Niça

Niça^[1] es una dei vilas mai importanti d'Occitània, es la capitala istorica dau Comtat de Niça e lo capluec dau departament deis Aups Maritims, en riba de la mar Mediterranèa, sobre la Còsta d'Azur. La sieu populacion municipala es de 343 889 abitants (2019).

Cal melhorar l'escritura d'aquel article.

Vila d'Occitània

Niça Nice
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Vista de Niça
Bandièra Armas
Geografia fisica
Coordenadas	43° 41′ 45″ N, 7° 16′ 17″ E
Superfícia	71,92 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	520 m 10 m 0 m
Geografia politica
País	Comtat de Niça
Parçan	Modèl:Costiera Niçarda
Estat	França
Region 93	Provença Aups e Còsta d'Azur
Departament 6	Aups Maritims (prefectura)
Arrondiment 062	Niça (capluòc)
Canton 0699	Capluòc de 14 cantons
Intercom 240600577	Comunautat d'aglomeracion de Niça-Còsta d'Azur (CANCA)
Cònsol	Christian Estrosi (2014-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2019)	342 669 ab. Evolucion de la populacion 343 889 ab.
Autras informacions
Gentilici	niçard -a
Còde INSEE	06088
www.nice.fr

Geografia

Nom

L'etimologia mai difonduda de l'origina de Niça es grèga: Νίκαια (Nikaia), variacion de Niké (Victoria), segon cen que sembla per la victòria qu'obtenguèron lu colons grècs sus la populacion ligura. Durant l'Empèri Roman se nomenèt dins aquela vila amb lo nom grèc: Nicæa.

Lenga

La lenga de Niça es l'occitan, dins la sieu varietat niçarda.

Istòria

Article detalhat: Istòria de Niça.

De l'Antiquitat ai invasions sarrasini

Dominada per de paluns, la region de Niça non èra favorabla a l'ocupacion umana pendent lo periòde preïstoric. Totun, de vestigis mòstran la preséncia de quaucu campaments paleolitics (Tèrra Amata, bauma de Lazaret...)^[2]. Au Neolitic, l'ocupacion umana èra probablament totjorn limitada en despièch de l'existéncia de comunautats installadi sus lu sites de Caucada (vèrs lo 6000 avC) e de Cimiés (vèrs lo 4500 avC). L'antropizacion vertadiera comencèt a l'Atge dau Bronze emb l'aparicon d'una economia agricòla lòng de Palhon.

Au sègle V avC, de Ligurs èran installats sus lo site de Cimiés. La vila de Niça (Nikaïa) foguèt fondada per de Foceans de Massàlia durant la segonda mitat dau sègle III avC ò durant la promiera mitat dau sègle II avC^[3]. La data precisa non es conoissuda. Lo sieu objectiu èra de dispauar d'un ponch de sostèn per protegir li sieui rotas maritimi còntra li atacas de piratas. En lo 154 avC, la Via Julia arribèt a Cimiés, cen que permetèt de religar la region a la ret rotiera romana. Entre lo 122 e lo 118, lu Romans li fondèron la colonia de Cemenelum. Totun, Nikaïa demorèt integrada ai possessions massaliòti, comprés après l'annexion de Massàlia per Roma en lo 49 avC.

Pendent la màger part de l'epòca romana, Cemenelum foguèt la vila pus importanta de la region e venguèt lo sèti d'un evescat pendent lu sègles IV e V apC. Totun, a respièch dei autri vilas romani de Provença, la colonia demorèt un centre segondari (10 000 abitants maximom). Èra concurrenciada per Ambrun (capitala de la província dei Aups Maritims) e per Niça que venguèt lo centre demografic de la region pendent lo sègle IV apC. Pilhada mai d'un còp durant li invasions barbari, Cemenelum declinèt fins a un abandon definitiu au sègle VIII. Niça foguèt finda tocada per aqueli invasions e, mai tardi, per li atacas maritimi dei Sarrasins que pilhèron la ciutat en lo 813, en lo 859 e en lo 880. Pasmens, en despièch d'aqueli destruccions, la vila capitèt de sobreviure.

De la conquista provençala a la Dedicion

La republica maritima

Entre lu sègles V e IX, Niça foguèt generalament integrada ai reiaumes italians aguent lo contraròtle de Gènoa (Ostrogòts, Lombards...). Mas, a la fin dau sègle X, la batalha de Tortor permetèt au còmte Guilhèm I^èr de Provença d'estendre la sieua influéncia fins ai Aups. Donèt lu feus de Provença Orientala ai sieus companhons e la region de Niça venguèt ensinda lo domeni d'Annon, fondator de l'Ostau de Niça-Aurenja e dau Vescomtat de Niça. Totun, a partir dau 1070, l'autoritat dei senhors de Niça foguèt contestada per l'evesque local que venguèt lo promier personatge de la vila en lo 1117.

