Xenofont
From Wikipedia, the free encyclopedia
Xenofont (en grèc ancian Ξενοφῶν) es un filosòf e cap militar de la Grècia antica nascut a Erquia près d'Atenas vèrs 430[1],[N 1] e mòrt vèrs 355. En mai de l’Anabasi e la Ciropedia, escriguèt una seguida a l’Istòria de la guèrra del Peloponès de Tucidides titulada Las Ellenicas.
A mens de precision contrària, las datas d'aquesta pagina son sosentendudas « abans Jèsus Crist ».
| Xenofont - Ξενοφῶν | |
|---|---|
| file:Xenophon.jpg Xenofont vèrs -380 | |
| Naissença | vèrs -430, dèma d'Erquia (Atica) |
| Decès | vèrs -354, |
| Ocupacion | filosofia politica, tractats e manuals tecnics e practics |
| Genre | dialòg socratic |
Quitament s’es ciutadan d'Atenas, Xenofont es pasmens l'amic d’Esparta. Aristocrata, partisan de l'oligarquia, e pròche del rei Agesilas II, combat entre autre en Pèrsia al servici d’Esparta[2].
Xenofont, sens lo saber, fa la dralha a las futuras conquistas d’Alexandre lo Grand: dins l’Anabasi, en mai d’una descripcion detalhada de son trajècte en Asia, mòstra qu'un còrs expedicionari de soldats grècs pòt passar l’Empèri pèrsa invencut. La campanha d'Agesilas en Asia Menora confirma encara la fragilitat de l'Empèri Pèrsa.
Biografia
430/401. Atenas
Originari de dèma d’Erquia en Atica[3], Xenofont es lo filh de Grillos[1].
Sa data de naissença es discutida: coma èra jovent al començament de l’Anabasi, la data aproximativa de 430 es avançada; unes autors donan de datas mai precisas. E. Delebecque prepausa la data de 426, correspondent a l’edat minima per participar a l'expedicion ateniana a Lesbos en 406 [4]; o 428/427 segon l’istoriana Claude Mossé[5].
Nascutd dins una rica familha aristocratica, frequente los sofistas, coma Prodicos a Tèbas. Discípol de Socrates[1], fa de son mèstre lo retrach d’un òme mai concernit per la morala e la logica que per la metafisica, coma se pòt veire dins l’Apologia de Socrates, los Memorables e lo Banquet[6].
404/401. Encontre amb Socrates
Ven l’escolan de Socrates[1]. Banhat d'idèas oligarquicas, es ostil a la restauracion de la democracia après la tirania dels Trenta; al sen dels Socratics, s'entend ni amb Aristip ni amb Platon, a qui repròcha de desformar las idèas de Socrates per la superposicion de las lors idèas[7]. Segon Fotios, Xenofont es tanben l'escola d’Isocrata[8].
Segon Estrabon, puèi Diogènes Laèrci, Xenofont auriá combatut a la batalha de Delion, ont Socrates li auriá salvat la vida alara qu'èra caigut de son caval, causa impossibla al vejaire de la data de naissan!a de Xenofont (430 o 426) e de la data de la batalha de Delion (424). L'episòdi apocrif es pas qu'une variacion del salvament d'Alcibiades per Socrates a la batalha de Potidèa.
Auditor de Socrates, pren son ensenhament en nòtas. Se, segon los escrichs de Diogèn Laèrci, los primièrs rèstes de l’estenografia vendriá de 430, los istorians considèran Xenofont coma un dels contributors davancièr d’aqueste invencion: al sègle IV, escriu sas pensadas sus Socrates en utilizant un sistèma d’escritura rapida en grèc.
