From Wikipedia, the free encyclopedia
Lo pòl Nòrd geografic terrèstre, o simplament pòl Nòrd, es lo punt pus septentrional de la planeta Tèrra. Es definit coma lo punt d’interseccion de l'axe de rotacion de la Tèrra amb la superfícia terrèstra dins l'Emisfèri Nòrd, ont totes los meridians e los fusèls oraris se jonhon. Es pas un punt fixe a la superfícia de la Tèrra, son periòde d'oscillacion es de catòrze meses e sa posicion vària de qualques mètres al moment de las pus fòrtas oscillacions. Cal pas confondre lo pòl Nòrd geografic amb lo pòl Nòrd magnetic, punt central del camp magnetic terrèstre cap ont las bossòlas puntan.
Lo pòl Nòrd se situa al plen mièg de l'ocean Artic prigond de 4 261 m[1] e cobèrt en permanéncia per la banquisa, al contrari del pòl Sud qu'es sul continent Antartica. La tèrra emergida pus prèpa es l'illa Kaffeklubben, situada à 707 km del pòl[2].
La primièra exploracion del pòl Nòrd es atribuida a l'American Frederick Cook qu'auriá atengut lo pòl lo 21 d'abril de 1908, mas auriá maquilhat son trajècte real[3]. Lo Congrès dels Estats Units d'America atribuiguèt puslèu la primièra exploracion a l'American Robert Peary que pretendiá d'aver atengut lo pòl Nòrd lo 6 d'abril de 1909, mas los istorians contèstan aquò dempuèi la descobèrta d'una còpia del jornal de Peary, que se seriá enganat dins sas estimacions[4]. La primièra exploracion confirmada del pòl Nòrd ven doncas al Norvegian Roald Amundsen e a l'Italian Umberto Nobile, que lo subrevolèt a bord d'un balon dirigible lo 12 de mai de 1926.
La temperatura del pòl Nòrd pòt variar entre −43 °C e 0 °C, çò que favoriza la permanéncia del glaç de mar que son espessor vària entre dos e quatre mètres. La banquisa es pr'aquò menaçada e l'ocean Artic poiriá èsser libre de glaç l'estiu 2014, en partida per causa del rescalfament climatic e de la diminucion de l'efècte albedo[5]. Aquela situacion novèla farà pus facil l'accès a las ressorsas del sossòl Artic e una disputa territoriala se fa jorn entre los cinc païses limitròfs de l'Artic : Canadà, Russia, Norvègia, Danemarc e los Estats Units d'America.
L'axe de rotacion de la Tèrra es enclinat de 23° 27′ a respièch del plan de l'orbita terrèstra, l'ecliptica. Lo pòl Nòrd definís las geodesicas de latitud 90° Nòrd (Φ = + π / 2), e mai la direccion del Nòrd Vertadièr, e sa longitud se pòt definir coma una valor λ (-π ≤ λ ≤ + π) quina que siá[6]. L'axe de rotacion — e doncas la posicion del pòl Nòrd — foguèt longtemps considerat coma fixe a respièch de la superfícia de la Tèrra, mas al sègle XVIII, lo matematician Leonhard Euler prediguèt que l'axe poiriá oscillar[7]. Al començament del sègle XX, los astronòms remarquèron una pichona variacion de la latitud. D'una portada de qualques mètres per de pus fòrtas oscillacions, l'errança del pòl a la superfícia de la Tèrra, semblabla al movement d'una baudufa, amb de periòdes e irregularitats. Lo compausant periodic de 433 jorns es nomenat oscillacion de Chandler[8]. Lo punt exacte de l'axe de la Tèrra, en un moment donat, es nomenat pòl instantanèu, mas en rason de l'oscillacion dels pòls, se pòt pas utilizar coma definicion d'un pòl fixe quand s'exigís una mesura precisa a l'escala del mètre[9].
Un sistèma fixe de coordenadas terrèstras (latitud, longitud e altitud, o l'orografia) seriá util, mas amb la deriva dels continents, l'auça e la baissa de la Tèrra en rason dels volcans, la precession dels equinòccis, l'erosion, entre autres, i a pas de sistèma ont totas las caracteristicas geograficas se pòdon fixar. L’International Earth Rotation and Reference Systems Service}} e l'Union Astronomica Internacionala an doncas definit un cadre nomenat lo Sistèma Internacional de Referéncia Terrèstra ». Lo pòl Nòrd d'aquel sistèma definís a uèi lo Nòrd geografic pel trabalh de precision, mas coïncidís pas exactament amb l'axe de rotacion terrèstre[10].
Per qu'i a pas de preséncia umana permanenta al pòl Nòrd, i a pas d'ora e de fusèl orari oficialament atribuits a aquela region del glòbe, mas en practica lo pòl compòrta totes los fusèls en un sol punt [11]. Coma totas las linhas de longitud aquí s'encontran, se pòt marchar per totes los fusèls oraris en una segonda en virant a l'entorn del pòl..
