Pedagués

Pedagués
Tipe	Region naturala de França e contrada d'Occitània
Estat	França
Unitat administrativa	Arièja

Pedagués, ancianament Podagués^[1]^{[N 1]}, es un parçan d'Occitània^[2] situat en Lengadòc (País de Fois), entre las vals de Lesa, d'Arisa e d'Arièja, en riba esquèrra d'aquesta darrièra^[3].

Faits en brèu Tipe, Estat ...

Tampar

Exemple d'una tèrrafòrt, en francés l'apellacion Podaguès o Pedaguès es remplaçada al sègle XXI per la denominacion geografica de Terrefort ariégeois (Tèrrafòrt ariegenca)^[4]^{[N 2]} malgrat que los vejaires divergiscan sus la localizacion precisa de las doas entitats^[5] e que lo tèrme tèrrafòrt qualifica tanben las sèrras mollassicas se perlongant al nòrd dins lo departament de Nauta Garona, quitament las de la riba drecha d'Arièja (sèrras del país de Mirapeis sustot),^[6] e mantes autres luòcs en Occitània.

Sa vila principala actuala es Lo Mas, mas son nuclèu ancian es probablament un Puèg—uèi desparegut—a Unzent.

Geografia

Aquesta region d'aperaquí 450 km² s'opausant atal pel relèu a l'Agarnagués, espaci de plana a l'entorn de Pàmias.

Los sòls de la region son de "costals argilocalcaris accidentats", "terrassas ancianas", e—al sud—de "monts calcaris".^[7]

Segon l'Atlàs dels païsatges d'Arièja-Pirenèus, Pedagués fa partida d'una centura de costals que s'esten d'èst en oèst a travèrs lo departament. Aquelas regions de costals son de "sòls pesants", ocupats per de "culturas cerealièras, oleaginosas, pradariás artificialas", e d'elevatge bovin e ovin que constituís l'essencial de la produccion lachièra dins Arièja.^[7]

Clima

Tota la region ten una precipitacion annadièra de mens de 1000 mm, mas mens de 800 mm al nòrd.^[7]

Comunas de Pedagués

Wikipèdia francesa

La Wikipèdia francesa inclús dins Pedagués de territòris de Daumasanés e de partidas de Siuranés e Asiliense [Asilhés? Asilhenc?] defòra la region medievala de Pedagués... Segon la Wikipèdia francesa:

Artigat La Bastida de Besplàs Bonac Las Bòrdas d'Arisa Bria Camarada Campanha d'Arisa Le Carlar de Baile Castèths Casteràs Durfòrt Escòça	Esplàs Le Fossat Gabre Hornèths Justinhac Lanós Lescoça Lobaut Madièra Lo Mas d'Asilh Meràs Monesple	Montfan Palhèrs Savarat Sent Amanç (anciana comuna) Sent Ibarç Sent Martin d'Òidas Sent Miquèl Siuràs Toars Unzent Vesac e Sent Amanç

Inclús probablament tanben Senta Susana, Vilanava del Laton e Daumasan.

Istòria

Podagués èra, a l'Edat Mejana, una region qu'èra lo ressòrt d'una vigariá del meteis nom, situada dins la partida meridionala del Tolosan, compresa entre Arièja e Lesa, als pès dels Pirenèus. Anciana territòri dels comtes de Carcassona, auriá agut per senhor una familha del Puèg, del latin Podio (puèg, podium, elevacion).^[8]

Senhors de Podagués

Entre los senhors coneguts i a:^{[N 3]}

Amiel Simplici
Raimon Guilhèm
Amiel Raimon
Raimon Amiel, filh ainat del precedent^{[N 4]}
Pèire Raimon, filh del precedent
Raimon
Ugues

Noblesa de Pedagués

Familha del Puèg
L'ostal de Durfòrt, plan espandida en Occitània e França, es originari de Pedagués^[9]

Evolucion: de Potamianense a Podagués

Toponimia

Segon d'unes, Puèg e l'eponim Podagués son lo meteis que lo Poig/Pog Manasse (uèi part d'Unzent) e Potamianense (latin) / Potamianés (romanic) atestat a l'Edat Mejana.^[10] Un autre nom latin medieval es Podiensis Pagus [sègle XI o XII?].^[11]

Las atestacions ancianas son doncas ("ministerium" e "terminium" son abreujat en "m." e "t." per lectura rapida):

M. Potamianense mantescòps als sègles X-XI;^{[N 5]}
t. Potagenense probablament al sègle X;
t. Potamianiense en 950-1000;
m. Podaganense vèrs 980;
m. Potamianense en 996-1011;
m. Podamianense, m. Potaginense vèrs 1000;
t. Podagenes^{[N 6]} en 1030-40;
m. Potamiensi en 1071-4;
territorio ubi vocant Potamianense en 1075.^[10]^{[N 7]}

Limits istorics

Potamianés confronta:^[10]

Cortinense (Cortinés), Lezatense/Lesadense (Lesadés), e Licianense (Liçanés)^{[N 8]} al nòrd;
Garnagense e lo ministerium centrat sus Fredelàs a l'èst, per la selva de Bolbona;
Fuxense ("Foissenc", nuclèu del País de Fois) puèi Ciurenense (Siuranés o benlèu Siurassés) puèi la senhoriá de Palhèrs al sud, per la crèsta de Plantaurèl;
Dalmacianense (Daumasanés, var. Dalmasanés) a l'oèst.