Au nivèu institucional, Niça aprofitèt aquelu conflictes per venir una republica maritima en lo 1108. Aliada de Gènoa e de Pisa, participèt ai guèrras entre republicas marchandi italiani^[4][5]. A l'origina, la republica niçarda èra dirigida per un cap militar assistit de tres cònses que dirigissián l'administracion. Totun, en lo 1144, la vila venguèt un consolat. A partir dau 1153, lu quatre cònses qu'aquela institucion intrèron en conflicte emb l'evesque. Pauc a pauc, venguèron l'autoritat principala. Lo comèrci maritime enriquissèt fòrça l'elita urbana e de succès militars còntra lu Sarrasins renforcèron lo sieu poder.

La conquista provençala

En lo 1164, lu abitants de Niça refusèron de jurar fidelitat au còmte Ramon Berenguer II (1144-1166) qu'èra intrat en guèrra còntra Gènoa per prendre lo contraròtle dei territòris a l'oèst dei Aups. Assetjèt la vila en lo 1166, mas morèt durant la batalha^[6]. Totun, lu còmtes de Provença non renoncièron e pilhèron la vila en lo 1176. Aquela dominacion foguèt mau acceptada e una revòlta populara permetèt de restaurar l'independéncia de la ciutat en lo 1215^[7]. Per s'aparar còntra la menaça provençala, Niça restaurèt li sieui relacions emb Gènoa e, en lo 1228, una aliança foguèt conclusa emb Grassa, Draguinhan e Pisa. Pasmens, durant lo regne de Ramon Berenguier V, Provença si renforcèt considerablament. En lo 1229, una armada provençala pilhèt ensinda Niça un còp de mai. Lo sieu cap, lo baron Romeu de Vilanova foguèt nomenat governator de la vila.

Lo periòde provençau

Vilanova formèt un important feu en restacant divèrsi senhorias en la sieua possession (Grassa, Vilanuòva e Lo Lobet, Vença, Greulieras...) emb Niça. Après la sieua disparicion, lo còmte Carles d'Anjau crompèt una partida d'aqueu domeni per lo cedir ai Grimaldi (a l'excepcion de Vença). La populacion niçarda demorèt ostila ai còmtes de Provença, mas la vila intrèt dins un periòde de creissença e de desvolopament, passat de 4 000 abitants en lo 1250 a 7 000 en lo 1285. Lo comèrci de la sau aguèt un ròtle central dins aquela prosperitat. Totun, après un maximom demografic de 13 500 abitants en lo 1340, la pèsta negra reduguèt la populacion a 8 400 personas en lo 1365 e entre 4 000 e 5 600 en lo 1387.

A la fin dau sègle XIII, lu còmtes acceptèron de restaurar lo consolat. En lo 1324, Niça avia un conseu permanent de 40 membres que pilhèt mai e mai de poder fins a la Dedicion. En particular, a partir dau 1344, obtenguèt lo drech d'elegir de sindics, es a dire de captaus encargats de defendre lu interès de la vila e detentors d'un poder executiu local. Pendent la promiera mitat dau sègle XIV, la vila bassa obtenguèt finda l'autorizacion de si fortificar.

La Dedicion de Niça

Articles detalhats: Guèrra de l'Union d'Ais e Dedicion de Niça.

En lo 1382, Niça s'engatjèt dins la Guèrra de l'Union d'Ais. A la basa, aquela guèrra èra un conflicte de succession dinastica entre dos pretendents a l'eiretatge dei domenis angevins. Totun, en Provença, foguèt agravat per li tensions locali entre vilas e lu combats foguèron fòrça violents durant la premiera partida de la guèrra (1382-1384). Pi, lu dos camps, sensa sòus, non posquèron tenir lo ritme dei operacions e una lònga fasa diplomatica comencèt. S'acabèt emb la victòria de Maria de Blois que capitèt d'obtenir la reconoissença de son fiu, Loís II d'Anjau, coma còmte de Provença per la màger part dei vilas provençali. Niça demorèt lo darrier bastion dei sieus adversaris. Refusant de si sometre, lu abitants preferissèron cambiar de senhor e si raliar a Savòia.