Las expedicions polaras pòdon utilizar lo fusèl orari que vòlon, generalament lo fusèl orari de lors basas d'avitalhament, o encara quin que siá unitat dem Temps Mejan de Greenwich (GMT), del Temps Universal Coordenat (UTC), o lo fusèl orari d'un país quin que siá. Mas, la convencion es d'utilizar lo fusèl UTC+0[12], contràriament al pòl Sud ont s'utilza lo UTC+12 (fusèl orari de Nòva Zelanda pendent l'estiu austral)
Lo pòl Nòrd es ben pus caud que lo pòl Sud, car es al nivèl de la mar al mitan d'un ocean que fa coma una restança de calor, puslèu qu'en altitud sus una massa continentala. D'ivèrn (genièr), la temperatura al pòl Nòrd pòt variar entre −43 °C e −26 °C, per una mejana de −34 °C. La temperatura mejana d'estiu (julhet) se situa a l'entorn del punt de conglaç (0 °C)[13].
Lo glaç de mar del pòl Nòrd es d'environ dos o tres mètres d'espessor, mas existís de variacions fòrtas, e de còps que i a a la circulacion de las banquisas expausa la superfícia maritima. Un nòu estudi finançat per l'Union Europèa e publicat dins la revista Geophysical Research Letters a mostrat que l'espessor mejana del glaç a demenit dins lo corrent de las darrièras annadas[14]. Segon los cercaires del Centre for Polar Observation and Modelling (CPOM) de l'University College de Londres (UCL) al Reialme Unit, la demesida de la banquisa es atribuida al rescalfament climatic e a l'ocean Artic de mai en mai expausat al dardalh solar[15]. L'acceleracion drastica de la fusion dels glaces de mar en Artic foguèt pas prevista per los modèls climatics, per que comptèron pas l'efèit albedo ; pus l'ocean Artic se libèra de sas glaçs, pus la calor dels rais solars es absorbida per l'aiga, accelerant la fusion de la calòta polara[16],[17].
Al pòl Nòrd, lo Solelh es en permanéncia en dessús de l'orizont pendent los meses d'estiu e en permanéncia en dejós de l'orizont pendent les meses d'ivèrn. La sortida del solelh se fa just abans l'equinòcci vernal (vèrs lo 19 de març). Lo Solelh pren dempuèi tres meses per aténher son punt culminant, gaireben 23,5° d'elevacion, al solstici d'estiu (vèrs lo 21 de junh). Puèi, comença torna descendre per aténher lo falit del solelh just aprèp l'equinòcci d'autona (vèrs lo 24 de setembre). Quand lo Solelh es visible dins lo cèl polar, sembla de se desplaçar dins un cercle en dessús de l'orizont. Aquel cercle passa pauc a pauc pus prèp de l'orizont, just aprèp l'equinòcci vernal a son maximum d'elevacion (en gras) en dessús de l'orizont al solstici d'estiu e torna descendre cap a l'orizont abans de passar a l'equinòcci d'automne[18],[19].
L'ocean Artic es identificat dempuèi de desenas d'annadas coma ric en petròli e en gas natural. Dins una publicacion de julhet de 2008, de United States Geological Survey dins lo sossòl artic i auriá 90 miliards de barril de petròli, 1 670 miliards de pès cubics de gas natural e 44 milions de barrils de gas natural liquid[20]. Aquò rend lo pòl Nòrd e l'Artic son fòrça cobejats per los païses limitròfs[21].
En vertut del drech internacional, pas cap de país possedís actualament lo pòl Nòrd o la region de l'ocean Artic. Los cinc Estats limitròfs de l'Artic, Russia, Canadà, Norvègia, Danemarc (per Groenlàndia), e los Estats Units (per Alaska), son limitats a una zòna economica exclusiva de 200 milas marinas (prèp de 370 km) a l'entorn de lors còstas. Al delà d'aquelas ZEE, la zòna restant, mai d'un milion de quilomètres carrats, es pas atribuida es l'Autoritat Internacionala dels Fons Marins qu'administra aquel territòri[22].
Lors de la signatura de la Convencion de las Nacions Unidas sul Drech de la Mar, un país a un periòde de dètz ans per far valer legalament sa zòna dels 200 milas marinas[23]. Per aquò, Norvègia, Russia, Canadà e Danemarc lancèron de projèctes per afirmar que de sectors de l'Artic deurián apartenir a lor territòri[24].
En 1948, una expedicion russa faguèt la descobèrta de la dorsala de Lomonossov, una estructura geologica que s'estend sus 1 800 km dempuèi las illas de Nòva Siberia fins a l'illa d'Ellesmere[25]. Es solament al començament de las annadas 2000 que la dorsala oceanica atira l'atencion de la comunautat internacionala, a causa de la demanda oficiala de la Federacion de Russia davant la Comission de las Nacions Unidas sus lo limit del plan continental. Lo document prepausa d'establir un nòu limit periferic pel plan continental rus, en delà de la zòna de las 200 milas.
Danemarc, Canadà e Russia se disputan l'estructura geologica e afirman que la dorsala es una extension de lors plans continentals respectius.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
