Carcinòl (sosdialècte)

Lo carcinòl es lo parlar occitan de Carcin. Es una subdivision del lengadocian, e mai precisament del nòrd-lengadocian.

Carcinòl

Classificacion lingüistica
Carcinòl (sosdialècte)
Còdis lingüistics

Lo carcinòl es tradicionalament subdevesit entre naut-carcinòl e bas-carcinòl. La diferéncia màger entre los parlars carcinòls es la prononciacion de l’A atòna, e l'A tonica dabans una nasala amudida o non, que lo bas-carcinòl sèrva /a/ e lo naut-carcinòl pronóncia /ɔ/.

D’unas divisions suplementàrias destrian :

• lo bas-carcinòl (o ribieirenc)
• lo naut-carcinòl :
  • lo carcinòl mejan (o caussanèl caorsin)
  • lo nòrd-carcinòl (o dordonhenc)
  • lo fijagòl (o segalin)

Caracteristicas lingüisticas

Fonetica

Los cases pas listats aicí son comuns a l’usatge general en lengadocian, coma la modificacion d’una consonanta al contacte d’una autra que pren sa valor : Mièg Mont /mɛmmun/

Prononciacion del A/O

En Naut Carcin ( carcinòl mejan o caussanèl caorsin, nòrd-carcinòl o dordonhenc, fijagòl o segalin), lo A se prononcia d'un biais diferent que en Carcin Blanc o Bas Carcin.

Vaqui una frasa correntament utilisada pel monde de la region per illustar aquela diferencia :

"Lo can m'a manjat lo pan dins la man"

Prononciacion de Naut Carcin : Lou co m'o montsa/mondza lou po din lo mo.

Prononciacion de Carcin Blanc : Lou ca m'a mantsa/mandza lou pa din la ma.

En Naut Carcin lo A a tendencia a se prononciar O :

-Quand lo A es pas accentuat :

parlar = [pɔrl'a], mès parla = ['parlɔ]

- Quand lo A es dabans un N o un M (mema s'escrich e pas prononcat)

pan = [po]

castanha = [kohtoɲo]

Contraccions

Fòra indicacion, cal pas reproduire l'usatge oral dins la lenga literària.

• CH finalas : son realizadas /t/ e non pas /tʃ/ en parlar caussanèl caorsin. Ex. dich /dit/, nuèch /nɛt/. En parlar nord-carcinol, son mudas Ex. dich /di/, nuèch /nɛ/.
• Sequéncia IÈ : lo carcinòl garda pas que lo È. Per exemple Mièg ven Mèg, aquela forma es al diccionari de Alibert.

Quand IÈ es un sufix - sufix latin -ARIU, ARIA - coma dins carrièra, primièra, manièra lo carcinòl sèrva lo false diftong /jɛ/. Aquò arriba tanben als mots que fan pas tindar /iɛ/ mas /jɛ/ coma vièlh /bjɛl/.

• Sequéncia EI : en posicion atonica i a pas que lo son /i/ que s'entend. Leiçon /li'su/. En posicion atonica coma en Agenés e Tolosan EI pòt se reduire a E : dreit /dret/, creire /crere/, veire /bere/ (/bire] dins lo nord).
• Sequéncia ÒU : passatge frequent a AU, avèm alara nau per 'nòu'. En Carcin aquela sequéncia en finala se poirà tanben reduire a ÒS dins de mots coma Dijòus prononciat coma se foguès Dijòs.

Insercions

Letras eufonicas

• Neutre

En Carcin naut s’inserís lo son Z davant lo neutre o - Fai-zo, vai-te zo quèrre - mentre qu’en Carcin bas lo iatus es evitat amb l’emplec de Ba.

• Z e N

Òm pòt ausir a-z-Albi, a-z-Òlt, a-z-aquel per donar una prononciacion mai fluida, la meteissa causa arriba tanben mas amb la letra N : a-n aquel moment.

Aferèsi

Passatge de « aquò » a « quò » coma en dialècte lemosin : « Quò vai ? »

Enclisi

Los articles e pronoms d’una soleta sillaba pòdon se pegar al mot precedent s’es acabat per una vocala, s’enseguís que i a una pèrda de la vocala finala de l’article o del pronom.