Aquela transformacion dei ligams feudaus de la regions, finalament acceptada per lu còmtes de Provença en lo 1419, aguèt de consequéncias majori per Niça e la sieua region. D'efècte, la vila venguèt lo pòrt unic de Savòia fins au sègle XVIII e intrèt dins l'esfèra culturala italiana. Li demorèt fins au vòte d'annexion dau 1860. Aquò entraïnèt una separacion emb l'espaci provençau e explica lu particularismes dau parlar niçard. De mai, permetèt de donar una importancia novèla a la vila.

Lo periòde savoiard

Representacion dau sètge francoturc dau 1543.

Pòrt unic dau comtat de Savòia, Niça pilhèt una importanta militara e economica novèla. Totun, foguèt finda un enjuèc dei guèrras còntra França ò Espanha e la vila èra enviroutada de possessions genovesi. Li fortificacions foguèron donc regularament renforçadi e li rotas melhoradi. Aquò èra necessari car lu sètges foguèron frequents (1543, 1600, 1642, 1691, 1705-1706). Dau 1536 au 1559, Niça foguèt finda lo refugi de la dinastia comtala après l'ocupacion de la màger part de Savòia per França.

Niça s'integrèt ensinda pauc a pauc ai Estats de Savòia e obtenguèt mai e mai d'autonòmia. Dau 1541 au 1587, un ostau de la moneda foguèt actiu dins la vila. Pi, en lo 1610, una rota reiala foguèt bastida per melhorar li comunicacions entre Niça e Turin. Aquò foguèt completat per la creacion d'un pòrt franc en lo 1612 e per la creacion d'una cort sobeirana – lo Senat de Niça – en lo 1614. Aquela autonòmia èra illustrada per l'existéncia d'una comunautat judieua juridicament reconoissuda en lo 1406. En lo 1448, a la demanda dau papa, lu judieus niçards foguèron confinats dins una judaria, mas la separacion emb lu crestians foguèt jamai estrictament respectada.

Imno local

L'imno local de la vila es Niça la bèla.

Menica Rondelly l'escriguèt en lo 1904.

Quartiers[8]

La vila de Niça còmpta mai d'una quarantena de quartiers amassats en uech territòris que cadun possedisse la sieu comuna.

• Territòri 1: Plana e Costaus; 20 753 abitants

Quartiers: Sant Agustin, Santa Margarida, Lu Molins, Arenas, Sant Isidòro, Lingostiera, Li Combas, Belet, Sant Antòni

• Territòri 2: Còlas Niçardi; 38 753 abitants

Quartiers : Estienne d'Orves, Sant Filipo, Gròsso, Lo Piòl, Sant Pèire de Feric, Sant Pancraci

• Territòri 3: Tres Còlas; 34 158 abitants

Quartiers : Cimier, Rimiés, Gairaud

• Territòri 4: Ribas de Palhon; 32 788 abitants

Quartiers : L'Ariana, La Lauveta, L'Abadia, Pasteur, Sant Poanç, Lo Trident, Rocabilhiera, Sant Carles, Bòn Viatge, Mont Gròs

• Territòri 5: Èst Litorau; 54 239 abitants

Quartiers : Pòrt, Riquier, Mont Boron, Diaus Blaus, Sant Ròc, Vinagrier

• Territòri 6: Nòrd Centre Niça; 48 898 abitants

Quartiers: Las Planas, Sant Silvèstre, Cessòla, Gorbèla, Borriglione, Sant Maurici, Lo Rai, Valon dei Flors

• Territòri 7: Còr de Vila; 48 333 abitants

Quartiers : Niça Vielha, Carabacèu, Medecin, Gambetta, Dubouchage, Liberacion, Malaussena, Josèp Garnier

• Territòri 8: Oèst Litorau; 65 703 abitants

Quartiers : La Magdalena, Manhan, Califòrnia, Fabron, Cantagalet, Ventabrun, Carras, Ferber, La Lantèrna

Fònt: Comuna de Niça

Administracion

Lista dei cònsols successius

Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
2008	2014	Christian Estrosi	UMP pis LR
març de 2001	2008	Jacques Peyrat
Totas las donadas non son pas encara conegudas.

Demografia

modificar « persona »  v · d · m  Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): , totala:
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
24 117	18 475	19 783	25 231		33 811		39 000	-
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
44 091	48 273	50 180	52 377	53 397	66 279	77 478	88 273	93 760
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
105 109	134 232	142 940	155 839	184 441	219 549	241 916	211 165	244 360
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
292 958	322 442	344 481	337 085	342 439	342 738	347 060	348 721	344 875
2009	2010
340 735 344 460	343 304 347 105
Fonts
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE Evolucion de la populacion 1962-2008

Cultura

Gastronomia

Article principal : Coïna niçarda.

