Millenni III abC

../.. | Millenni IV abC | millenni III abC | Millenni II abC | ../..

Sègle XXX abC | Sègle XXIX abC | Sègle XXVIII abC | Sègle XXVII abC | Sègle XXVI abC

Sègle XXV abC | Sègle XXIV abC | Sègle XXIII abC | Sègle XXII abC | Sègle XXI abC

Lista dels millennis | Lista dels sègles

Istòria

Difusion de l'agricultura, de la metallurgia e de l'escritura de 8000 a 1000 avC.

v. 3700-2900 : acabament dau periòde d'Uruk. Gràcias a de progrès agricòlas importants, permetèt l'aparicion dei premierei societats estatalas en Mesopotamia, en Siria, en Anatolia Orientala, en Iran Occidentau.
v. 3150-2850 : en Egipte, la I^a dinastia contunièt son òbra d'unificacion dau país amb la perseguida de sa politica de melhorament dau ret d'aigatge e de construccion d'una economia prospèra. Durant aqueu periòde, leis Egipcians assaièron tanben d'estendre son influéncia vèrs Nubia e Palestina.
Sègle XXX : dins la region dau Peró actuau, aparicion de la civilizacion de Caral. Mau coneguda, aquela civilizacion establiguèt pauc a pauc un ret urban de ciutats prospèras dirigidas per de prèires (→ sègle XIX avC).
v. 2850-2640 : rèine de la II^a dinastia d'Egipte. Renforcèt lo poder absolut dei faraons e contunièt l'òbra d'unificacion de sei predecessors. Aquò foguèt marcat per un desvolopament important de l'escritura e l'installacion de la capitala dau Nòrd a Menfis.

Article detalhat: Ancian Empèri egipcian.

v. 2700-2570 : en Egipte, remplaçament de la II^a dinastia per la III^a. Aquò marquèt lo començament de l'Ancian Empèri mai sembla pas de marcar una rompedura dinastica vertadiera^[1]. Sei sobeirans contunièron de centralizar e d'aumentar lo poder dei faraons e de Menfis. Comencèron tanben d'utilizar de piramidas coma monument funerari.
Sègle XXVII : segon de tèxtes ancians complèxs e d'objèctes descubèrts dins un temple de Nippur, la vila de Kish seriá la premiera poissança de Mesopotamia durant aqueu sègle. En particular, auriá ganhat de combats còntra d'Elamitas. Pasmens, lei detalhs son febles e la precision es mau segura.

Extension de la civilizacion de la Vau d'Indus.

v. 2600 : aparicion de vilas vertadieras dins la vau d'Indus. Se desvolopèron pauc a pauc per formar una importanta civilizacion que son istòria es mau coneguda.

Fotografia dei Piramidas de Giza edificadas per la IV^a dinastia egipciana.

v. 2570-2450 : periòde la IV^a dinastia egipciana qu'es a l'origina dei Piramidas de Giza. En fòra d'aquelei projèctes, sei faraons fortifiquèron lo territòri egipcian e menèron divèrseis expedicions luechencas per estendre son influéncia (generalament gràcias a d'acòrdis comerciaus).
Sègle XXVI : construccion d'un ensems mau conegut de tombas reialas dins la vila mesopotamiana d'Ur. Aqueleis edificis contenián de tesaurs importants coma de cascos d'aur, d'armas ò d'instruments musicaus.
v. 2450-2300 : rèine de la V^a dinastia egipciana que veguèt mai d'una evolucion importanta per la societat egipciana. Au nivèu religiós, lei faraons donèron inicialament fòrça importància au dieu solar Ra avans de s'orientar vèrs Osiris. Au nivèu politic, laissèron mens de poders ai princes de sa familha entraïnant una professionalizacion de l'administracion.
Sègle XXV : aparicion de la I^a dinastia d'Ur. Foguèt fondada per Mesannepada que moriguèt probablament vèrs 2525 avC. Durant son rèine, dominava la vila santa de Nippur e son santuari d'Enlil, objècte de prestigi fòrça important en Mesopotamia.
Sègle XXV : totjorn en Mesopotamia durant lo meteis periòde, emergéncia de centres politics poderós a l'entorn de Lagash e d'Umma.
v. 2300 - 2200/2150 : en Egipte, la VI^a dinastia conoguèt pauc a pauc un periòde de trèbols en causa de la baissa de la poissança economica dau faraon, lentament demenida per cinc sègles de distribucion de drechs feodaus. Aquò favorizèt lo renfòrçament dei poders regionaus e plusors governadors poguèron pauc a pauc ignorar leis òrdres dei faraons. A partir de 2200-2150, de problemas climatics agravèron la crisi e la fin dau rèine de Pepí II veguèt la fragmentacion dau país (Premier Periòde Intermediari).
Sègle XXV-XXIV : premier apogèu de la vila de Mari. Situada entre Siria e Mesopotamia, la vila èra probablament una crosiera importanta entre lei doas regions.
v. 2350 : emergéncia d'Ebla coma vila poderosa de Mesopotamia.