Vòli que’l rei vengue
mostra’l Paradís
Val mai un pichon chas se qu’un grand chas’ls autres.
(chas prononciat /tʃa/).

Aquel emplec es admés a l’escrich.

Iotacisme

Lo fonèma /e/ se càmbia en /i/ davant LH e NH coma o indica Évelyne Roques^[1] :

velhada /bi.ˈʎa.dɔ/ e lenha /ˈli.ɲɔ/

TG e G

En Carcin TG (TJ davant una vocala) se pronóncia coma G (J davant una vocala levat Jès, Jèsus, Jerusalem, etc). La realizacion es sovent /ts/, mas òm pòt ausir /dz/ o /tʃ/ en cas de non distincion amb CH.

• Fetge /'fe.tse./
• Pescajon /pe.kɔ.'tsu/
• Manjar /man'dza/
• Cambajon /kɔm.bɔ.'tsu/ notat combochou dins Le Parler du Lot (pagina 25)

S intervocalica

La S intervocalica es realizada amb lo son /ʒ/ coma dins l'anglés measure /ˈmeʒəʳ/ o lo francés girafe /ʒiʀaf/. Los demai parlars lengadocians fan sovent /z/ dins aqueste cas.

S finala

En Carcin i a tres prononciacions per l’S finala.

Prononciacion S finala del plural dins Canas

vocalizacion

S finala del plural pòt cambiar en /j/, las fedas /lɔj fe.dɔj/ o /laj fe.dɔj/. Aquel cambiament se tròba tanben dins l’occitan de Montpelhièr e en occitan Tolosan mas limitat a l’article. Louis Allanche dòna la règla seguenta :

l’S finala ven i se lo mot seguent comença per una consonanta autra que [c], [p] e [t] :

lai mas mas los cas
loi fats mas los petaces
lai bòrdas mas las telas

Aquela règla es majoritària en lengadocian.

Sauzet ajusta dins Occitan Plurals: A Case For A Morpheme Based Morphologyque^[2] que lo sosdialècte carcinòl representa un modèl dirèct de la prima evolucion de l’italian. Los sosdialèctes que pratican lo passatge de S a I /j/ o fan pas que per l’article (en quina posicion ?), lo carcinòl generaliza la vocalizacion als noms e adjectius : 

Las vacas blancas /laj 'bakɔj blankɔj/ (contra lo lengadocian general /laj 'bakɔj blankɔs/).

Silenciosa

Per Carcin dordonhenc l'S finala es generalament silenciosa.

Manten

En Carcin bas l’S finala es prononciada /s/

Betacisme

Lo betacisme es generalizat coma en lengadocian, fòra la vila de Solhac ont la diferéncia /v/ /b/ se fa, benlèu ligada al dialècte lemosin.

Despatalizacion

Al contacte d’una consonanta la L es despatalizada en /w/ a Cajar e Montalban ont Alba serà realizat /ˈaw.bɔ/, Montalban /mun.taw.'ba /

Cambiaments

La finala en ARA > ÈRA, en los mots alara e encara prononciats alèra e enquèra.

TZ

Dins lo cas d’una terminason la sequéncia TZ es realisada coma un /s/. Certs còps pòt èsser silenciosa, la posicion de l’accent tonic basta. Pels noms comuns i a mai d’una manièra de prononciar TZ : 

« […] loui chentiments d’omitia, dé pat e de tsoyo, que bous embouyorai pel ben. » escriguèt Lucien Redoulès^[3] dins Rimailleries.

• Potz* prononciat /pus/ e transcrit en Poux dins la toponimia, coma Mas del poux, Tres Potz.

Prononciacion al plural ?

Morfologia

Doble plural

S’ajusta una S al plural : aquelses per aqueles, tempses per temps, ostalses per ostals.

Pronoms

• Li pòt passar a i : « Se pòdes pas uèi, alèra i disi que vengue deman »
• ieu e sa forma reducha io s’emplegan en carcinòl
• Nosautres se tròba acorchit en nauses e nautres, non permés en lenga literària.