401/399. Mercenari e estratèg
Cridat a la cort per son amic l’estratèg Proxèn de Tèbas, jonh en observator l’expedicion de Cir lo Jove contra son fraire Artaxerxès II (400). Se’n va un an abans la mòrt de Socrates[9]. La batalha de Conaxa, en 401, es perduda a causa de la mòrt de Cir quitament se los Grècs aguèsson desfach los Barbars e aguèsson perdut pas un òme,
La retirada dels Detz Mila
Clearc dirigís alara la retirada dels Detz Mila cap al nòrd. De contactes son nosats amb lo satrapa Tissaferna, mas l’esparciata Clearc e gaireben totes los autres caps cason dins una trapèla. Clearc es ecapitat amb fòrça oficièrs de son estat major, coma Proxèn de Tèbas, amic de longas de Xenofont. Aqueste es elegit estratèg comandant de la rèire garda dels mercenaris grècs, que dirigís lo general esparciata Quirisofos, successor de Clearc.
La retirada dels mercenaris demorèt dins l’istòria jol títol de retirada dels « Detz Mila »: los Grècs de la retirada son 13 600 a partir e 8 000 a l'arribar a Bizanci. Xenofont descriu dins son obratge l’Anabasi las multiplas peripecias d'un trajècte long e dificil, a causa de la geografia e del climat e tanbe de l'oposicion dels multiples pòbles dels monts. Paréis plan preocupat del sòrt de sos soldats, que los malastres contunhan, un còp que davalèron dels monts: amb las ciutats grègas, amb la flota esparciata e amb los diferents pòbles de la broa. Transmet lo comandament dels rèstes de l'armada a l’esparciata Timbron per una campanha contra los esatrapas pèrsas en Asia Menora.
399/394. Atenas e Esparta
A son retorn a Atenas, es mal aculhit que s’èra plaçat al servici d’Esparta. Alara s’en va per Esparta, ont es incorporat a las tropas del rei Agesilas II que combaton en Pèrsa. Es alara fòrabendit d’Atenas e sos bens li son levats.
394/374. Exili a Escillont, dins lo Peloponès
En 394, se bat contra los Atenians a Coronèa; Atenas lo fòrabendit per la traïson e sas idèas politicas en favor d’Esparta[10]. Esposa Filesia, aguèron dos filhs, Grillos e Diodòr, chafrat « los Dioscurs ». A la demanda del rei Agesilas II, fa venir sos filhs a Esparte par i èsser elevat al biais esparciata[11]. Après aver vecut a la cort del rei, daissa Agesilas, e s’establís a Escillont, en Elídia, sus la còsta oèst del Peloponès, territòri pròche d'Olimpia, site dels Jòcs Olimpics. Segon Demetrios de Magnèsia, es rejonh per sa femna e sos dos filhs[12]. Passa mai de 20 ans a Escillont. En 362, autoriza sos dos filhs a combatre dins la cavalaria ateniana als costats dels Esparciatas: Grillos morís al combat dins la batalha de Mantinèa.
374/355. Corint
Sus son domèni, Redigís sos obratges, coma l’Anabasi e entre autres va a la caça. Torna a Atenas en 365[13] quand una guèrra entre Esparta e los Eleans l’obliga a daissar Escillont ; se refugia a Elis, puèi a Corint. Lo gramatician Demetrios de Magnèsi lo dich mòrt a Corint; Lucian d’Esamosata dins sos Exemples de longevitat escriu que visquèt 90 ans[1]. Atenas, alliada d’Esparta, lèva la senténcia de bandimement en 367; Istros, istorian grèc del sègle III[14], dich qu'aviá estat exiliat per òrdre d'Eubulos e rampelat per son avís[15],[16]. Dion de Prusa, dins lo Discors VIII, conta que Xenofont èra ja exiliat per sa participacion a la campanha de Cir quand Diogèn de Sinope arriba a Atenas[17]. Mas, es inexacte. Morís en 355[1] o pauc après[18].
Tèmas
Se pòt destriar per Xenofont quatre tèmas recurrents:
- La filosofia politica: dins Ieron, Agesilas, la Ciropedia, Dels revenguts, Constitucion dels Lacedemonians.
- L'art del comandament e del lideratge: dins L'Anabasi, L'Iparc, Agesilas.
- L'art de la gestion de las causas e dels òmes: L'Economic.
- Los cavals: De l’Equitacion, Lo Comandant de Cavaleria.