Extension maximala de l'Empèri d'Akkad.

Article detalhat: Empèri d'Akkad.

v. 2330 : dins de circonstàncias mau conegudas, un oficier de la cort reiala de Kish quitèt la vila per fondar Akkad. Dich Sargon, organizèt una armada poderosa e comencèt la conquista dei regions vesinas. En particular, ocupèt Uruk, Ur, Nippur, Umma e Lagash fondant l'Empèri d'Akkad, premier empèri de l'istòria umana eissit de conquistas militaras.
v. 2300 : fin dau Mesolitic e començament dau Neolitic en Euròpa Septentrionala.

Estela de victòria de Naram-Sin.

Sègle XXIII : après la mòrt de Sargon, sei successors (Rimush e Manishtusu) capitèron de mantenir en plaça l'Empèri d'Akkad maugrat de revòutas recurrentas de part dei pòbles e ciutats ocupats. Puei, son tresen successor, Naram-Sin (v. 2254-2218) restabliguèt tota la poissança akkadiana gràcias a una tiera de victòrias còntra lei rebèls (destruccion probabla d'Ebla) e la presa de vilas novèlas coma Mari. Susa foguèt tanben brèvament ocupada.
Fin dau sègle XXIII : arribada dei Gutis en Mesopotamia. Originari de la region dei Monts Zagros, aqueu pòble, considerat coma barbar per lei Mesopotamians, menèt d'incursions violentas còntra lei ciutats sedentàrias de la vau.
Fin dau sègle XXIII : durament tocada, Akkad declinèt a la fin dau sègle XXIII entraïnant la fragmentacion de son empèri. Pasmens, la ciutat subrevisquèt probablament fins au sègle XXII. Lei causas de sa disparicion definitiva son desconegudas.
Sègle XXII : en Elam, renfòrçament de la poissança de Susa durant lo rèine de Kutik-In-Shushinak. En Mesopotamia, invasions violentas dei Gutis. Gràcias a divèrsei succès, capitèron d'i conquistar un territòri e d'i formar un estat.
Sègle XXII : aprofichant la disparicion de l'Empèri d'Akkad, Lagash ocupèt Ur. Pasmens, ne'n perdiguèt rapidament lo contraròtle au profiech d'Uruk ont una dinastia poderosa èra a se formar.
2118 : victòria importanta d'Utu-hegal, rèi d'Uruk, còntra lei Gutis que dispareguèron dei tèxtes istorics. Aquò donèt un prestigi major de la dinastia d'Uruk. Dins de circonstàncias mau conegudas, foguèt remplaçat per Ur-Nammu qu'èra benlèu son fraire. Lo rèi novèu desplacèt sa capitala a Ur e i fondèt la Tresena dinastia d'Ur.

Article detalhat: Tresena dinastia d'Ur.

Sègle XXI : durant lei rèinas d'Ur-Nammu, de Shulgi, d'Amar-Suenna e de Shu-Shuenna, la III^a dinastia d'Ur prenguèt lo contraròtle de la màger part de Mesopotamia. Per renfòrçar son poder, aquelei sobeirans menèron de guèrras regularas còntra Elam e bastiguèron divèrsei monuments coma lo temple de Nanna ò la tomba de Shulgi.
v. 2100-2050 : en Sumèr, publicacion d'un còdi juridic, atribuït a Ur-Nammu, qu'es lo còdi pus vièlh conegut a l'ora d'ara. Es presentat sota la forma « Si [crime] alora [punicion] » e lei penas previstas son pas totjorn eissidas de la lèi dau talion.
v. 2051-2044 : succès d'una campanha militara d'Ur còntra Arbela.

Article detalhat: Empèri Mejan egipcian.

2033 : en Egipte, Mentuhotep II (vèrs 2061-2010 avC) capitèt de tornar unificar lo país. Restaurèt tanben la preséncia egipciana en Egipte e lo culte dei sobeirans. Aquò marquèt la fondacion de l'Empèri Mejan.
Fin dau sègle XXI : probablament installats entre la Mar Mediterranèa e lei fluvis de Mesopotamia, leis Amorritas comencèron de migrar vèrs Mesopotamia. Aquò entraïnèt una tiera de guèrras entre leis abitants dei zònas agricòlas e leis Amorritas.
2025-2004 : començament dau rèi d'Ibbi-Sin que veguèt lo declin rapide de l'Empèri d'Ur. Per de rasons desconegudas, foguèt pas capable de mantenir son contraròtle sus lei governadors dei ciutats que proclamèron pauc a paux son independéncia (Larsa vèrs 2025-2023, Umma en 2017, Isin en 2017-2016, Eshnunna en 2010...)^[2]. En parallèl, deguèt faciar una crisi agricòla grèva. Finalament, Ur foguèt presa e pilhada per una armada elamita. Lagash, venguda la vila pus importanta de Mesopotamia conoguèt un declin similar.
2017-2016 : fondacion de la I^a dinastia de la vila d'Isin per Ishbi-Erra, un oficier en revòuta còntra Ibbi-Sin.
v. 2000 : annada probabla de la disparicion de la darriera populacion de mamots lanuts (Mammuthus primigenius).

