Drech

Lo drech (var. dreit, dret)^[1] es l'ensemble de las règlas, definidas e acceptadas pels òmes per regir los rapòrts socials, e garantidas per l'intervencion del poder public, valent a dire de l'Estat. La sancion ligada a la règla de drech es çò que destria aquesta de las autras règlas, coma las règlas moralas e de civilitat. Lo fach qu’aquesta sancion provenga de l'Estat, e doncas d'une creacion artificiala umana presupausada acceptada per totes, destria lo drech de la religion.

Generalitats

Lo drech positiu es l'ensemble dels tèxtes de lei d'una comunautat, e de lor aplicacion per la justícia, la jurisprudéncia. Visa un apròchi scientific ont « lo drech s'explica pel drech » segon la ierarquia de las nòrmas. Aqueste biais de veire lo drech permet de desbarrassar son estudi de tota question religiosa, sociologica, etnologica o istòrica. Es lo drech dels juristas, ensenhat dins las universitats actualament.

Çaquelà, se la vision positivista permet al drech d'aver una certana rigor e logica, cal pas qu’aquesta definicion, que decopa lo real amb l'ajuda de categoria juridica preexistenta, siá la sola presa en compte. Lo drech, al sens larg, es una recèrca del rapòrt d’efectuar entre de circonstàncias de faches e de leis. Lo tèxt de lei es pas alara la sola donada de prendre en compte. Conven tanben d'observar la natura dels faches, l'efectivitat del drech, etc. En efècte, i a pas tant de leis que de situacions de faches, e i a de leis que demòran letras mòrtas. Es abans tot per l'analisi dels faches que se sauprà quina lei aplicar e quina poirà « regir melhor los rapòrts socials ».

Lo drech objectiu

Lo drech objectiu es l'ensemble de las règlas juridicas obligatòrias aplicadoiras dins un país. Aquestas règlas son establidas pel poder regularament en plaça dins lo país e son destinadas al manten de l'òrdre e de la securitat, a « preservar los interèsses subjectius legitims e a reprimir los interèsses subjectius illegitims (Huguette Jones, 2002-03) ». Se parla alara melhor del Drech.

Dins lo drech francés, coma dins fòrça dreches romano-germanics, se destria lo drech public e lo drech privat. Aquesta distincion es mens presenta al sen dels sistèmas juridics anglosaxons tanben nomenats sistèmas de common law.

Los dreches subjectius

Los dreches subjectius son de prerogativas personalas reconegudas pel drech objectiu. Son oposables als tèrces. Aquestes son per exemple, lo drech de proprietat, lo drech de crèdit,... Se parla alara pus volontièrs dels dreches.

Un drech subjectiu pòt èsser absolut o relatiu :

• Los dreches absoluts s'aplican a l'esgard de tot tèrç (ex. : drech de proprietat). Se ditz que s'aplican erga omnes.
• Los dreches relatius s'aplican a l'esgard d'un o maites tèrces determinats (ex. : dreches resultant d'un contracte).

Las fonts del drech

L'expression "fonts del drech" remanda a totas las fòrças e donadas moralas, economicas, socialas, politicas a l'origina del drech. Las fonts formalas en s'interessant solament a las que conduson dirèctament a l'elaboration del drech.

Las fonts formalas del drech internacional son las Convencions internacionalas, la costuma internacionala, la jurisprudéncia internacionala e los principis generals del drech reconeguts per la màger part dels païses.

Dins los païses de tradicion romano-germanica e de drech escrich coma França, las solas fonts formalas son la lei lato sensu, comprenent la constitucion, la lei stricto sensu, los tèxtes subordenats (règlaments), coma los decrets, los arrestats, las circularas e la costuma. La jurisprudéncia, los principis generals del drech formulats especialament per la doctrina son pas que parcialament reconeguts coma de fonts del drech.

A las fonts del drech correspond una ierarquia de las nòrmas qu’establís la plaça de las nòrmas dins l'òrdre juridic.

Las grandas brancas del drech

Lo drech privat

Lo drech privat es la partida del drech que regís los rapòrts entre los particulars, que sián de personas fisicas o de personas moralas de drech privat.