L'art del comandament e lo lideratge
Xenofont tracta del tèma de l'art del comandament — l'art de se far obesir amb plaser — dins al mens cinc de sos obratges:
- La Ciropedia
- L'Anabasi
- L'Iparc
- L'Economic
- Los Memorables
La Ciropedia
Xenofont escriu, dins sa Ciropedia una de las tot primièras reflexions sul lideratge, una educacion ideala segon los precèptes de son mèstre Socrates. Segon Peter Drucker, s’escriguèt pas res de melhor sus la question dempuèi[19].
L’Anabasi
Elegit estratèg, es el que fa lo succès de la retirada dels Detz mila. Sos nombroses discors a las tropas. Lo sonh que pren de sos òmes. Sas negociacions amb los adversaris.
L’Iparc
Dins l’Iparc, de conselhs a un comandant de cavaleria. Cap. VI. Mejans de s'assegurar lo respècte e l'obesidença dels òmes.
L’Economic
Lo ròtle màger de las femnas dins la familha. Cap. XIII. Los caps de cultura, los formar, los comandar. Cap.XXI. Los caps dels remaires
Los Memorables
Dialòg de Socrates amb Nicomaquides.
La gestion de las causas e de las personas
Xenofont nos ofrís dins sos Memorables, son Economic e son Revenguts, « una de las tot primièras reflexions sul concèpte de gestion publica e privada »[20].
Los cavals
Dos manuals:
- L'Equitacion
- L'Iparc o Lo comandant de cavaleria
Òbras
Fonts
- Diogèn Laèrci, Vidas, doctrinas e senténcias dels filosòfs illustres: Xenofont.
Òbras de Xenofont
Xenofont escriguèt un quinzanat d'obratges:
- Quatre istorics
- Quatre filosofics o morals
- Quatre didactics
- Tres politics
Istorics
- Ellenicas, recit de l'istòria grèga entre 411 e 362.
- Agesilas, biografia apologetica del rei d’Esparta Agesilas II.
- Anabasi (Ἀνάϐασις / Anabasis), recit de l’expedicion de Cir lo Jove e de la retirzada dels Detz Mila.
- Ciropedia (Κύρου Παιδείας / Kurou Paideias), biogrfia romançada de Cir lo Grand.
Filosofics
- Memorables (Ἀπομνημονευμάτων / Apomnêmoneumatôn): recits sus la vida de Socrates ont Xenofont se vòl lo pòrta paraula de son ancian mèstre[21]
- Apologia de Socrates (Ἀπολογία Σωκράτους / Apologia Sôkratous), sus la mòrt de Socrates.
- Lo Banquet, seria de discors portant sus la natura e las qualitats de l’amor.
- Ieron. De la tirania. Ieron, Tiran de Siracusa, fondator d'Etna.
Didactics
- Economic (Οἰκονομικός / Oikonomikos), sus l'administracion d'una proprietat agricòla.
- De l'equitacion, suls principis de seguir dins la causida e l’educacion d’un caval de guèrra e sus l’equitacion.
- L'Iparc, cort tractat destinat a un jove iparc, oficièr comandant una iparquia d'unes 500 cavalièrs.
- Cinegetica. Tractat sus la caça.
Filosofia politica
- Constitucion dels Lacedemonians (Λακεδαιμονίων Πολιτεία / Lakedaimoniôn Politeia), apologia d’Esparta.
- Dels revenguts, libre de reformas economicas preconizadas per la ciutat d'Atenas, fondadas sus la benvolença e la patz.
Pseudo Xenofont
- Atenèu de Naucratis dich que lo Segond Alcibiada passa per èsse de Xenofont[22].
- Longtemps s’atribuiguèt La Republica dels Atenians a Xenofont. Mas sembla que siá pas l'autor d’aquest pamflet escrich vèrs 430. Los istorians parlan de « Pseudo Xenofont », evitant atal de venir categorics sus aquesta paternitat contestada[23]. L'autor desconegut d’aqueste tracat es a vegada nomenat « Vièlh Oligarc » en rason de son avís manifèst antidemocrata en favor dels regimes oligarquica[24].
- La Constitucion d'Atenas attribuida a Xenofont.
Annèxes
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.