szkoląc się oczekiwał na wyjazd do Egiptu^[7]. W dniu 15 grudnia 1944 roku zawiązek pułku został dyslokowany do Galatina. W nowym garnizonie rozpoczęto prace organizacyjne i wstępne szkolenie. Przybywali Polacy byli jeńcy i dezerterzy z armii niemieckiej z jednostek podległych Bazie 2 Korpusu Polskiego ponadto kawalerzyści i pancerniacy z jednostek bojowych korpusu. 7 stycznia 1945 pododdziały zaokrętowano w Tarencie i przetransportowano do Port Saidu (10 stycznia). 10 pułk huzarów liczący 21 oficerów i 549 szeregowych wraz z całą 3 Wielkopolską Brygadą Pancerną wypłynął statkiem "MV Cilicia" do Egiptu^[8]. Dalej już koleją przewieziono je do obozu Quassasin (ok. 80 km od Kairu)^[9]. Podjęto intensywne szkolenie w pułku, a także w brytyjskiej Royal Armoured Corps School w Abbassia oraz innych specjalistów w kilku brytyjskich ośrodkach szkoleniowych. Z polskich jednostek dyslokowanych na Środkowym Wschodzie przybywały dalsze uzupełnienia, w połowie marca w szeregach huzarów pełniło służbę 36 oficerów i 609 szeregowych. 25 kwietnia 1945 roku zmieniono numer i miano brygady z "3" na "14 Wielkopolską Brygadę Pancerną"^[10]. W trakcie pobytu w obozie Quassasin zmarło dwóch oficerów będących na etacie pułku^[11]. W okresie od 1 do 22 maja 10 pułk huzarów sukcesywnie był przemieszczony do obozu wojskowego Ikingi Mariut niepodal El Amiryja w pobliżu Aleksandrii. 3 czerwca pułk osiągnął stan 36 oficerów i 637 szeregowych osiągnął dobry poziom wyszkolenia załóg czołgowych, rozpoczęto szkolenie w ramach plutonu i szwadronów pancernych. Z dniem 10 czerwca 1945 roku ze szwadronu dowodzenia wyodrębniono pod względem taktycznym szwadron rozpoznawczy (z plutonami: rozpoznawczym, przeciwlotniczym i łącznikowym) pod dowództwem por. Stanisława Oskierki^[12]. W sierpniu 1945 roku 44 huzarów odjechało do 157 Obozu Przejściowego (repatriacyjnego) w Suezie^[13], a następnie do kraju. Do października pułk zakończył szkolenie pancerne w ramach całego pułku^[14].

Pułk w składzie wojsk okupacyjnych

Po decyzji dołączenia pułku do oddziałów okupacyjnych we Włoszech (2 Korpus) 14 października 1945 pułk został zaokrętowany u wybrzeży Egiptu, by 17 października osiągnąć Tarent opuszczony zaledwie przed 9 miesiącami. Po krótkim pobycie w okolicach portu pododdziały pułku przeszły w rejon Pescara, Lanciano. Otrzymano ponownie sprzęt w ilości po 6 Shermanów na szwadron i wykorzystywano go nadal do szkolenia. W dniu 14 października pułk został załadowany w porcie w Aleksandrii na statek i 17 tego miesiąca przybył do Tarentu we Włoszech, skąd przetransportowany został do San Basilio. Następnie dyslokowano pułk 24 listopada do Monopoli, gdzie podjął służbę wartowniczą przy składach i magazynach. 15 grudnia ostatecznie huzarzy przybyli do Lanciano i tu objęli garnizon. W nowym miejscu postoju pułk otrzymał sprzęt bojowy (czołgi, pojazdy pancerne i samochodowe) oraz podjął przerwane szkolenie^[14]. W trakcie pobytu we Włoszech zmarło dwóch huzarów, w tym jeden wskutek wypadku.

W Wielkiej Brytanii

Podstawowy czołg 10 pułku – Sherman M4

Po decyzji o przeniesieniu 2 Korpusu do Wielkiej Brytanii w celu demobilizacji, pułk jako jeden z pierwszych opuścił Włochy. Zaokrętowany 22 czerwca 1946 w Neapolu odpłynął do Glasgow. Następnie przewieziony ze Szkocji na południe Anglii, rozwinął obóz koło Petworth^[15].

Żołnierze powoli odchodzili z pułku do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Miał on zapewnić zdobycie zawodu cywilnego.

Ostatnie święto pułkowe w mundurach, ale już przy znacznie uszczuplonych stanach, obchodzono jeszcze 11 lipca 1947^[16].