Cultura

v. 2900 : en Egipte, aparicion dei mastabas. Son d'evolucions dei tucs funeraris primitius que representavan lo tuc primordiau de la religion d'Eliopòlis.
v. 2700 : en Egipte, adopcion de la piramida coma luòc de sepultura per lei faraons e leis autrei personalitats majoras. Aqueleis edificis son uei lo simbòl de la civilizacion egipciana antica.
v. 2200 : aparicion dei zigorats en Mesopotamia. Egalament presents en Elam, èran de bastiments religiós piramidaus que sa cima èra probablament utilizada coma plataforma per bastir un temple. Foguèron generalament gropats au sen d'un meteis santuari.

Sciéncias e tecnicas

Fotografia dau pòt de Bronocice amb la pus anciana representacion d'un carri de quatre ròdas identificada en 2020.

v. 3000 : aparicion dei premierei vilas en Egipte. La region venguèt ansin probablament la segonda region de s'urbanizar gràcias au desvolopament de l'agricultura.
v. 3000 : data estimada de l'invencion dau papirús en Egipte.
v. 3000 : difusion de la faiença en Egipte a partir de Mesopotamia ò de Siria.
v. 3000 : invencion dau crusòu en Mesopotamia-Siria. Permetèt de melhorar lei tecnicas metallurgicas dau periòde.
v. 3000 : invencion dau batèu de plancas per leis Egipcians.
v. 2625 : construccion de la premiera piramida en Egipte.
v. 2500 : en Babilònia, fabricacion de la tauleta de Gasur qu'es la premiera carta geografica. Marca la fondacion de la cartografia.
v. 2500 : en Mesopotamia, invencion de la granulacion de l'aur.
v. 2500 : premiera mencion coneguda de l'utilizacion de rems sus lei naviris egipcians. L'idèa se difusèt dins lo rèsta dau mond antic e foguèt benlèu de còps tornada trobar d'un biais independent. Permetèt de melhorar la propulsion dei naviris dins lei rius e lei mars suavas.
v. 2500 : invencion de la ròda plena en Mesopotamia, dins lei Balcans e en Euròpa Orientala. Lei doas invencions foguèron probablament independentas mai aquò es pas segur e de descubèrtas arqueologicas vènon regularament cambiar la cronologia de l'aparicion de la ròda.
v. 2400 : invencion de la posaraca en Mesopotamia. Aquò permetèt de progrès en matèria d'aigatge e participèt au desvolopament agricòla de la region.
v. 2100 : invencion dau premier calendier en Sumèr.
v. 2000 : aparicion dau sistèma sexagesimau en Sumèr.

Decès

• Amar-Suenna, rèi d'Ur.
• Djeser, faraon d'Egipte.
• Ibbi-Sin, rèi d'Ur.
• Igrish-Halam, rèi d'Ebla.
• Imhetep, ministre egipcian.
• Irkab-Damu, rèi d'Ebla.
• Isar-Damu, rèi d'Ebla.
• Manishtusu, rèi d'Akkad.
• Mentuhotep II, faraon d'Egipte.
• Mesannepada, rèi d'Ur.
• Naplanum, rèi de Larsa.
• Naram-Sin, rèi d'Akkad.
• Rimush, rèi d'Akkad.
• Sargon, rèi d'Akkad.
• Shar-kali-sharri, rèi d'Akkad.
• Shulgi, rèi d'Ur.
• Shu-Shuenna, rèi d'Ur.
• Ur-Nammu, rèi d'Ur.
• Urukagina, rèi de Lagash.
• Utu-hegal, rèi d'Uruk.

Liames intèrnes

• Akkad.
• Akkadian.
• Ebla.
• Mesopotamia.
• Ròda.
• Ur.

Bibliografia

Nòtas e referéncias

1. D'efiech, Djeser, premier rèi de la III^a dinastia sembla lo fiu de Khasekhem, darrier faraon de la II^a dinastia.
2. Aquel afebliment foguèt progressiu car lei fòrças d'Ur reprimiguèron victoriosament de revòutas coma aquela de Hubnur en 2020.