Galloitalic

Lo galloitalic^[1] (de còps las lengas galloitalicas, dins lo domeni d'estudi de la sociolingüistica e de la dialectologia italianas), tanben naut italian (var. aut, haut) o cisalpenc (var. cisaupenc)^[2] o padan,^[3] es una lenga apertenent ai lengas romanicas. Se parla en Alta Itàlia, en Soïssa (Tecin e Grisons), en Croàcia e Eslovènia (Ístria), a Mónegue e Sant Marin.

Pels articles omonims, vejatz cisalpenc (omonimia).

Galloitalic

Lengas galloitalicas
Parlat en	Itàlia  França Mónegue Sant Marin Soïssa
Classificacion lingüistica
Lengas indoeuropèas Lengas italicas Lengas romanicas Lengas galloromanicas Galloitalic
Còdis lingüistics
Mapa

Definicions

Lo galloitalic recep de definicions contradictòrias:

• Def. 1: Es un grop de dialèctes de la lenga italiana, segon la lingüistica romanica tradicionala (Per ex. Gian Battista Pellegrini^[4] e Jacme Alhèras^[5]). Maugrat aiçò, perque aquela definicion siá valida, cau comprene per lenga italiana, coma dins leis òbras dau lingüista alemand Gerhard Rohlfs^[6][7] l'ensems dei dialèctes romanics d'Itàlia (e fins a aquelei de Corsega), que se ne destaca la lenga italiana literària e oficiala, que proven dau dialècte florentin de Dante, Boccaccio e Petrarca.

• 

  Frontiera lingüistica segon Def. 2, Linha Massa-Senigallia

  Def. 2: Es una lenga romanica, distinta de l'italian, segon certanei lingüistas coma Heinrich Schmid^[8], Andreas Schorta^[9] e, sustot, Geoffrey Hull^[10][11].
• Def. 3: Existisson de revendicacions localas que dison que cada dialècte dau galloitalic seriá una lenga distinta, vejatz lo classament d'Ethnologue. Aquesta opinion es gaire admesa entre lei lingüistas de l'escòla tradicionala, levat de còps per lo piemontés pr'amor de son dinamisme particular. Per çò qu'es de l'usatge dins la vida quotidiana, lo venèt es, a l'ora d'ara, lo qu'es pus usat e que resistís melhor a la pression de la lenga italiana literària e oficiala.

Distribucion geografica e estrats lingüistics

Lo reiaume lombard dau temps dau Rei Rothari (636-652)

Lo domeni lingüistic galloitalic correspònd a la gròssa a l'Itàlia dau Nòrd o Padània.

Lo limit sud, entre lo galloitalic e l'italian au sens estrech, se sòna la "linha La Spezia-Rimini" o pus exactament la linha Massa-Senigallia. La separacion entre lei lengas romanicas marcada per aquela linha lei dividís en dos grands grops: la Romania occidentala (quitament l'italian septentrionau) e la Romania orientala (quitament l'italian dau Centre-Sud). Lo grop galloitalic es a l'encòp separat d'autrei grops romanics dau Nòrd-èst (Venèt, Trentin, Friuli, Sud Tiròl) per una linha que cor au sud-èst de Bolzano/Bozen e per la còsta orientala dau Lac de Garda au nòrd de Màntoa e lo riu Pò.

Lo limit nòrd, entre lo galloitalic (e lo retoromanic) e d'autrei lengas (romanicas, germanicas o eslavas), correspònd ai frontieras politicas entre lei divèrs pòbles germanics dominants après leis invasions barbaras, entre lei quaus Lombards, Visigòts, Burgondis e Bavars, que son rebatudas dins lo superstrat lingüistic dei lengas romanicas actualas:

• Galloitalic (alevat lo romanhòu: Romanha aperteniá a l'Empèri Bizantin) : lenga dei Lombards (en catalan); (en francés);
• Occitan: lenga dei Visigòts (Reialme visigòt de Tolosa);
• Arpitan: lenga dei Burgondis (cat.); (fr.);
• Francés: lenga dei Francs (cat.); (fr.)

Vèrs lo nòrd, lo galloitalic (e lo retoromanic) limitan amb l'aut alemand soís, derivat de la lenga deis Alamans (cat.); (fr.) e a l'aut alemand bavarés, derivat de la lenga dei Bavars (cat.); (fr.) e parlat a l'ora d'ara en (Àustria e en Sud-Tiròl). Dins aquela zòna, Romania submersa, i aguèt substitucion lingüistica dau retoromanic.

Vèrs l'èst, lo galloitalic (e lo friolan retoromanic) fan de limit a l'ora d'ara amb doas lengas eslavas: eslovèn e croat.