W lipcu, w kolejnym obozie w Slinford, pozostałości pułku weszły w skład 340 Jednostki Podstawowej (ang. Basie Unit 340) pod dowództwem podpułkownika Adama Bielińskiego. We wrześniu 1948 roku ostatni zdemobilizowani żołnierze opuścili szeregi. Wraz z rozwiązaniem PKPR 10 pułk huzarów przestał istnieć^[16].

Obsada personalna

Obsada personalna 10 pułku huzarów^[17]

• dowódca pułku – mjr mgr Antoni Smodlibowski
• zastępca – mjr Wiktor Zaniewski
• adiutant – por./rtm. Andrzej Brzeski (do 3 I 1945), - por. Wawrzyniec Solecki
• kwatermistrz – por. Aleksander Karpiński
• oficer łączności – por. Władysław Szeremeta
• kapelan – ks. Józef Grochot
• lekarz pułku – ppor. lek. Stanisław Kasina
• dowódca szwadronu dowodzenia – por./rtm. Andrzej Brzeski
• dowódca 1 szwadronu – rtm. Jerzy Roszkowski
• dowódca 2 szwadronu – por./rtm. Zygmunt Skowroński
• dowódca 3 szwadronu – por. Zbigniew Winogrodzki
• dowódca szwadronu rozpoznawczego – por. Stanisław Oskierka

Odznaka kombatancka

Zatwierdzona 19 lutego 1983 przez Ministra Spraw Wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, z ważnością od 14 września 1946 trzyczęściowa odznaka o wymiarach 47x47 mm wykonana jest z białego metalu, łączona na cztery nity i emaliowana Na rewersie tarczy wytłoczono wklęsłe daty 1809 1944. Produkował je w Londynie Mieczysław Białkiewicz^[18].

Żurawiejka

Żurawiejka brzmiała: „mało wozów, mało smarów, to 10-ty pułk huzarów”^[19].

Uwagi

1. Biegański podał, że oddział posługiwał się nazwą „10 Pułk Huzarów Wołyńskich”^[2]. Jeziorowski w przypisie 43 stwierdził, że nazwa wyróżniająca „Wołyńskich” podana przez W. Biegańskiego jest błędna^[3]. Lalak i Kamiński nie wspominają o nadaniu pułkowi nazwy wyróżniającej „Wołyńskich”^[4]. Komornicki, Bielecki, Bigoszewska i Jońca mówiąc o 10 Pułku Huzarów nie wymieniają nazwy wyróżniającej „Wołyńskich”^[5].

Przypisy

1. Żak 2014 ↓, s. 129.
2. Biegański 1967 ↓, s. 267.
3. Polak (red.) 1986 ↓, s. 359.
4. Lalak i Kamiński 2006 ↓, s. 57.
5. Komornicki i in. 1990 ↓, s. 68, 300-302, 306.
6. Wroński 1997 ↓, s. 14-15.
7. Polak (red.) 1986 ↓, s. 351.
8. Wroński 1997 ↓, s. 16-17.
9. Polak (red.) 1986 ↓, s. 351-352.
10. Wroński 1997 ↓, s. 21-22.
11. Wroński 1997 ↓, s. 27.
12. Wroński 1997 ↓, s. 34-36.
13. Tym 2012 ↓, s. 121.
14. Wroński 1997 ↓, s. 50-53.
15. Polak (red.) 1986 ↓, s. 353-354.
16. Polak (red.) 1986 ↓, s. 354.
17. Polak (red.) 1986 ↓, s. 364.
18. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 560.
19. Leżeński 1984 ↓, s. 260.

Bibliografia

• Witold Biegański: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. T. 5: Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie. Formowanie. Działania bojowe. Organizacja. Metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
• Bogusław Polak (red.): Lance do boju. Szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. ISBN 83-03-01373-4.
• Stanisław Komornicki, Zygmunt Bielecki, Wanda Bigoszewska, Adam Jońca: Wojsko Polskie 1939-1945. Barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1990. ISBN 83-223-2055-8.
• Zbigniew Lalak, Andrzej Kamiński: Kawaleria pancerna PSZ 1940-1945. Organizacja i struktura. Warszawa: Pegaz-Bis, 2006. ISBN 83-11-08218-9.
• Cezary Leżeński: Zostały tylko ślady podków .... Warszawa: Książka i Wiedza, 1984. ISBN 83-05-11122-9.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.
• Marek Wroński: Ostatni polscy huzarzy. Monografia 10 Pułku Huzarów 1944-1947. Londyn-Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego, 1997. ISBN 83-87470-03-1.
• Juliusz Tym: Pancerni i Ułani Generała Andersa.Broń Pancerna i Kawaleria Pancerna Polskich Sił Zbrojnych na Środkowym Wschodzie i we Włoszech 1941–1946. Warszawa: Tetragon, 2012. ISBN 978-83-63374-01-3.