Bidaishe

Bidaishe (Bidaxune en basco, Bidache en francés) qu'ei ua comuna d'Occitània situada en Gasconha. Administrativament, que hè part deu departament francés deus Pirenèus Atlantics e de la region de Navèra Aquitània, ancianament d'Aquitània..

Vilatge d'Occitània

Bidaishe Bidache
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Castèth de Gramont
Armas
Geografia fisica
Coordenadas	43° 29′ 03″ N, 1° 08′ 24″ O
Superfícia	30,43 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	162 m 45 m 0 m
Geografia politica
País	Gasconha
Parçan	Lanas
Estat	França
Region 75	Navèra Aquitània
Departament 64	Pirenèus Atlantics
Arrondiment 641	Baiona
Canton 6409	País de Bidaishe, Micse e Ostabarés (Bidaishe abans 2015)
Intercom 246401541	CA deu Bascoat
Cònsol	Jean-François Lasserre (2020-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2019)	1 358 ab. Evolucion de la populacion 1 384 ab.
Densitat	43,61 ab./km²
Autras informacions
Gentilici	Bidaishòt, Bidaishòta
Còde postal	64520
Còde INSEE	64123

Bidaishe qu'ei generaument inclusa dens las listas de comunas de la Baisha Navarra. Aqueth vilatge qu'ei pròpriament sharnègo (nocion basca pejorativa, mestís de gascon e de basco). Que hè part deu Bascoat (país administratiu) dens lo sens de la lei Pasqua de 1995.

Los sons abitants que son los bidaishòts.

Geografia

Arriu de Lihurri

Las comunas tòcatocantas que son Bardòs en Labord a l'oèst, Oreguer e Arrauta-Sharrita au sud, Càmer a l'èst e Hastings dens las Lanas au nòrd.

Las tèrras de la comuna que son adaigadas per l'arriu de Bidosa, afluent d'Ador, e peus tributaris d'aqueth, Lihurri (e los sons afluents) e l'arrivet de Lagrabe.

Comunas a l'entorn.

Predominància lingüistica

Mapa de las sèt províncias bascas (1), 1863

Mapa de las sèt províncias bascas (2), 1863

Las duas versions de la Carte des sept provinces basques montrant la délimitation actuelle de l'euscara en dialectes, sous-dialectes et variétés (Mapa de las sèt províncias bascas qui mòstra la delimitacion actuala de l'euscarà en dialèctes, sos-dialèctes e varietats) dessenhadas en 1863 per lo prince Loís Lucian Bonaparte que plaçan Bidaishe hòra de l'aira bascofòna.

Lo Recueil de linguistique et de toponymie des Pyrénées (Recuelh de lingüistica e de toponimia deus Pirenèus) realizat en 1887 per Julian Sacaze que dona per Bidaishe ua version en gascon, compausada d'ua traduccion de dus tèxtes mitologics, puish ua lista deus microtoponimes de la comuna.

Le Recueil des idiomes de la région gasconne (Recuelh deus idiòmas de la region gascona) realizat en 1894 per lo lingüista Edouard Bourciez que dona per Bidaishe ua version de la parabòla deu hilh prodigue traduita en gascon.

La mapa deu Pays Basque français (País Basco francés) dessenhada en 1943 per Maurice Haulon que hè paréisher la "démarcation actuelle entre la langue basque et les dialectes romans" (demarcacion actuau enter la lenga basca e los dialèctes romanics) e qu'enclutz la comuna de Bidaishe dens l'aira gasconofòna.

Toponimia

La prononciacion qu'ei [bi'ðaʃə]. Las fòrmas ancianas que son Sanctus Jacobus de Bidassen, en latin, aus sègles XI-XII, Bidezon abans 1142, Bidassun en 1292 e 1304, Bidayssun en 1304, Bidaissun en 1305 e 1306, Vidaxen en 1312, Vidayxon en 1329, Bidaxen en 1342 e 1489, Bidasche (mapas de 1630 e 1651), Bidache, en 1666, Bidasche (mapa deu començament deu sègle XVIII), Bidache (mapas de 1714 e de 1733) ^[1].