Possessions permanentas

Potamianés, Podagués o Podagués inclús totjorn aquestes territòris:

Bonac Durfòrt (levat son corredor nòrd) Escòça Esplàs Lescoça	corredor nòrd de Pàmias extrèm sud-oèst de Savardun Sent Martin d'Òidas Sent Miquèl Senta Susana (levat son corredor oèst)^{[N 9]}	Unzent Vesac e Sent Amanç Vilanava del Laton extrèm oèst de Vilanòva del Pariatge

Pèrtas a Lesadés

En 944, la glèisa de Sent Ibarç e son alòdi (totes dos part de la villa de Laton, en Potamianés) son donadas al monastèri e ministerium de Lesat (Lesadés) pel comte Arnaud de Carcassona e sa femna Arsenda.^[10]

Vèrs 1010,^{[N 10]} qualques villae a l'entorn de la glèisa de Sent Medard (territòris comunals actuals de Le Fossat e Le Carlar de Baile) forman una enclava de Lesadés en Potamianés.^[10]

944: Partida sud-orientala de la comuna de Sent Ibarç, entre las aigas de Lesa e Peybarre (ancianament l'Avalola). ca. 1010: Le Fossat e franjas nòrd-èst del Cailar de Baile fins a l'aiga Canalès o Merens (noms fr).

Pèrtas a l'abadiá de Fredelàs

L'abadiá de Fredelas es probablament estada fondada per la donacion d'una partida de Potamianés e de sos abòrds vacants, pel comte de Carcassona (Arnaud o son filh Rogièr), alara titular, al qual lo comte de Tolosa apondèt Le Carlaret (amb una pichòta corredor de La Bastida de Lordat).^[10]

Artics Benagas Lobens Ludièrs Pàmias defòra sos corredors nòrd-oèst	Rius de Pelapòrc Sant Amador Sent Bauselh Sant Joan del Falgar	Sent Victor e Rosaud La Tor del Criu mitat nòrd-oèst de Varilhas Vernhòla

Pèrtas a Siuranés

Al sègle XI apareissèt lo Ciurenense (Siuranés) a las frontièras sud-oèst de Potamianés, encambant a l'encòp sus aqueste e sus Daumasanés.^[10]

Artigat Casals Casteràs	franja sud-sud-oèst d'Escòça Lanós Madièra	Monesple Montagut de Plantaurèl Palhèrs

Desplaçament puèi la "Tèrrafòrt Ariegenca"

Al corrent d'istòria, sembla que la definicion culturala e territoriala de Podagués se siá desplaçada cap a l'oèst, mantenent la pèrta del país de Fredelàs e de la val d'Arièja, mas s'espandissent per inclure una partida granda de Daumasanés e Lesadés fins a la termièra del departament: las tèrrafòrts de l'oèst d'Arièja defòra Volvèstre.^[7]

Galariá

Païsatges

Pont sus Arièja a Bonac
Glèisa e païsatge de Lanós
Païsatge de Lescoça
Sent Martin e sos entorns

Arquitectura

Glèisa d'Artigat
Glèisa de Sent Pèire a Bonac
Glèisa de La Nativitat de la Senta Verge, Escòça
Comuna del Carlar de Baile
Capèla de Sent Andrieu de Fossat
Glèisa de Sent Bartolomeu* al Fossat
Castelet a Sent Martin
Glèisa de Sent Anastasi* de Sent Miquèu
Vilatge de Sent Miquèl

Nòtas e referéncias

Nòtas

[N 1]
Podaguès en catalan. Veire El Somni d'Occitània, 1996.
[N 2]
Lo Rapport de présentation, plan local d'urbanisme: Commune de Saint-Ybars (09) d'UrbaDoc, fach en 2015, descriu aquesta tèrrafòrt coma "l'ancian Podagués".
[N 3]
En francés, los cosenhors son: Amélius-Simplicius, Raymond-Guillaume, Amélius-Raymond, Raymond-Amélius, Pierre-Raymond, Raymond, Hugues.
[N 4]
Segon Joan Francés Blanc, Raimon Amiel maridèt amb una Guile de Lautrèc, dama de Rochefort. Veire Los Aujòls de Joan Baptista Blanc, vol. V, 2018.
[N 5]
mièg del sègle X, en 955-86 (dos còps), 950-1000, fin del sègle X, vèrs 1000, en 1000-10 e en 1010-20
[N 6]
Probablament Podagenés en grafia classica.
[N 7]
Es possible que la transformacion en lenga vulgara es similar a: Podamianés/Podagenés -> Podamiés/Podagués
[N 8]
Licianès en francés. Veire http://lissac.09.free.fr/Lissac.09/Les_origines.html Les Origines, fach per Alain Pessant.
[N 9]
Es a dire, Potamianés inclús los territòris de la comuna a l'èst de l'aiga Marens o Canalès (noms fr).
[N 10]
Après 1000 e abans 1020