La coïna niçarda es relativament prestigioa e es ben conoissuda dins lo monde gràcias ai toristas. Es una coïna de transicion entre Provença e Itàlia e, dins una mendra mesura, entre lu Aups e la Mediterranea. Lu emprunts ai coïnas italiana e provençala son donc nombrós. Totun, la coïna niçarda tèn au mens 200 plats originals. En efècte, l'isolament de Niça pendent una partida importanta de la sieua istòria a favorizat una certana autarcia, a l'origina de l'utilizacion importanta de produchs locals coma lo mesclum, la blea, li olivas, lu liumes ò lo peis^[9][10].

• 
  Mesclum
• 
  Salada niçarda
• 
  Fogassa tradicionala
• 
  Pissaladiera
• 
  Tapenada
• 
  Pan banhat
• 
  Porchetta
• 
  Ratatolha
• 
  Sòca
• 
  Estocafic
• 
  Banha cauda
• 
  Pissalat
• 
  Torta de blea

Espòrt

• OGC Niça (fotbòl)
• Estadi Niçard (rugbi de XV)

Luècs e monuments

• 
  Plan de la vila en lo 1624
• 
  Lu tèrmes de Cimier (Cemenelum)
• 
  Vista de nuech
• 
  Una carriera de Niça Vielha
• 
  Camin dei Inglés

Clicatz sus una vinheta per l’agrandir.

Annèxas

Ligams intèrnes

• Cemelenum.

Bibliografia

Obratges dedicats ai monedas niçardi :

• Yves Brugière, La Monnaie de Nice sous les ducs de Savoie, Hors série des Annales du Cercle numismatique de Nice, 2016-2018.
• Luc Thévenon, Les ateliers monétaires niçois, Annales du Cercle numismatique de Nice 1985, Niça, 1984.

Obratges dedicats a la coïna niçarda e provençala :

• Hélène Barale, La Cuisine niçoise d'Hélène Barale. Mes 106 recettes, Gilletta Éditions, 2006.
• Dominique Compans, La Cuisine provençale et niçoise, Éditions Jean-Paul Gisserot, 1995.
• Andrée Maureau, Tians et petits farcis, Aix-en-Provence, Édisud, 1998.
• Jacques Médecin, La Cuisine du Comté de Nice, Éditions Julliard, 1972.

Personalitats ligadi emb la comuna

• Juli Bèssi, poèta nascut en 1844 (Bessi? Bèssi? En mistralenc Jùli Bèssi)^[11].

Ligams extèrnes

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Niça.

• (en) (fr) (oc) Danças e musicas tradicionali dau País Niçard e dau "Miegjorn".
• (oc) Una rivalitat Marselha, Niça, al servici de qual?

Nòtas e referenças

1. Institut d'Estudis Occitans. Seccion Provença-País Aupenc-País Niçard. Diccionari Francés-Provençau. Cèrca «Niça». [Consulta: 8 de març de 2024]
2. Alain Ruggiero (dir.), Nouvelle histoire de Nice, Tolosa, Privat, 2006, pp. 17-18.
3. Adolfo J. Domínguez, An Inventory of archaic and classical poleis, Oxford University Press, 2004, pp. 157-171.
4. Joseph-Napoléon Fervel, Histoire de Nice et des Alpes Maritimes pendant vingt et un siècles, París, 1862, p. 38.
5. Louis Durante, Histoire de Nice depuis sa fondation jusqu'à l'année 1792, t. 2, Turin, 1823.
6. Laurent Dailliez, Vence. Une cité, un évêché, un canton, Alpes-Méditerranée Impression - Impres'Sud Nice, 1978.
7. Louis Durante, Histoire de Nice depuis sa fondation jusqu'à l'année 1792, t. 2, Turin, 1823, p. 194.
8. Dins aquesta seccion, lu noms autentics dei quartiers en niçard non son completament assegurats e demandan d'informacions complementari, e finda de correccions eventuali.
9. En causa d'aquel usatge important de la blea dins la coïna locala, lu Niçards son de còps sonats « manjablea » ò « cagablea ».
10. Payany Estérelle, Provence, Hachette cuisine, 2014.
11. https://tdf.locongres.org/files/assets/common/page-substrates/page0281.jpg

• Portau dau Comtat de Niça