Las brancas principalas del drech privat son :

• Lo drech civil :
  • Lo drech de la familha
  • Lo drech dels bens (o dreches reals, del latin res, "causa"))
  • Lo drech de las obligacions :
    • • regim general de las obligacions
      • la nocion de causa de l'obligacion
      • drech dels contractes especials
        • la venda
    • responsabilitat civila
      • Responsabilitat extra contractuala o delictuala
      • responsabilitat contractuala
        • exemple : damatges e interèsses exemplars (Estats Units)

• Lo drech penal es generalament ligat al drech privat, car sa sancion depend de las jurisdiccions judiciàrias : lo tribunal correccional es en realitat una cambra especializada del Tribunal de Granda Instància ; en darrièr recors, los afars penals son jutjats per la Cort de Cassacion, etc. Mas, per natura, lo drech penal aperten puslèu al drech public : organiza los rapòrts entre l'Estat e los individús. Es pas solament per facilitat que s’accèpta que la victima pòrte davant lo tribunal repressiu sa demanda de reparacion, per la quala lo jutge civil auriá degut èsser competent (« se portar partida civila »). Lo drech penal a pas per vocacion primièra d'organizar los rapòrts entre delinquent e victima, mas entre la societat e lo delinquent.
  • La procedura penala
• Lo drech social
  • drech del trabalh
  • drech de la securitat sociala
• Lo drech internacional privat
• Lo drech dels afars. Son contengut es subjècte a debat mas es admés que recampa :
  • Lo drech comercial
  • Lo drech de las societats
  • Lo drech de la concurréncia
  • Lo drech de la consomacion
  • Lo drech bancari e lo drech de las asseguranças
  • Lo drech financièr inclutz lo drech borsièr
  • Lo drech de l'informatica
  • Lo drech del secret dels afars existís als Estats Units e dins los païses anglosaxons, mas pas encara en França.
• Lo drech economic.
  • Lo drech de la concurréncia
  • Lo drech de la proprietat intellectuala, dont :
    • Lo drech de la proprietat literària e artistica que compren :
      • Lo drech d'autor
      • Los dreches vesins del drech d'autor
    • Lo drech de la proprietat industriala, que compren :
      • Lo drech de las marcas
      • Lo drech dels brevets
      • Lo drech dels dessenhs e modèls

Lo drech public

Lo drech public regís l'existéncia e l'accion de la poténcia publica.

Las quatre brancas principalas del drech public son :

• lo drech constitucional ;
• lo drech administratiu ;
• las finanças publicas ;
• lo drech internacional public.

D’aquestas quatre matèrias son derivats :

• lo drech de las collectivitats territorialas ;
• lo drech de la foncion publica ;
• lo drech del servici public ;
• lo drech dels mercats publics ;
• lo drech de l'urbanisme ;
• lo drech de l'environament ;
• lo drech fiscal (aqueste drech es pr’aquò al limit del drech privat, especialament del drech dels afars, e del drech public)
• una partida del drech de la santat (en çò que concernís las responsabilitats de l'espital public) ;
• lo drech public economic ;
• lo drech europèu es un cas a despart, inicialament fòrtament enrasigat dins lo drech internacional public (rapòrt entre Estats e institucions internacionalas), es d’ara enlà creator de rapòrts de dreches privats.

Istòria del drech

• Drech primitiu : Còde d'Hammourabi,
• Drech roman : Lei de las Dotze Taulas, Còde de Teodòsi o Còde teodosian, Còde de Justinian, Digeste,
• Drech de l’Edat Mejana : Breviari d'Alaric, Lei salica
• Drech canonic
• Drech intermediari : Durant la Revolucion Francesa

Filosofia del drech

Ubi societas, ubi jus («ont i a societat, i a drech»), maxima de la Roma antica. Aquesta donada permet d'armonizar los rapòrts dins una collectivitat. Balha un poder de formular, d'adoptar e promulgar de règlas de conducha imperativas per regir las relacions dels individús que la compausan.

• Drech natural dins las teorias liberalas.

Vejatz tanben

Fonts del drech :

• Font del drech | Drech natural | Drech divin | morala | etica

Teorias principalas:

• Abús de drech | Estat de drech | Libertat fondamentala|Libertats publicas

Dreches particulars :

• Drech comunal | Dreches individuals | Drech a la vida | Drech de la persona | Drech maritim

Autres :

• Organizacion jurisdiccionala (França) | Jargon juridic

Bibliografia

• Terry Olson; Paul Cassia. Le droit international, le droit européen, et la hiérarchie des normes (en francés). Droit et justice. PUF. 

Nòtas e referéncias

1. «Droit» (en francés). Multidiccionari Occitan Dicodòc. Congrès permanent de la lenga occitana.