Pronoms possessius

• La mia, la tia, la sia s’emplegan en Carcin bas e las formas adocidas la meuna, la teuna, la seuna en Carcin naut^[4]

• Nòstres e Vòstres passan a Nòstris e Vòstris en bas-carcinòl

Refortiment

Los mots de refortiment son utilizatz sols sens negacion : 

« Cap de libre li plasiá » « Manca res » « Vòli degun dins ma cosina »

Conjugason

Vèrb Èsser/Èstre al present : soi, ès/sès, es, sèm, sètz, son.

Vèrb en AR al present : parli, parles (parlas en general en lengadocian), parla, parlem (parlam generalament), parlatz, parlan /'par.lu/.

Vèrb Èsser a l’imperfach : èri, ères (èras en general en lengadocian), èra, siam o èrem, èretz, èran /ɛru/.

Al lòc de « èrem » al preterit per la primièra persona del plural, lo carcinòl dordonhenc (en Boriana) sèrva « siam », qu’es la forma del present primièra persona del plural al present en dialècte provençal.

Lo carcinòl mejan forma l’imperfach dels vèrbes en AR coma en general en lengadocian en -àvem per 'nosautres' mentre que lo carcinòl dordonhenc emplega una forma en -iam. Cantar : cantàvem en carcinòl mejan, canta(v)iam en carcinòl dordonhenc.

Aquelas classificacions, per interessantas que sián, devon pas far oblidar que los traches distintiu del carcinòl son pas especifics d’aquel parlar. Se tròban dins d’unes parlars vesins o lonhdans, lengadocians o pas.

Lexic

• anuèch : segon lo lòc vòl dire uèi o aqueste ser
• cabecon : formatjon de cabra
• cata-miau : paraula enfantina per parlar del cat
• causses : plans calcaris que s’espandisson en Occitània
• duérber : varianta de dubrir, lo participi passat es dubèrt.
• far 4 oras : vespertinar
• far miègjorn : far un sòm aprèp dinnar
• frau : landas sècas situadas al Deganhasès (comuna de Peirilhas e La Vercantièra)
• mica levada : ??
• mosseron : campairòl
• nèva : nòva, coma dins Font Nèva
• pascada : omeleta pascala?
• per ara : al còp que ven, a lèu
• quauqu’un : qualqu’un
• raivar (francesisme) : somiar
• Sens-tu-fariam : nom donat a un animal pas indispensable a l’ostal, i a tanben la forma « Manja-quand-n’i-a-quand-n’i-a-pas-se’n-passa »

Referéncias

• Los parlars carcinòls, Pau Polet - Arno Krispin, Cercle occitan de Fijac, abrial de 1991.

• MacKenzie, Laurel. 2014. /s/-Deeletion and the preservation of plurality in Modern Occitan. Journal of Linguistic Geography 2:59–73.

• Lexic carcinòl dordonhenc (segond lo parlar de Sant Seren), Joan-Pascal Godonesca

• Recherches et observations sur le patois du Quercy (Dialecte de cahors et des environs), Paul Lescale
• Dictionnaire occitan - français selon les parlers languedociens, Loís Alibèrt, IEO 1966

Ligams extèrnes

• Lus Nodals de Gilbert Galtié, un exemple d’écriture spontanée de l’occitan au début du XXIe siècle, Joan Sibille
• Espaci occitan carcinòl

Vejatz tanben

• Carcin
• Lengadocian (dialècte)
• Sos-dialèctes vesins
  • Agenés (sosdialècte)
  • Albigés (sosdialècte)
  • Roergàs (sosdialècte)
  • Sarladés (sosdialècte)
  • Tolosan (sosdialècte)

• Portal de Carcin

1. Évelyne Roques, Le parler du Lot, NÎMES, LACOUR, {{coll.} « COLPORTEUR », 1995 ISBN: 2-84149-097-1
2. Patrick Sauzet. Occitan Plurals: A Case For A Morpheme Based Morphology. Sascha Gaglia & Marc-Olivier Hinzelin. Inflection and word formation in Romance languages, John Benjamins Pub. Co., pp.179-200, 2012, Linguistik Aktuell / Linguistics today, 978-90-272-5569-3. <hal-00990693
3. Lucian Redoulès, Rimailleries, MSN du Lot, 1992 ISBN: 2-9506920-0-1
4. Éléments de Grammaire du Dialecte Quercynol, Louis ALLANCHE p41