ਹੇਲਮੰਦ ਨਦੀ

ਹੇਲਮੰਦ ਨਦੀ (ਪਸ਼ਤੋ: ur ਜਾਂ ਹੀਰਮੰਦ ਦਰਿਆ ur) ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਨਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਇਰਾਨ ਦੇ ਸਿਸਤਾਨ ਜਲਾਧਾਰ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ।

ਹੇਲਮੰਦ ਨਦੀ ਮਾਰਗ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ

ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸ੍ਤਾਨ ਦੇ ਹੇਲਮੰਦ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਹੇਲਮੰਦ ਨਦੀ ਇੱਕ ਤੰਗ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੀ ਹੋਈ

ਹੇਲਮੰਦ ਨਦੀ ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਕਜਕੀ ਬੰਧ

ਨਾਮ ਨਿਰੁਕਤੀ

ਹੇਲਮੰਦ ਨਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦਾ ਅਨਮੋਲ ਸਾਧਨ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਉੱਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਅਣਗਿਣਤ ਬੰਨ੍ਹ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਪੁੱਲ ਲਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਹੇਤੁ ਸ਼ਬਦ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸੇਤੁ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸਜਾਤੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫਾਰਸੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਮੰਦ ਯਾਨੀ ਜਿਸਦੇ ਕੋਲ ਕੁੱਝ ਹੋ (ਜਿਵੇਂ ਦੀ ਅਕਲਮੰਦ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਅਕਲ ਵਾਲਾ)। ਇਸ ਨਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਫਾਰਸੀ ਨਾਮ ਹੇਤੁਮੰਦ ਸੀ (ਜੋ ਕਿ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਸੇਤੁਮੰਤ ਹੈ) ਯਾਨੀ ਬਹੁਤ ਬੰਨਾਂ ਵਾਲੀ ਨਦੀ। ਇਹ ਨਾਮ ਸਮੇਨ ਦੇ ਨਾਲ ਬਦਲਕੇ ਹੇਲਮੰਦ ਅਤੇ ਹੀਰਮੰਦ ਬਣ ਗਿਆ।

ਨਦੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਰਸਤਾ

ਹੇਲਮੰਦ ਨਦੀ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਾਬਲ ਤੋਂ 80 ਕਿਮੀ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁ ਕੁਸ਼ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਦੀ ਸੰਗਲਾਖ ਸ਼ਾਖਾ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਨਈ ਦੱਰੇ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਲੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੋਈ ਇਹ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਦੇ ਤਰਫ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਸ਼ਤ - ਏ - ਮਾਰਗਾਂ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਕੋਲੋਂ ਗੁਜਰਦੀ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਇਹ ਸਿਸਤਾਨ ਦੇ ਦਲਦਲ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਲੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੋਈ ਪੂਰਬੀ ਇਰਾਨ ਦੇ ਜਾਬੋਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹਾਮੂਨ-ਏ-ਹੇਲਮੰਦ ਦੇ ਉਥਲੀ ਝੀਲਾਂ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਅੰਤ ਤੱਕ ਇਹ ਨਦੀ 1150 ਕਿਮੀ ਦਾ ਕੁਲ ਰਸਤਾ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਅਰਗਨਦਾਬ ਨਦੀ, ਜੋ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁੱਖ ਨਦੀ ਹੈ, ਹੇਲਮੰਦ ਵਲੋਂ ਜਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਇਤਹਾਸ

ਹੇਲਮੰਦ ਨਦੀ ਦੀ ਘਾਟੀ ਦਾ ਪਾਰਸੀ ਧਰਮ-ਗਰੰਥ ਅਵੇਸਤਾ ਵਿੱਚ ਆਰਿਆ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਤਭੂਮੀ ਹੋਣ ਦਾ ਜਿਕਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਉਸ ਗਰੰਥ ਵਿੱਚ ਹੇਤੁਮੰਤ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।^[1] ਲੇਕਿਨ ਇੱਥੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਧਰਮ ਦੇ ਸਾਥੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਮੜੀ ਦਾ ਰੰਗ ਜਿਆਦਾ ਗੋਰਾ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਨਾਮ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਚਿੱਟਾ ਭਾਰਤ (ਵ੍ਹਾਈਟ ਇੰਡਿਆ) ਵੀ ਸੀ।^[2][3] ਕੁੱਝ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਉਹ ਘੱਗਰ - ਹਕਰਾ ਨਦੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਹੇਲਮੰਦ ਸੀ।^[4]

ਹਵਾਲੇ

1. Vendidad 1, Fargard 1:13, at Avesta.org
2. The Encyclopaedia britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information, Volume 21, ed. Hugh Chisholm, pp. 216, The Encyclopaedia Britannica Company, 1911, ... Arachosia, on the Etymander (Helmand), called by the Parthians 'White India,' extending as far as Alexandropolis (Kandahar), the frontier city of the Parthian Empire ...
3. The Cambridge History of Iran, Ilya Gershevitch, pp. 774, Cambridge University Press, 1993, ISBN 978-0-521-24693-4, ... Bust (Biyt, Para-beste) was the first city of "White India" or Arachosia; and its district along the Helmand tributaries supported other cities, such as Pharazana (Farsana), Rhizana, and Choaspa ...
4. Kochhar, Rajesh. 'On the identity and chronology of the Ṛgvedic river Sarasvatī' in Archaeology and Language III; Artefacts, languages and texts, Routledge (1999). ISBN 0-415-10054-2.