Referéncias

[1]
(pro) Arnaud Esquerrièr, Abans los comtes
[2]
Segon la classificacion de Frederic Zégierman.
[3]
«Le Pédaguès». larousse.fr..
[4]
Conseil général de l'Ariège. «Atlas des paysages d'Ariège-Pyrénées», 2006. calameo.com..
[5]
«L'Aganaguès». larousse.fr..
[6]
Frédéric Zégierman. «Le Pédaguès et le pays de la Lèze et de l'Arize». keldelice.com..
[7]
Alain Mazas, Michel Collin, Alain Boëmare. Atlas des paysages d'Ariège-Pyrénées. Conseil Général de l'Ariège, Union régionale des CAUE d'Occitanie.
[8]
Nicolas Viton de Saint-Allais, Nobiliaire universel de France, ou Recueil général des généalogies historiques des maisons nobles de ce royaume.
[9]
Napoléon Peyrat. Histoire des Albigeois: La civilisation romane, Volume 1
[10]
Denis Mirouse. Les circonscriptions intermédiaires du sud du pagus de Toulouse aux Xe et XIe siècles (ministerium, vicaria, suburbium…). Universitat de Tolosa-Joan Jaurés: UFR d'Istòria, Arts e Arqueologia, junh de 2015.
[11]
Claude de Vic. Histoire générale de Languedoc, Part 77, Volume 10

(fr) Aqueste article es parcialament o en totalitat eissit d’una traduccion de l’article de Wikipèdia en francés intitolat « Podaguès ».

Veire tanben

Portal de la geografia

Portal de l'istòria

Portal de Lengadòc

[2] [N 1]
Podaguès en catalan. Veire El Somni d'Occitània, 1996.

[6] [N 2]
Lo Rapport de présentation, plan local d'urbanisme: Commune de Saint-Ybars (09) d'UrbaDoc, fach en 2015, descriu aquesta tèrrafòrt coma "l'ancian Podagués".

[11] [N 3]
En francés, los cosenhors son: Amélius-Simplicius, Raymond-Guillaume, Amélius-Raymond, Raymond-Amélius, Pierre-Raymond, Raymond, Hugues.

[12] [N 4]
Segon Joan Francés Blanc, Raimon Amiel maridèt amb una Guile de Lautrèc, dama de Rochefort. Veire Los Aujòls de Joan Baptista Blanc, vol. V, 2018.

[16] [N 5]
mièg del sègle X, en 955-86 (dos còps), 950-1000, fin del sègle X, vèrs 1000, en 1000-10 e en 1010-20

[17] [N 6]
Probablament Podagenés en grafia classica.

[18] [N 7]
Es possible que la transformacion en lenga vulgara es similar a: Podamianés/Podagenés -> Podamiés/Podagués

[19] [N 8]
Licianès en francés. Veire http://lissac.09.free.fr/Lissac.09/Les_origines.html Les Origines, fach per Alain Pessant.

[20] [N 9]
Es a dire, Potamianés inclús los territòris de la comuna a l'èst de l'aiga Marens o Canalès (noms fr).

[21] [N 10]
Après 1000 e abans 1020

[1] [1]
(pro) Arnaud Esquerrièr, Abans los comtes

[3] [2]
Segon la classificacion de Frederic Zégierman.

[4] [3]
«Le Pédaguès». larousse.fr..

[5] [4]
Conseil général de l'Ariège. «Atlas des paysages d'Ariège-Pyrénées», 2006. calameo.com..

[7] [5]
«L'Aganaguès». larousse.fr..

[8] [6]
Frédéric Zégierman. «Le Pédaguès et le pays de la Lèze et de l'Arize». keldelice.com..

[APAP-9] [7]
Alain Mazas, Michel Collin, Alain Boëmare. Atlas des paysages d'Ariège-Pyrénées. Conseil Général de l'Ariège, Union régionale des CAUE d'Occitanie.

[NUF5-10] [8]
Nicolas Viton de Saint-Allais, Nobiliaire universel de France, ou Recueil général des généalogies historiques des maisons nobles de ce royaume.

[13] [9]
Napoléon Peyrat. Histoire des Albigeois: La civilisation romane, Volume 1

[Mirouse2015-14] [10]
Denis Mirouse. Les circonscriptions intermédiaires du sud du pagus de Toulouse aux Xe et XIe siècles (ministerium, vicaria, suburbium…). Universitat de Tolosa-Joan Jaurés: UFR d'Istòria, Arts e Arqueologia, junh de 2015.

[15] [11]
Claude de Vic. Histoire générale de Languedoc, Part 77, Volume 10

[1]

[N 1]

[2]

[3]

[4]

[N 2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[N 3]

[N 4]

[9]

[10]

[11]

[N 5]

[N 6]

[N 7]

[N 8]

[N 9]

[N 10]