Dauzat e Negre que's contentan de dire lo nom ei un derivat deu basco bide, « camin » ^[2],[1].

Segon J.B. Orpustan, citat per Bénédicte Boyrie-Fénié, lo nom que vien de *bid(e)-aitz-un o *bid(e)-aitztsu-un, « lòc del camin on la pèira abonda », dab un ligam possible dab las peirèras de Bidaishe, qui servín a bastir Baiona a l'Edat Mejana; que i a tanben benlhèu un ligam dab Bidosa, « flume de Bidaishe ? », e dab Bidassoa ^[1].

Bénédicte Boyrie-Fénié qu'ei en acòrd dab J.B. Orpustan. Qu'ajusta las peirèras de Bidaishe e serviin tanben a bastir Dacs a l'epòca d'August. La pèira qu'ei dens lo nom de Bidaishe. La relacion dab las duas aigas mentavudas qu'ei mei malaisida. Bidosa (nom supausat) qu'ei atestada Bidose en 1360, La Bidache flumen (mapa de 1630), Vidouse (mapa de 1638), La Bidache (mapa de 1647), La Bidoure (mapa de 1651) ^[1].

Istòria

L'Edat Mejana: Bidaishe en Navarra

Au sègle XII^au, los senhors de Gramont que i construsín lo castèth de Bidaishe, uei lo dia arroïnat. Durant lo periòde d'expansion deu reiaume de Navarra vèrs lo nòrd au sègle XIII^au, dab annexion deu país de Micse, Bidaishe qu'entrè devath la sobeiranetat deu rei de Navarra.

Lo principat de Bidaishe

Aus sègles XVII^au e XVIII^au, devath lo Regim Ancian, las tèrras de la parròquia de Bidaishe qu'aquerín de hèit un estatut de principat sobiran. La justícia que i èra prononciada en darrèr ressòrt, shens qui òm podère n'apelar aus parlaments de França o de Navarra. Òm non deu pas con·honè'u dab lo ducat de Gramont, qui èra format d'autas tèrras devath la jurisdiccion de la familha Gramont mes on s'exerciva la sobeiranetat deu rei de França e de Navarra.

A la fin deu sègle XVI^au, judius sefarditas refugiats arribats d'Espanha e sustot de Portugal, que s'installèn a Baiona, d'on s'escampilhèn dens las tres petitas vilas de Pèirahorada (on los arcuelhó lo senhor d'Aspremont), de la Bastida de Clarença e de Bidaishe (protegits peu purmèr duc de Gramont Antòni II).

Castèth de Bidaishe

Lengas

Arreproèr

A Bidaishe, que'n prenen autant com ne'n daishan.

Administracion

Lista deus maires successius

Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
julhet de 2020	2026	Jean-François Lasserre		filh de Jean-Jacques Lasserre
març de 2001	2020	Michel Dallemane	divèrs dreta
junh de 1995	2001	Jean-Jacques Lasserre	UDF puish MoDem	conselhèr generau (1982-2015), puish departamentau deu País de Bidaishe, Micse e Ostabarés (2015-), conselhèr regionau (1986-2011), president deu Conselh Generau (2001-2008) e deu Conselh Departamentau (2015-), senator (2011-2017)
	1995
Totas las donadas son pas encara conegudas.

Demografia

modificar « persona »  v · d · m  Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): 1327, totala: 1361
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
						2 869	2 777	2 711
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
-	-	-	-	2 596	-	-	-	-
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
-	-	2 169	-	-	-	-	-	-
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
1 113				Cercar	1 066	1 189	1 234	1 250 1 293
2009	2010
1 267 1 311	1 284 1 329
Fonts
Base Cassini de l'EHESS (recercar) - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE Evolucion de la populacion 1962-2008

Monuments e lòcs toristics

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Cemitèri judiu

Personalitats ligadas dab la comuna

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Nòtas e referéncias

1. Bénédicte Boyrie-Fénié, Dictionnaire toponymique des communes. Landes et Bas-Adour, ed. Institut occitan e CAIRN, Pau, 2005, p. 259-260
2. Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 82

• Portau de Gasconha