Classificacion e taula comparativa

Lei dialèctes (o lengas) dau galloitalic se classifican ansin (una error frequenta es de confondre lo galloitalic - amb substrat lingüistic gallés e ligur antic - amb tot lo galloitalic):

Classificacion	Lenga (o dialecte)	Superstrat	Substrat	Frasa
Grop	Latin	-	-	(Illa) Claudit semper fenestram antequam cenet.
-	Italian (florentin classic)	Lombard	Etrusc	(Ella) chiude sempre la finestra prima di cenare.
-	Toscan (florentin modèrne)	idem	idem	Lei la 'hiude sempre la finestra pria di'ccenà.
Galloitalic	Piemontés	idem	Celtic/Ligur antic	Chila a sara sempe la fnestra dnans ëd fé sin-a/siné.
-	Ligur (inclús lo monegasc e lo roiasc)	idem	idem	Lê a særa sénpre o barcón primma de çenâ.
-	Ligur tabarquì	idem	idem	Lé a sère fissu u barcun primma de çenò.
-	Lombard occidental, (en it.)	idem	Celtic	(Lee) la sara semper su la fenèstra primma de sena.
-	Lombard oriental, (en it.)	idem	idem	(Lé) la sèra sèmper sö la finèstra prima de senà.
-	Emilian bolonhés, (en it.)	idem	idem	(Lî) la sèra sänper la fnèstra prémma ed dsnèr.
-	Romanhòu fanés (Fano, Marcas Del Norte), (en it.)	Grec bizantin	idem	Lìa chìud sèmpr la fnestra prema'd cnè.
Venèt	Venèt	Lombard	Venèt antic	Ła sàra/sèra senpre el balcón vanti senàr/dixnàr.
Retoromanic	Ladin nonés (Val di Non, Trento)	idem	Rétic	(Ela) la sera semper la fenestra inant zenar.
-	Friolan	idem	Rétic/Celtic (Carnii)	Jê e siere simpri il barcon prin di cenâ.
-	Romanch	Lombard/Alaman	Rétic	Ella clauda/sèrra adina la fanestra avant ch'ella tschainia.
Istriòta	Istriòta (Rovèigno, it.: Rovigno; cr.: Rovinj)	-	Celtic	Gila insiera senpro lo balcon preîma da senà.
-	Occitan	Visigòt	Celtic/Ligur antic/Aquitan antic	(Ela) barra totjorn la fenèstra abans de sopar.

Segon Pèire Bèc^[12], dins lo passat, deguèt existir quauque tipe d'unitat diacronica entre lo nòrd-italian e lo retoromanic: romanch en Soïssa e ladin e friolan en Itàlia. Aquò foguèt conformat per Pellegrini e mes en examen en màger prigondor per lingüista australian Geoffrey Hull ja citat, en o portant a la conclusion evocada anteriorament (definicion 2).

La classificacion de l'istriòta es dificila e controversiada. (en it.)

Referéncias

1. (it) «gallo-italica, comunita» sus Treccani.
2. Lo galloitalic es tanben sovent apelat «naut italian» o «cisalpenc», segon lo tèrme utilizat per G. B. Pellegrini dempuèi 1973.
3. Sergio Salvi, La lingua padana e i suoi dialetti, Associazione Gilberto Oneto. Archivio documentale, en linha.
4. Pellegrini, G.B. (1975) “I cinque sistemi dell'italoromanzo”, Saggi di linguistica italiana (Turin: Boringhieri), pp. 55-87
5. Allières, Jacques (2001), Manuel de linguistique romane, coll. Bibliothèque de grammaire et de linguistique, París: Honoré Champion
6. Rohlfs, Gerhard (1937) La struttura linguistica dell’Italia, Leipzig: s.n.
7. Rohlfs, Gerhard 1966-69 Grammatica storica della lingua italiana e dei suoi dialetti. (3 vol: Fonetica. Morfologia. Sintassi e formazione delle Parole), Einaudi, Torino.
8. Schmid, Heinrich (1956) Über Randgebiete und Sprachgrenzen", Voz Romanica, XV, pp. 79-80
9. Schorta, Andrea (1959) "Il rumantsch - grischun sco favella neolatina", Annalas da la Società Retorumantscha, LXXII, pp 44-63).
10. Hull, Geoffrey (1989) Polyglot Italy:Languages, Dialects, Peoples, CIS Educational, Melbourne
11. Hull, Geoffrey (1982) The linguistic unity of Northern Italy and Rhaetia, tèsis doctoralas, University of Western Sydney.
12. Bec, Pierre (collab. Octave NANDRIS, Žarko MULJAČIĆ) (1970-71), Manuel pratique de philologie romane, Paris: Picard, 2 vol, vol 2, p.316

Voses connèxas

• Italian
• Lengas romanicas
• Padània